0:00:00.703,0:00:03.515
Keshtu fillon lufta.

0:00:03.515,0:00:06.781
Nje dite je duke jetuar jeten tende te zakonshme,

0:00:06.781,0:00:09.297
je duke planifikuar te shkosh ne nje feste,

0:00:09.297,0:00:11.681
je duke shpene femijet ne shkolle,

0:00:11.681,0:00:14.394
je duke caktuar nje takim tek dentisti.

0:00:14.394,0:00:18.020
Dhe papritur, telefoni nderpritet,

0:00:18.020,0:00:21.957
Televizoret po ashtu, ka burra te armatosur neper rruge,

0:00:21.957,0:00:24.273
ka postoblloqe.

0:00:24.273,0:00:28.750
Jeta jote papritur kthehet ne nje levizje te pezulluar.

0:00:28.750,0:00:30.955
Ajo ndalon.

0:00:30.955,0:00:33.513
Une do vjedh nje histori te nje mikesheje,

0:00:33.513,0:00:36.491
nje mikeshe nga Bosnia, per ate cka i ndodhi asaj,

0:00:36.491,0:00:40.868
sepse mendoj se do sjelle tek you ndjenjen e vertete.

0:00:40.868,0:00:44.962
Ajo ishte duke vajtur ne pune nje dite ne Prill te 1992,

0:00:44.962,0:00:48.110
e veshur me minifund dhe me taka te larta. Ajo punonte ne nje banke.

0:00:48.110,0:00:51.634
Ishte nje nene e re. Asaj i pelqenin festat.

0:00:51.634,0:00:53.468
Njeri shume i mire.

0:00:53.468,0:00:56.775
Dhe papritur shikon nje tank

0:00:56.775,0:00:59.981
duke ecur ne rrugen kryesore te Sarajevos

0:00:59.981,0:01:03.533
duke goditur gjithcka rruge.

0:01:03.533,0:01:07.564
Ajo mendon se eshte duke enderruar, por nuk ishte.

0:01:07.564,0:01:10.309
Dhe vrapon ashtu sikurse do bente cdokush nga ne

0:01:10.309,0:01:14.326
duke u mbrojtur pas nje koshi plehrash,

0:01:14.326,0:01:16.925
ne takat e saja te larta dhe me minifund.

0:01:16.925,0:01:21.144
Dhe ndersa fshihej aty, po ndjehesh qesharake,

0:01:21.144,0:01:23.840
por po shikonte tankun duke kaluar me ushtaret

0:01:23.840,0:01:26.200
dhe njerez gjithandej ne nje kaos

0:01:26.200,0:01:30.827
dhe ajo mendon, "Me duket vetja si Liza ne Boten e Cudirave

0:01:30.827,0:01:33.162
duke hyre ne gropen e lepurit,

0:01:33.162,0:01:36.230
thelle, thelle, thelle ne kaos,

0:01:36.230,0:01:41.631
dhe jeta ime nuk do jete kurre e njejta."

0:01:41.631,0:01:45.418
Pas disa javesh, mikesha ime ishte ne nje grumbull njerezish

0:01:45.418,0:01:50.368
duke shtyre me djalin e saj foshnje ne krahe

0:01:50.368,0:01:52.904
per ta dhene ate ne nje te huaj ne autobuz,

0:01:52.904,0:01:55.928
i cili ishte nje nga te fundit qe po largohej nga Sarajevo

0:01:55.928,0:01:59.093
i cili nxirrte femijet jashte per te qene te sigurte.

0:01:59.093,0:02:03.203
Dhe ajo kujton luften me te emen ne rrjeshtin e pare,

0:02:03.203,0:02:06.629
turma e turma njerezish, "Merr femijen tim! Merr femijen tim!"

0:02:06.629,0:02:12.682
dhe pasimin e djalit te saj tek dikush nga dritarja.

0:02:12.682,0:02:15.550
Dhe ajo nuk e pa ate per shume vite.

0:02:15.550,0:02:19.269
Rrethimi vazhdoi per tre vite e gjysem,

0:02:19.269,0:02:21.558
nje rrethim pa uje,

0:02:21.558,0:02:26.847
pa energji, pa elektricitet, pa ngrohtesi, pa ushqim,

0:02:26.847,0:02:32.202
ne mes te Europes, ne mes te shekullit te 20-te.

0:02:32.202,0:02:36.004
Kisha nderin te isha nje ata reportere

0:02:36.004,0:02:38.423
qe jetonin ndermjet atij rrethimi,

0:02:38.423,0:02:41.461
dhe them qe kam nderin dhe privilegjin qe ndodhesha aty

0:02:41.461,0:02:43.651
sepse ajo me mesoi gjithcka,

0:02:43.651,0:02:47.780
jo vetem si nje reportere, por si nje qenie njerezore.

0:02:47.780,0:02:50.135
Mesova per dhembshurine.

0:02:50.135,0:02:53.946
Mesova per njerezit e zakonshem, heronjte e mundshem.

0:02:53.946,0:02:58.317
Mesova per ndarjen. Mesova per bashkejetesen.

0:02:58.317,0:03:01.228
Por mbi te gjitha mesova per dashurine.

0:03:01.228,0:03:06.507
Edhe ne mes te shkaterrimit te tmerrshem, vdekjes dhe kaosit,

0:03:06.507,0:03:09.643
mesova se si njerez te zakonshem mund te ndihmonin miqte e tyre,

0:03:09.643,0:03:12.287
te ndanin ushqim, te rrisnin femijet e tyre,

0:03:12.287,0:03:15.539
te terhiqnin dike i cili ishte i qelluar nga mesi i rruges

0:03:15.539,0:03:18.396
edhe pse ti vete ishte duke rrezikur jeten tende,

0:03:18.396,0:03:21.647
te ndihmonin njerez te plagosur per ti futur ne nje taxi

0:03:21.647,0:03:24.268
dhe ti dergonin neper spitale.

0:03:24.268,0:03:27.487
Mesova shume per veten time.

0:03:27.487,0:03:30.512
Martha Gellhorn, e cila eshte nje nga heroinat e mia, dikur ka thene,

0:03:30.512,0:03:35.710
"Ti mund te duash vetem nje lufte. Te tjerat jane pergjegjesi."

0:03:35.710,0:03:39.246
Kam vajtur te mbuloj shume e shume lufte pas kesaj,

0:03:39.246,0:03:41.875
kaq shume sa e kam humbur numerimin,

0:03:41.875,0:03:44.958
por asnjera nuk krahasohej me Sarajevon.

0:03:44.958,0:03:48.913
Prillin e kaluar, u ktheva atje ne nje --sic e quajta une

0:03:48.913,0:03:52.687
takim trondites gjimnazi.

0:03:52.687,0:03:57.030
Ishte pervjetori i 20te i rrethimit,

0:03:57.030,0:03:59.502
te fillim rrethimit te Sarajevos,

0:03:59.502,0:04:03.942
dhe nuk me pelqen fjala "pervjetor", sepse duket si nje feste,

0:04:03.942,0:04:05.345
dhe kjo nuk ishte nje feste.

0:04:05.345,0:04:09.333
Ishte nje mbledhje e zymte e reportereve

0:04:09.333,0:04:12.724
qe punonin atje gjate luftes, punonjes te ndihmave humanitare,

0:04:12.724,0:04:17.193
dhe sigurisht njerezit e guximshem dhe kurajoze te Sarajevos.

0:04:17.193,0:04:19.612
Dhe ajo cka me goditi me shume,

0:04:19.612,0:04:21.353
dhe me theu zemren,

0:04:21.353,0:04:23.523
ishte ecja ne rrugen kryesore te Sarajevos,

0:04:23.523,0:04:27.598
aty ku mikesha ime Aida pa tankun para 20 viteve,

0:04:27.598,0:04:34.295
dhe ne ate rruge kishte me shume se 12.000 karrige te kuqe,

0:04:34.295,0:04:35.921
bosh,

0:04:35.921,0:04:38.190
dhe secila nga ato simbolizonte

0:04:38.190,0:04:41.907
nje person qe kishte vdekur gjate rrethimit,

0:04:41.907,0:04:46.194
vetem ne Sarajevo, jo ne gjithe Bosnjen,

0:04:46.194,0:04:48.781
ajo shtrihej nga njeri fund i qytetit

0:04:48.781,0:04:51.055
ne nje pjese te madhe te saj,

0:04:51.055,0:04:54.558
me e trishtueshme per mua ishin kariget e vogla

0:04:54.558,0:04:57.414
per femijet.

0:04:57.414,0:05:00.541
Une tani mbuloj Sirine,

0:05:00.541,0:05:03.731
dhe nisa ta raportoj ate sepse ndjeva qe

0:05:03.731,0:05:05.987
duhej bere.

0:05:05.987,0:05:08.992
Besoj se duhet thene nje histori.

0:05:08.992,0:05:12.962
Po shoh, perseri nje shabllon te luftes ne Bosnje.

0:05:12.962,0:05:15.191
Kur arrita fillimisht ne Damascus,

0:05:15.191,0:05:17.593
Pash kete momentin e cuditshem ku njerezit

0:05:17.593,0:05:21.153
nuk donin te besonin se lufta do filloje,

0:05:21.153,0:05:23.088
dhe ishte pikerisht e njejta situate ne Bosnje

0:05:23.088,0:05:25.902
dhe pak a shume ne cdo shtet qe kam pare duke i ardhur lufta.

0:05:25.902,0:05:28.445
Njerezit nuk duan te besojne se ajo po vjen,

0:05:28.445,0:05:31.912
dhe per kete arsye ata nuk largohen, nuk ikin para se te munden.

0:05:31.912,0:05:33.582
Nuk i nxjerrin parate jashte.

0:05:33.582,0:05:37.477
Ata qendrojne sepse ti do te qendrosh ne shtepi.

0:05:37.477,0:05:41.516
Dhe pastaj lufta dhe kaosi zbresin.

0:05:41.516,0:05:45.319
Rwanda eshte nje vend i cili me ka lene shume gjurme.

0:05:45.319,0:05:51.473
Ne 1994, per nje kohe te shkurter u largova nga Sarajevo per te vajtur dhe raportuar mbi genocidin te Rwanda.

0:05:51.473,0:05:56.322
Ndermjet Prillit dhe Gushtit, 1994,

0:05:56.322,0:06:00.523
nje milion njerez u theren.

0:06:00.523,0:06:05.750
Nese ato 12.000 karrige me frikesonin

0:06:05.750,0:06:07.822
me numer absolut,

0:06:07.822,0:06:11.453
Dua thjesht per nje sekond te imagjinoni per nje milion njerez.

0:06:11.453,0:06:13.990
Dhe per t'ju dhene nje shembull, me kujtohet

0:06:13.990,0:06:19.071
qe qendroja ne nje rruge dhe shikoja sa me larg te mundesha

0:06:19.071,0:06:25.160
te pakten nje milje, ku aty kishte trupa te stivosur dy here mbi gjatesine time

0:06:25.160,0:06:26.884
te pajeteve.

0:06:26.884,0:06:30.219
Dhe ajo ishte vetem nje perqindje e vogel te pajeteve.

0:06:30.219,0:06:32.188
Aty kishte nena qe mbanin femijet e tyre

0:06:32.188,0:06:35.529
te cilat ishin kapur ne grahmen e fundit te vdekjes.

0:06:35.529,0:06:38.859
Pra mesuam shume nga lufta,

0:06:38.859,0:06:41.211
dhe une permenda Rwanden

0:06:41.211,0:06:45.329
sepse eshte nje vend, si Afrika e Jugut,

0:06:45.329,0:06:49.311
kur per gati 20 vite e ne vazhdim, ka sherim.

0:06:49.311,0:06:52.779
Pesedhjete e gjashte perqind e parlamentareve jane gra,

0:06:52.779,0:06:55.231
e cila eshte fantastike,

0:06:55.231,0:06:59.257
gjithashtu ne kushtetutun nacionale sot,

0:06:59.257,0:07:02.430
nuk te lejohet te thuash Hutu apo Tutsi.

0:07:02.430,0:07:06.299
Nuk te lejohet te identifikosh dike nga kombesia,

0:07:06.299,0:07:10.845
e cila eshte, sigurisht, ajo cka e filloi masakren.

0:07:10.845,0:07:13.952
Nje punonjes i ndihmes, mik i imi, me tregoi historine me te bukur,

0:07:13.952,0:07:15.435
ose mua me duket e bukur.

0:07:15.435,0:07:20.352
Ishte nje grup femijesh, te perzier Hutus dhe Tutsis,

0:07:20.352,0:07:23.066
dhe nje grup grash te cilat po i adoptonin ata.

0:07:23.066,0:07:27.000
te rrjeshtuar jepeshin njeri pas tjetrit.

0:07:27.000,0:07:30.166
Nuk kishte asnje lloj kompesimi se ishe nje Tutsi

0:07:30.166,0:07:33.081
apo nje Hutu, mund te kesh vrare mamane time,

0:07:33.081,0:07:34.927
mund te kesh vrare vellane tim.

0:07:34.927,0:07:40.233
Ata ishin afruar ne kete lloj pajtimi,

0:07:40.233,0:07:43.817
dhe mua me duket e mrekullueshme.

0:07:43.817,0:07:46.659
Pra kur njerezit me pyesin se si vazhdoj te mbuloj luften,

0:07:46.659,0:07:48.871
dhe pse vazhdoj ta bej,

0:07:48.871,0:07:50.340
kjo eshte arsyeja.

0:07:50.340,0:07:53.731
Kur kthehem ne Siri, javen tjeter ne fakt,

0:07:53.731,0:07:57.692
ajo cka shoh, eshte njerez jashtezakonisht te guximshem,

0:07:57.692,0:07:59.965
disa nga ata luftojne per demokraci,

0:07:59.965,0:08:03.982
per gjera qe ne i marrim te sigurta cdo dite.

0:08:03.982,0:08:07.220
Dhe kjo eshte pak a shume arsyeja pse e bej.

0:08:07.220,0:08:11.688
Ne 2004, kisha nje djale te vogel,

0:08:11.688,0:08:14.883
dhe une e quaj ate femija mrekulli,

0:08:14.883,0:08:17.929
sepse pasi kam pare kaq shume vdekje

0:08:17.929,0:08:22.106
shkaterrime, kaos dhe erresire ne jeten time,

0:08:22.106,0:08:25.965
lindi kjo rreze shprese.

0:08:25.965,0:08:30.162
Dhe une e quajta ate Luca qe do te thote "Derguesi i drites"

0:08:30.162,0:08:35.085
sepse ai sjell drite ne jeten time.

0:08:35.085,0:08:38.536
Por po flas per ate sepse kur ai ishte kater muajsh,

0:08:38.536,0:08:43.208
redaktori im i huaj me detyroi te kthehesha ne Baghdad

0:08:43.208,0:08:46.540
aty ku kisha raportuar gjate gjithe regimit te Saddamit

0:08:46.540,0:08:49.419
dhe gjate renies se Baghdadit dhe me pas,

0:08:49.419,0:08:52.513
me kujtohet qe hyra ne avion duke qare,

0:08:52.513,0:08:55.499
qaja sepse po ndahesha nga im bir,

0:08:55.499,0:08:57.732
dhe ndersa isha aty,

0:08:57.732,0:09:00.467
nje politikan i famshem Irakian i cili ishte mik i imi

0:09:00.467,0:09:02.941
me tha, "Cfare po ben ketu?

0:09:02.941,0:09:04.782
Pse nuk je ne shtepi me Luca?"

0:09:04.782,0:09:08.567
Dhe une i thash, "E pra, mua me duhet ta shoh." Ishte 2004

0:09:08.567,0:09:12.954
qe do te thote ishte fillimi i nje kohe teper te pergjakshme ne Irak,

0:09:12.954,0:09:16.194
"Me duhet te shoh, me duhet te shoh cfare po ndodh ketu.

0:09:16.194,0:09:17.059
me duhet te raportoj."

0:09:17.059,0:09:20.623
Dhe ai me tha. "Kthehu ne shtepi,

0:09:20.623,0:09:23.909
sepse po e humbe dhembin e tij te pare,

0:09:23.909,0:09:26.907
po i humbe hapat e tij te para, nuk do e falesh kurre veten.

0:09:26.907,0:09:30.770
Por do kete perhere nje lufte tjeter."

0:09:30.770,0:09:35.111
Dhe atje, fatkeqeshisht, do kete perhere lufte.

0:09:35.111,0:09:38.965
Dhe do mashtroja veten nese mendoja, si nje gazetare,

0:09:38.965,0:09:40.731
si nje reportere, si nje shkrimtare,

0:09:40.731,0:09:45.569
qe ajo cka po bej mund ta ndaloje. Nuk mundem.

0:09:45.569,0:09:48.116
Une nuk jam Kofi Annan. Ai nuk mund te ndaloje nje lufte.

0:09:48.116,0:09:51.093
Ai u perpoq te negocioje Sirine por nuk e arriti.

0:09:51.093,0:09:55.089
Une nuk jam nje person i K.B te zgjidhjen e konflikteve.

0:09:55.089,0:09:57.372
Une nuk jam as doktoreshe e ndihmes humanitare,

0:09:57.372,0:10:00.198
dhe nuk mund ti pershkruaj se sa here jam ndjere e paafte

0:10:00.198,0:10:03.469
te shpetoj njerez qe kane qene duke vdekur para meje.

0:10:03.469,0:10:07.304
Gjithcka jam, eshte nje deshmitare.

0:10:07.304,0:10:12.358
Roli im eshte te sjell nje ze tek njerezit qe jane te pa ze.

0:10:12.358,0:10:15.591
Nje kolegu im e pershkroi ate si te ndezesh nje drite

0:10:15.591,0:10:18.353
ne cepat me te erret te botes.

0:10:18.353,0:10:21.000
Dhe kete perpiqem te bej.

0:10:21.000,0:10:24.036
Nuk jam gjithmone e suksesshme,

0:10:24.036,0:10:26.577
dhe shpesh here eshte shume frustruese,

0:10:26.577,0:10:28.783
sepse ndihesh sikur po shkruan ne nje boshllek,

0:10:28.783,0:10:31.112
ose ndihesh sikur asnjerit nuk i intereson.

0:10:31.112,0:10:33.361
Kujt i intereson per Sirine? Kujt i intereson per Bosnjen?

0:10:33.361,0:10:35.374
Kush interesohet per Kongon,

0:10:35.374,0:10:37.648
per Bregun e Fildishte, Liberine, Sierra Leonen,

0:10:37.648,0:10:39.763
te gjithe keto vargje vendesh qe

0:10:39.763,0:10:43.736
une do kujtoj per pjesen tjeter te jetes time?

0:10:43.736,0:10:46.989
Por profesioni im eshte te mbart deshmite

0:10:46.989,0:10:50.171
dhe ky eshte thelbi, zemra e ceshtjes,

0:10:50.171,0:10:52.712
per ne reporteret qe bejme kete.

0:10:52.712,0:10:56.303
Dhe ajo cka mund te bej eshte te shpresoj,

0:10:56.303,0:10:58.911
jo te politike beresit ose politikanet,

0:10:58.911,0:11:01.308
sepse sado te dua te kem besim

0:11:01.308,0:11:03.773
qe ata te lexojne fjalet e mia dhe bejne dicka,

0:11:03.773,0:11:06.933
une nuk e mashtroj veten.

0:11:06.933,0:11:11.150
Por shpresa ime eshte se nese do mbani mend dicka nga ato qe thashe

0:11:11.150,0:11:14.703
ose kedo nga historite e mia neser gjate mengjesit,

0:11:14.703,0:11:17.385
nese do kujtoni historine e Sarajevos,

0:11:17.385,0:11:20.876
ose historine e Ruandes,

0:11:20.876,0:11:23.449
atehere une e kam kryer punen time.

0:11:23.449,0:11:25.487
Faleminderit shume.

0:11:25.487,0:11:32.717
(Duartrokijte)