1
00:00:00,703 --> 00:00:03,515
Tak wybucha wojna:

2
00:00:03,515 --> 00:00:06,781
żyjesz swoim zwykłym życiem,

3
00:00:06,781 --> 00:00:09,297
planujesz imprezę,

4
00:00:09,297 --> 00:00:11,681
zabierasz dzieci do szkoły,

5
00:00:11,681 --> 00:00:14,394
umawiasz się na wizytę u dentysty.

6
00:00:14,394 --> 00:00:18,020
Nagle milkną telefony.

7
00:00:18,020 --> 00:00:21,957
Telewizor śnieży, a na ulicach są żołnierze.

8
00:00:21,957 --> 00:00:24,273
Ulice blokuje wojsko.

9
00:00:24,273 --> 00:00:28,750
Codzienne życie zamiera.

10
00:00:28,750 --> 00:00:30,955
Zatrzymuje się.

11
00:00:30,955 --> 00:00:33,513
Przytoczę historię przyjaciółki,

12
00:00:33,513 --> 00:00:36,491
Bośniaczki, która przeżyła coś,

13
00:00:36,491 --> 00:00:40,868
co zilustruje, jakie to uczucie.

14
00:00:40,868 --> 00:00:44,962
W kwietniu 1992 r. szła do pracy w banku,

15
00:00:44,962 --> 00:00:48,110
miała na sobie spódniczkę mini i obcasy.

16
00:00:48,110 --> 00:00:51,634
Była młodą matką. Lubiła dobrą zabawę.

17
00:00:51,634 --> 00:00:53,468
Świetna dziewczyna.

18
00:00:53,468 --> 00:00:56,775
Nagle znikąd pojawia się czołg.

19
00:00:56,775 --> 00:00:59,981
Z wolna posuwa się główną ulicą Sarajewa

20
00:00:59,981 --> 00:01:03,533
i niszczy wszystko na swej drodze.

21
00:01:03,533 --> 00:01:07,564
Chyba jej się to śni, ale nie.

22
00:01:07,564 --> 00:01:10,309
Ucieka, jak każdy z nas by zrobił,

23
00:01:10,309 --> 00:01:14,326
chowa się za koszem na śmierci,

24
00:01:14,326 --> 00:01:16,925
w swojej spódniczce i na obcasach.

25
00:01:16,925 --> 00:01:21,144
Czuje się idiotycznie w tej sytuacji,

26
00:01:21,144 --> 00:01:23,840
ale za czołgiem są żołnierze,

27
00:01:23,840 --> 00:01:26,200
a ludzie pierzchają w nieładzie.

28
00:01:26,200 --> 00:01:30,827
Myśli sobie, że jest Alicją w Krainie Czarów,

29
00:01:30,827 --> 00:01:33,162
wpadającą do króliczej nory,

30
00:01:33,162 --> 00:01:36,230
coraz niżej, w sam środek chaosu.

31
00:01:36,230 --> 00:01:41,631
a jej życie nigdy nie będzie takie samo.

32
00:01:41,631 --> 00:01:45,418
Kilka tygodni później przepychała się przez tłum,

33
00:01:45,418 --> 00:01:50,368
trzymając na rękach małego synka,

34
00:01:50,368 --> 00:01:52,904
którego chciała dać nieznajomemu

35
00:01:52,904 --> 00:01:55,928
w ostatnim autobusie

36
00:01:55,928 --> 00:01:59,093
zabierającym dzieci z Sarajewa.

37
00:01:59,093 --> 00:02:03,203
Przepychała się wraz z matką przez tłum,

38
00:02:03,203 --> 00:02:06,629
krzycząc: "Ratuj moje dziecko!",

39
00:02:06,629 --> 00:02:12,682
i przekazała go komuś w oknie.

40
00:02:12,682 --> 00:02:15,550
Nie widziała go długie lata.

41
00:02:15,550 --> 00:02:19,269
Oblężenie trwało przez 3,5 roku.

42
00:02:19,269 --> 00:02:21,558
Nie było wody, prądu,

43
00:02:21,558 --> 00:02:26,847
nie było ogrzewania ani jedzenia.

44
00:02:26,847 --> 00:02:32,202
A był to środek Europy, w środku XX wieku.

45
00:02:32,202 --> 00:02:36,004
Miałam zaszczyt być jednym z reporterów,

46
00:02:36,004 --> 00:02:38,423
którzy przeżyli to oblężenie.

47
00:02:38,423 --> 00:02:41,461
Mówię "zaszczyt",

48
00:02:41,461 --> 00:02:43,651
bo nauczyło mnie to wszystkiego.

49
00:02:43,651 --> 00:02:47,780
Bycia nie tylko dziennikarzem, ale człowiekiem.

50
00:02:47,780 --> 00:02:50,135
Nauczyłam się o współczuciu,

51
00:02:50,135 --> 00:02:53,946
o zwykłych ludziach, którzy byli bohaterami,

52
00:02:53,946 --> 00:02:58,317
o dzieleniu się i o braterstwie.

53
00:02:58,317 --> 00:03:01,228
Przede wszystkim - o miłości.

54
00:03:01,228 --> 00:03:06,507
Wśród zgliszczy, śmierci i chaosu

55
00:03:06,507 --> 00:03:09,643
zobaczyłam, jak ludzie dzielą się jedzeniem,

56
00:03:09,643 --> 00:03:12,287
opiekują się nawzajem swoimi dziećmi,

57
00:03:12,287 --> 00:03:15,539
odciągają na bok niedoszłą ofiarę snajpera,

58
00:03:15,539 --> 00:03:18,396
ryzykując własnym życiem,

59
00:03:18,396 --> 00:03:21,647
jak pomagają rannym wsiąść do auta

60
00:03:21,647 --> 00:03:24,268
i próbują zabrać ich do szpitala.

61
00:03:24,268 --> 00:03:27,487
Nauczyłam się wiele o sobie.

62
00:03:27,487 --> 00:03:30,512
Moja idolka, Martha Gellhorn, powiedziała:

63
00:03:30,512 --> 00:03:35,710
"Można kochać tylko pierwszą wojnę.
Późniejsze to odpowiedzialność".

64
00:03:35,710 --> 00:03:39,246
Po Bośni pisałam o tak wielu innych wojnach,

65
00:03:39,246 --> 00:03:41,875
że nie zdołam ich zliczyć,

66
00:03:41,875 --> 00:03:44,958
ale Sarajewo było inne od reszty.

67
00:03:44,958 --> 00:03:48,913
W kwietniu zeszłego roku wróciłam tam.

68
00:03:48,913 --> 00:03:52,687
Był zjazd, który nazwałam zjazdem szaleńców.

69
00:03:52,687 --> 00:03:57,030
Było to 20-lecie obchodów oblężenia,

70
00:03:57,030 --> 00:03:59,502
20 lat od jego wybuchu.

71
00:03:59,502 --> 00:04:03,942
Nigdy nie lubiłam słowa "obchody".
Brzmi jak "święto", a nim nie jest.

72
00:04:03,942 --> 00:04:05,345
Nigdy nie lubiłam słowa "obchody".
Brzmi jak "święto", a nim nie jest.

73
00:04:05,345 --> 00:04:09,333
Był to zjazd reporterów i wolontariuszy,

74
00:04:09,333 --> 00:04:12,724
którzy tam wtedy pracowali,

75
00:04:12,724 --> 00:04:17,193
i oczywiście dzielnych mieszkańców Sarajewa.

76
00:04:17,193 --> 00:04:19,612
Najbardziej wstrząsnęło mną,

77
00:04:19,612 --> 00:04:21,353
złamało mi serce,

78
00:04:21,353 --> 00:04:23,523
przejście główną ulicą Sarajewa,

79
00:04:23,523 --> 00:04:27,598
na której 20 lat temu Aida ujrzała czołg.

80
00:04:27,598 --> 00:04:34,295
Na ulicy rozstawiono 
12 tys. czerwonych krzeseł.

81
00:04:34,295 --> 00:04:35,921
Pustych krzeseł.

82
00:04:35,921 --> 00:04:38,190
Każde symbolizowało osobę

83
00:04:38,190 --> 00:04:41,907
zabitą w trakcie oblężenia.

84
00:04:41,907 --> 00:04:46,194
A mowa o Sarajewie, nie całej Bośni.

85
00:04:46,194 --> 00:04:48,781
Ciągnęły się z jednego końca miasta 
na drugi.

86
00:04:48,781 --> 00:04:51,055
Ciągnęły się z jednego końca miasta 
na drugi.

87
00:04:51,055 --> 00:04:54,558
Najbardziej wzruszały 
małe krzesełka poświęcone dzieciom.

88
00:04:54,558 --> 00:04:57,414
Najbardziej wzruszały 
małe krzesełka poświęcone dzieciom.

89
00:04:57,414 --> 00:05:00,541
Prowadzę teraz relacje z Syrii.

90
00:05:00,541 --> 00:05:03,731
Zaczęłam robić reportaże,

91
00:05:03,731 --> 00:05:05,987
bo wiedziałam, że tak trzeba.

92
00:05:05,987 --> 00:05:08,992
Tę historię też ktoś musi opowiedzieć.

93
00:05:08,992 --> 00:05:12,962
Widzę to samo, co widziałam w Bośni.

94
00:05:12,962 --> 00:05:15,191
Kiedy przyjechałam do Damaszku,

95
00:05:15,191 --> 00:05:17,593
ludzie mieli to dziwne przeświadczenie,

96
00:05:17,593 --> 00:05:21,153
że wojna wcale nie nadejdzie,

97
00:05:21,153 --> 00:05:23,088
zupełnie jak w Bośni,

98
00:05:23,088 --> 00:05:25,902
i w innych krajach dotkniętych wojną.

99
00:05:25,902 --> 00:05:28,445
Ludzie nie chcą wierzyć, że nadejdzie,

100
00:05:28,445 --> 00:05:31,912
więc nie uciekają, choć mogą,
nie wybierają pieniędzy z banków.

101
00:05:31,912 --> 00:05:33,582
więc nie uciekają, choć mogą,
nie wybierają pieniędzy z banków.

102
00:05:33,582 --> 00:05:37,477
Zostają, bo chcą pozostać w domu.

103
00:05:37,477 --> 00:05:41,516
A wtedy nadchodzi wojna i chaos.

104
00:05:41,516 --> 00:05:45,319
Często prześladuje mnie myśl o Rwandzie.

105
00:05:45,319 --> 00:05:51,473
W 1994 na chwilę opuściłam Sarajewo,
żeby opowiedzieć o ludobójstwie w Rwandzie.

106
00:05:51,473 --> 00:05:56,322
Między kwietniem a sierpniem

107
00:05:56,322 --> 00:06:00,523
zamordowano milion osób.

108
00:06:00,523 --> 00:06:05,750
Jeśli 12 tys. krzeseł

109
00:06:05,750 --> 00:06:07,822
porażało swoją ilością,

110
00:06:07,822 --> 00:06:11,453
pomyślcie o milionie.

111
00:06:11,453 --> 00:06:13,990
Pamiętam na przykład drogę

112
00:06:13,990 --> 00:06:19,071
ciągnącą się co najmniej na 2 kilometry,

113
00:06:19,071 --> 00:06:25,160
pokrytą stosem ciał 
dwa razy wyższym ode mnie.

114
00:06:25,160 --> 00:06:26,884
pokrytą stosem ciał 
dwa razy wyższym ode mnie.

115
00:06:26,884 --> 00:06:30,219
Był to mały procent ofiar.

116
00:06:30,219 --> 00:06:32,188
Były tam matki,

117
00:06:32,188 --> 00:06:35,529
tulące w agonii swoje dzieci.

118
00:06:35,529 --> 00:06:38,859
Wojna może wiele nauczyć,

119
00:06:38,859 --> 00:06:41,211
a wspominam o Rwandzie,

120
00:06:41,211 --> 00:06:45,329
bo tylko tutaj, jak w Południowej Afryce,

121
00:06:45,329 --> 00:06:49,311
po 20 latach widać poprawę.

122
00:06:49,311 --> 00:06:52,779
56% parlamentu stanowią kobiety,

123
00:06:52,779 --> 00:06:55,231
co mnie bardzo cieszy,

124
00:06:55,231 --> 00:06:59,257
a w ich konstytucji istnieje zapis

125
00:06:59,257 --> 00:07:02,430
zakazujący mówienia "Hutu" i "Tutsi".

126
00:07:02,430 --> 00:07:06,299
Nie wolno identyfikować ludzi 
według pochodzenia.

127
00:07:06,299 --> 00:07:10,845
W końcu właśnie to rozpoczęło rzeź.

128
00:07:10,845 --> 00:07:13,952
Zaprzyjaźniony wolontariusz
opowiedział mi piękną historię.

129
00:07:13,952 --> 00:07:15,435
Zaprzyjaźniony wolontariusz
opowiedział mi piękną historię.

130
00:07:15,435 --> 00:07:20,352
Widział grupkę dzieci, i Hutu i Tutsi,

131
00:07:20,352 --> 00:07:23,066
oraz grupkę kobiet chętnych do adopcji.

132
00:07:23,066 --> 00:07:27,000
Dzieci ustawiły się obok siebie,

133
00:07:27,000 --> 00:07:30,166
nie bacząc na to czy są Hutu czy Tutsi,

134
00:07:30,166 --> 00:07:33,081
nie oskarżając się nawzajem

135
00:07:33,081 --> 00:07:34,927
o morderstwa.

136
00:07:34,927 --> 00:07:40,233
Stały ramię w ramię w geście pojednania,

137
00:07:40,233 --> 00:07:43,817
to było wspaniałe.

138
00:07:43,817 --> 00:07:46,659
Gdy pytają mnie

139
00:07:46,659 --> 00:07:48,871
dlaczego relacjonuję wojny,

140
00:07:48,871 --> 00:07:50,340
to jest przyczyna.

141
00:07:50,340 --> 00:07:53,731
Gdy jestem w Syrii,

142
00:07:53,731 --> 00:07:57,692
widzę ludzi o heroicznej odwadze,

143
00:07:57,692 --> 00:07:59,965
którzy walczą o demokrację,

144
00:07:59,965 --> 00:08:03,982
o rzeczy, które uważamy za oczywiste.

145
00:08:03,982 --> 00:08:07,220
Właśnie dlatego to robię.

146
00:08:07,220 --> 00:08:11,688
W 2004 r. urodziłam dziecko,

147
00:08:11,688 --> 00:08:14,883
mój mały cud.

148
00:08:14,883 --> 00:08:17,929
Po tym, co widziałam,

149
00:08:17,929 --> 00:08:22,106
po śmierci, zniszczeniu i chaosie,

150
00:08:22,106 --> 00:08:25,965
jest on moim promykiem nadziei.

151
00:08:25,965 --> 00:08:30,162
Nazwałam go Luca, "niosący światło",

152
00:08:30,162 --> 00:08:35,085
bo to właśnie on rozjaśnia mi życie.

153
00:08:35,085 --> 00:08:38,536
Wspominam o nim, bo gdy miał 4 miesiące,

154
00:08:38,536 --> 00:08:43,208
mój redaktor kazał mi wrócić do Bagdadu,

155
00:08:43,208 --> 00:08:46,540
gdzie relacjonowałam reżim Saddama Husajna

156
00:08:46,540 --> 00:08:49,419
oraz upadek Bagdadu.

157
00:08:49,419 --> 00:08:52,513
Weszłam na pokład samolotu

158
00:08:52,513 --> 00:08:55,499
zalazana łzami, że opuszczam syna.

159
00:08:55,499 --> 00:08:57,732
Na miejscu zaprzyjaźniony polityk
zapytał mnie:

160
00:08:57,732 --> 00:09:00,467
Na miejscu zaprzyjaźniony polityk
zapytał mnie:

161
00:09:00,467 --> 00:09:02,941
"Co ty tutaj robisz?"

162
00:09:02,941 --> 00:09:04,782
"Czemu nie jesteś z Lucą?"

163
00:09:04,782 --> 00:09:08,567
Odpowiedziałam, że muszę tu być.

164
00:09:08,567 --> 00:09:12,954
Był to początek krwawych czasów Iraku.

165
00:09:12,954 --> 00:09:16,194
"Muszę wiedzieć, co tu się dzieje,

166
00:09:16,194 --> 00:09:17,059
zdać raport".

167
00:09:17,059 --> 00:09:20,623
A on na to: "Wróć do domu.

168
00:09:20,623 --> 00:09:23,909
Jeśli postawi swój pierwszy krok,

169
00:09:23,909 --> 00:09:26,907
a ciebie nie będzie - nie wybaczysz sobie.

170
00:09:26,907 --> 00:09:30,770
A kolejna wojna zawsze przyjdzie".

171
00:09:30,770 --> 00:09:35,111
Niestety, wojny będą zawsze.

172
00:09:35,111 --> 00:09:38,965
Oszukiwałabym się, gdybym myślała,

173
00:09:38,965 --> 00:09:40,731
że jako dziennikarka

174
00:09:40,731 --> 00:09:45,569
mogę je powstrzymać. Nie mogę.

175
00:09:45,569 --> 00:09:48,116
Nie jestem Kofi Annanem.

176
00:09:48,116 --> 00:09:51,093
Nawet on nie powstrzymał wojny z Syrią.

177
00:09:51,093 --> 00:09:55,089
Nie jestem specem 
od stosunków międzynarodowych.

178
00:09:55,089 --> 00:09:57,372
Nie jestem nawet lekarzem.

179
00:09:57,372 --> 00:10:00,198
Nie muszę mówić, jak wiele razy

180
00:10:00,198 --> 00:10:03,469
czułam się bezradna wobec śmierci innych.

181
00:10:03,469 --> 00:10:07,304
Jestem świadkiem, niczym więcej.

182
00:10:07,304 --> 00:10:12,358
Daję głos tym, którzy są tego głosu pozbawieni.

183
00:10:12,358 --> 00:10:15,591
Kolega nazwał to rzucaniem światła

184
00:10:15,591 --> 00:10:18,353
na najciemniejsze krańce świata.

185
00:10:18,353 --> 00:10:21,000
Właśnie to próbuję robić.

186
00:10:21,000 --> 00:10:24,036
Nie zawsze mi się udaje,

187
00:10:24,036 --> 00:10:26,577
czasem napawa mnie to rozpaczą,

188
00:10:26,577 --> 00:10:28,783
czuję, jakbym mówiła do ściany,

189
00:10:28,783 --> 00:10:31,112
jakby nikogo to nie obchodziło.

190
00:10:31,112 --> 00:10:33,361
Kogo obchodzi Syria i Bagdad?

191
00:10:33,361 --> 00:10:35,374
Kogo obchodzi Kongo, Liberia,

192
00:10:35,374 --> 00:10:37,648
Wybrzeże Kości Słoniowej,

193
00:10:37,648 --> 00:10:39,763
Sierra Leone i inne miejsca,

194
00:10:39,763 --> 00:10:43,736
które ja zapamiętam do końca swoich dni?

195
00:10:43,736 --> 00:10:46,989
Moim powołaniem jest bycie świadkiem,

196
00:10:46,989 --> 00:10:50,171
a to jest sedno tego,

197
00:10:50,171 --> 00:10:52,712
co robią dziennikarze.

198
00:10:52,712 --> 00:10:56,303
Mogę tylko żywić nadzieję.

199
00:10:56,303 --> 00:10:58,911
Nie w polityków,

200
00:10:58,911 --> 00:11:01,308
choć chcę wierzyć,

201
00:11:01,308 --> 00:11:03,773
że moje słowa zmuszą ich do akcji.

202
00:11:03,773 --> 00:11:06,933
Nie mogę się jednak oszukiwać.

203
00:11:06,933 --> 00:11:11,150
Pokładam nadzieję w tym,

204
00:11:11,150 --> 00:11:14,703
że jeśli jutro rano obudzicie się

205
00:11:14,703 --> 00:11:17,385
i będziecie pamiętać 
historię Sarajewa i Rwandy,

206
00:11:17,385 --> 00:11:20,876
i będziecie pamiętać 
historię Sarajewa i Rwandy,

207
00:11:20,876 --> 00:11:23,449
to wykonałam swoje zadanie.

208
00:11:23,449 --> 00:11:25,487
Dziękuję wam bardzo.

209
00:11:25,487 --> 00:11:32,717
(Brawa)