0:00:00.703,0:00:03.515
Tak wybucha wojna:

0:00:03.515,0:00:06.781
żyjesz swoim zwykłym życiem,

0:00:06.781,0:00:09.297
planujesz imprezę,

0:00:09.297,0:00:11.681
zabierasz dzieci do szkoły,

0:00:11.681,0:00:14.394
umawiasz się na wizytę u dentysty.

0:00:14.394,0:00:18.020
Nagle milkną telefony.

0:00:18.020,0:00:21.957
Telewizor śnieży, a na ulicach są żołnierze.

0:00:21.957,0:00:24.273
Ulice blokuje wojsko.

0:00:24.273,0:00:28.750
Codzienne życie zamiera.

0:00:28.750,0:00:30.955
Zatrzymuje się.

0:00:30.955,0:00:33.513
Przytoczę historię przyjaciółki,

0:00:33.513,0:00:36.491
Bośniaczki, która przeżyła coś,

0:00:36.491,0:00:40.868
co zilustruje, jakie to uczucie.

0:00:40.868,0:00:44.962
W kwietniu 1992 r. szła do pracy w banku,

0:00:44.962,0:00:48.110
miała na sobie spódniczkę mini i obcasy.

0:00:48.110,0:00:51.634
Była młodą matką. Lubiła dobrą zabawę.

0:00:51.634,0:00:53.468
Świetna dziewczyna.

0:00:53.468,0:00:56.775
Nagle znikąd pojawia się czołg.

0:00:56.775,0:00:59.981
Z wolna posuwa się główną ulicą Sarajewa

0:00:59.981,0:01:03.533
i niszczy wszystko na swej drodze.

0:01:03.533,0:01:07.564
Chyba jej się to śni, ale nie.

0:01:07.564,0:01:10.309
Ucieka, jak każdy z nas by zrobił,

0:01:10.309,0:01:14.326
chowa się za koszem na śmierci,

0:01:14.326,0:01:16.925
w swojej spódniczce i na obcasach.

0:01:16.925,0:01:21.144
Czuje się idiotycznie w tej sytuacji,

0:01:21.144,0:01:23.840
ale za czołgiem są żołnierze,

0:01:23.840,0:01:26.200
a ludzie pierzchają w nieładzie.

0:01:26.200,0:01:30.827
Myśli sobie, że jest Alicją w Krainie Czarów,

0:01:30.827,0:01:33.162
wpadającą do króliczej nory,

0:01:33.162,0:01:36.230
coraz niżej, w sam środek chaosu.

0:01:36.230,0:01:41.631
a jej życie nigdy nie będzie takie samo.

0:01:41.631,0:01:45.418
Kilka tygodni później przepychała się przez tłum,

0:01:45.418,0:01:50.368
trzymając na rękach małego synka,

0:01:50.368,0:01:52.904
którego chciała dać nieznajomemu

0:01:52.904,0:01:55.928
w ostatnim autobusie

0:01:55.928,0:01:59.093
zabierającym dzieci z Sarajewa.

0:01:59.093,0:02:03.203
Przepychała się wraz z matką przez tłum,

0:02:03.203,0:02:06.629
krzycząc: "Ratuj moje dziecko!",

0:02:06.629,0:02:12.682
i przekazała go komuś w oknie.

0:02:12.682,0:02:15.550
Nie widziała go długie lata.

0:02:15.550,0:02:19.269
Oblężenie trwało przez 3,5 roku.

0:02:19.269,0:02:21.558
Nie było wody, prądu,

0:02:21.558,0:02:26.847
nie było ogrzewania ani jedzenia.

0:02:26.847,0:02:32.202
A był to środek Europy, w środku XX wieku.

0:02:32.202,0:02:36.004
Miałam zaszczyt być jednym z reporterów,

0:02:36.004,0:02:38.423
którzy przeżyli to oblężenie.

0:02:38.423,0:02:41.461
Mówię "zaszczyt",

0:02:41.461,0:02:43.651
bo nauczyło mnie to wszystkiego.

0:02:43.651,0:02:47.780
Bycia nie tylko dziennikarzem, ale człowiekiem.

0:02:47.780,0:02:50.135
Nauczyłam się o współczuciu,

0:02:50.135,0:02:53.946
o zwykłych ludziach, którzy byli bohaterami,

0:02:53.946,0:02:58.317
o dzieleniu się i o braterstwie.

0:02:58.317,0:03:01.228
Przede wszystkim - o miłości.

0:03:01.228,0:03:06.507
Wśród zgliszczy, śmierci i chaosu

0:03:06.507,0:03:09.643
zobaczyłam, jak ludzie dzielą się jedzeniem,

0:03:09.643,0:03:12.287
opiekują się nawzajem swoimi dziećmi,

0:03:12.287,0:03:15.539
odciągają na bok niedoszłą ofiarę snajpera,

0:03:15.539,0:03:18.396
ryzykując własnym życiem,

0:03:18.396,0:03:21.647
jak pomagają rannym wsiąść do auta

0:03:21.647,0:03:24.268
i próbują zabrać ich do szpitala.

0:03:24.268,0:03:27.487
Nauczyłam się wiele o sobie.

0:03:27.487,0:03:30.512
Moja idolka, Martha Gellhorn, powiedziała:

0:03:30.512,0:03:35.710
"Można kochać tylko pierwszą wojnę.[br]Późniejsze to odpowiedzialność".

0:03:35.710,0:03:39.246
Po Bośni pisałam o tak wielu innych wojnach,

0:03:39.246,0:03:41.875
że nie zdołam ich zliczyć,

0:03:41.875,0:03:44.958
ale Sarajewo było inne od reszty.

0:03:44.958,0:03:48.913
W kwietniu zeszłego roku wróciłam tam.

0:03:48.913,0:03:52.687
Był zjazd, który nazwałam zjazdem szaleńców.

0:03:52.687,0:03:57.030
Było to 20-lecie obchodów oblężenia,

0:03:57.030,0:03:59.502
20 lat od jego wybuchu.

0:03:59.502,0:04:03.942
Nigdy nie lubiłam słowa "obchody".[br]Brzmi jak "święto", a nim nie jest.

0:04:03.942,0:04:05.345
Nigdy nie lubiłam słowa "obchody".[br]Brzmi jak "święto", a nim nie jest.

0:04:05.345,0:04:09.333
Był to zjazd reporterów i wolontariuszy,

0:04:09.333,0:04:12.724
którzy tam wtedy pracowali,

0:04:12.724,0:04:17.193
i oczywiście dzielnych mieszkańców Sarajewa.

0:04:17.193,0:04:19.612
Najbardziej wstrząsnęło mną,

0:04:19.612,0:04:21.353
złamało mi serce,

0:04:21.353,0:04:23.523
przejście główną ulicą Sarajewa,

0:04:23.523,0:04:27.598
na której 20 lat temu Aida ujrzała czołg.

0:04:27.598,0:04:34.295
Na ulicy rozstawiono [br]12 tys. czerwonych krzeseł.

0:04:34.295,0:04:35.921
Pustych krzeseł.

0:04:35.921,0:04:38.190
Każde symbolizowało osobę

0:04:38.190,0:04:41.907
zabitą w trakcie oblężenia.

0:04:41.907,0:04:46.194
A mowa o Sarajewie, nie całej Bośni.

0:04:46.194,0:04:48.781
Ciągnęły się z jednego końca miasta [br]na drugi.

0:04:48.781,0:04:51.055
Ciągnęły się z jednego końca miasta [br]na drugi.

0:04:51.055,0:04:54.558
Najbardziej wzruszały [br]małe krzesełka poświęcone dzieciom.

0:04:54.558,0:04:57.414
Najbardziej wzruszały [br]małe krzesełka poświęcone dzieciom.

0:04:57.414,0:05:00.541
Prowadzę teraz relacje z Syrii.

0:05:00.541,0:05:03.731
Zaczęłam robić reportaże,

0:05:03.731,0:05:05.987
bo wiedziałam, że tak trzeba.

0:05:05.987,0:05:08.992
Tę historię też ktoś musi opowiedzieć.

0:05:08.992,0:05:12.962
Widzę to samo, co widziałam w Bośni.

0:05:12.962,0:05:15.191
Kiedy przyjechałam do Damaszku,

0:05:15.191,0:05:17.593
ludzie mieli to dziwne przeświadczenie,

0:05:17.593,0:05:21.153
że wojna wcale nie nadejdzie,

0:05:21.153,0:05:23.088
zupełnie jak w Bośni,

0:05:23.088,0:05:25.902
i w innych krajach dotkniętych wojną.

0:05:25.902,0:05:28.445
Ludzie nie chcą wierzyć, że nadejdzie,

0:05:28.445,0:05:31.912
więc nie uciekają, choć mogą,[br]nie wybierają pieniędzy z banków.

0:05:31.912,0:05:33.582
więc nie uciekają, choć mogą,[br]nie wybierają pieniędzy z banków.

0:05:33.582,0:05:37.477
Zostają, bo chcą pozostać w domu.

0:05:37.477,0:05:41.516
A wtedy nadchodzi wojna i chaos.

0:05:41.516,0:05:45.319
Często prześladuje mnie myśl o Rwandzie.

0:05:45.319,0:05:51.473
W 1994 na chwilę opuściłam Sarajewo,[br]żeby opowiedzieć o ludobójstwie w Rwandzie.

0:05:51.473,0:05:56.322
Między kwietniem a sierpniem

0:05:56.322,0:06:00.523
zamordowano milion osób.

0:06:00.523,0:06:05.750
Jeśli 12 tys. krzeseł

0:06:05.750,0:06:07.822
porażało swoją ilością,

0:06:07.822,0:06:11.453
pomyślcie o milionie.

0:06:11.453,0:06:13.990
Pamiętam na przykład drogę

0:06:13.990,0:06:19.071
ciągnącą się co najmniej na 2 kilometry,

0:06:19.071,0:06:25.160
pokrytą stosem ciał [br]dwa razy wyższym ode mnie.

0:06:25.160,0:06:26.884
pokrytą stosem ciał [br]dwa razy wyższym ode mnie.

0:06:26.884,0:06:30.219
Był to mały procent ofiar.

0:06:30.219,0:06:32.188
Były tam matki,

0:06:32.188,0:06:35.529
tulące w agonii swoje dzieci.

0:06:35.529,0:06:38.859
Wojna może wiele nauczyć,

0:06:38.859,0:06:41.211
a wspominam o Rwandzie,

0:06:41.211,0:06:45.329
bo tylko tutaj, jak w Południowej Afryce,

0:06:45.329,0:06:49.311
po 20 latach widać poprawę.

0:06:49.311,0:06:52.779
56% parlamentu stanowią kobiety,

0:06:52.779,0:06:55.231
co mnie bardzo cieszy,

0:06:55.231,0:06:59.257
a w ich konstytucji istnieje zapis

0:06:59.257,0:07:02.430
zakazujący mówienia "Hutu" i "Tutsi".

0:07:02.430,0:07:06.299
Nie wolno identyfikować ludzi [br]według pochodzenia.

0:07:06.299,0:07:10.845
W końcu właśnie to rozpoczęło rzeź.

0:07:10.845,0:07:13.952
Zaprzyjaźniony wolontariusz[br]opowiedział mi piękną historię.

0:07:13.952,0:07:15.435
Zaprzyjaźniony wolontariusz[br]opowiedział mi piękną historię.

0:07:15.435,0:07:20.352
Widział grupkę dzieci, i Hutu i Tutsi,

0:07:20.352,0:07:23.066
oraz grupkę kobiet chętnych do adopcji.

0:07:23.066,0:07:27.000
Dzieci ustawiły się obok siebie,

0:07:27.000,0:07:30.166
nie bacząc na to czy są Hutu czy Tutsi,

0:07:30.166,0:07:33.081
nie oskarżając się nawzajem

0:07:33.081,0:07:34.927
o morderstwa.

0:07:34.927,0:07:40.233
Stały ramię w ramię w geście pojednania,

0:07:40.233,0:07:43.817
to było wspaniałe.

0:07:43.817,0:07:46.659
Gdy pytają mnie

0:07:46.659,0:07:48.871
dlaczego relacjonuję wojny,

0:07:48.871,0:07:50.340
to jest przyczyna.

0:07:50.340,0:07:53.731
Gdy jestem w Syrii,

0:07:53.731,0:07:57.692
widzę ludzi o heroicznej odwadze,

0:07:57.692,0:07:59.965
którzy walczą o demokrację,

0:07:59.965,0:08:03.982
o rzeczy, które uważamy za oczywiste.

0:08:03.982,0:08:07.220
Właśnie dlatego to robię.

0:08:07.220,0:08:11.688
W 2004 r. urodziłam dziecko,

0:08:11.688,0:08:14.883
mój mały cud.

0:08:14.883,0:08:17.929
Po tym, co widziałam,

0:08:17.929,0:08:22.106
po śmierci, zniszczeniu i chaosie,

0:08:22.106,0:08:25.965
jest on moim promykiem nadziei.

0:08:25.965,0:08:30.162
Nazwałam go Luca, "niosący światło",

0:08:30.162,0:08:35.085
bo to właśnie on rozjaśnia mi życie.

0:08:35.085,0:08:38.536
Wspominam o nim, bo gdy miał 4 miesiące,

0:08:38.536,0:08:43.208
mój redaktor kazał mi wrócić do Bagdadu,

0:08:43.208,0:08:46.540
gdzie relacjonowałam reżim Saddama Husajna

0:08:46.540,0:08:49.419
oraz upadek Bagdadu.

0:08:49.419,0:08:52.513
Weszłam na pokład samolotu

0:08:52.513,0:08:55.499
zalazana łzami, że opuszczam syna.

0:08:55.499,0:08:57.732
Na miejscu zaprzyjaźniony polityk[br]zapytał mnie:

0:08:57.732,0:09:00.467
Na miejscu zaprzyjaźniony polityk[br]zapytał mnie:

0:09:00.467,0:09:02.941
"Co ty tutaj robisz?"

0:09:02.941,0:09:04.782
"Czemu nie jesteś z Lucą?"

0:09:04.782,0:09:08.567
Odpowiedziałam, że muszę tu być.

0:09:08.567,0:09:12.954
Był to początek krwawych czasów Iraku.

0:09:12.954,0:09:16.194
"Muszę wiedzieć, co tu się dzieje,

0:09:16.194,0:09:17.059
zdać raport".

0:09:17.059,0:09:20.623
A on na to: "Wróć do domu.

0:09:20.623,0:09:23.909
Jeśli postawi swój pierwszy krok,

0:09:23.909,0:09:26.907
a ciebie nie będzie - nie wybaczysz sobie.

0:09:26.907,0:09:30.770
A kolejna wojna zawsze przyjdzie".

0:09:30.770,0:09:35.111
Niestety, wojny będą zawsze.

0:09:35.111,0:09:38.965
Oszukiwałabym się, gdybym myślała,

0:09:38.965,0:09:40.731
że jako dziennikarka

0:09:40.731,0:09:45.569
mogę je powstrzymać. Nie mogę.

0:09:45.569,0:09:48.116
Nie jestem Kofi Annanem.

0:09:48.116,0:09:51.093
Nawet on nie powstrzymał wojny z Syrią.

0:09:51.093,0:09:55.089
Nie jestem specem [br]od stosunków międzynarodowych.

0:09:55.089,0:09:57.372
Nie jestem nawet lekarzem.

0:09:57.372,0:10:00.198
Nie muszę mówić, jak wiele razy

0:10:00.198,0:10:03.469
czułam się bezradna wobec śmierci innych.

0:10:03.469,0:10:07.304
Jestem świadkiem, niczym więcej.

0:10:07.304,0:10:12.358
Daję głos tym, którzy są tego głosu pozbawieni.

0:10:12.358,0:10:15.591
Kolega nazwał to rzucaniem światła

0:10:15.591,0:10:18.353
na najciemniejsze krańce świata.

0:10:18.353,0:10:21.000
Właśnie to próbuję robić.

0:10:21.000,0:10:24.036
Nie zawsze mi się udaje,

0:10:24.036,0:10:26.577
czasem napawa mnie to rozpaczą,

0:10:26.577,0:10:28.783
czuję, jakbym mówiła do ściany,

0:10:28.783,0:10:31.112
jakby nikogo to nie obchodziło.

0:10:31.112,0:10:33.361
Kogo obchodzi Syria i Bagdad?

0:10:33.361,0:10:35.374
Kogo obchodzi Kongo, Liberia,

0:10:35.374,0:10:37.648
Wybrzeże Kości Słoniowej,

0:10:37.648,0:10:39.763
Sierra Leone i inne miejsca,

0:10:39.763,0:10:43.736
które ja zapamiętam do końca swoich dni?

0:10:43.736,0:10:46.989
Moim powołaniem jest bycie świadkiem,

0:10:46.989,0:10:50.171
a to jest sedno tego,

0:10:50.171,0:10:52.712
co robią dziennikarze.

0:10:52.712,0:10:56.303
Mogę tylko żywić nadzieję.

0:10:56.303,0:10:58.911
Nie w polityków,

0:10:58.911,0:11:01.308
choć chcę wierzyć,

0:11:01.308,0:11:03.773
że moje słowa zmuszą ich do akcji.

0:11:03.773,0:11:06.933
Nie mogę się jednak oszukiwać.

0:11:06.933,0:11:11.150
Pokładam nadzieję w tym,

0:11:11.150,0:11:14.703
że jeśli jutro rano obudzicie się

0:11:14.703,0:11:17.385
i będziecie pamiętać [br]historię Sarajewa i Rwandy,

0:11:17.385,0:11:20.876
i będziecie pamiętać [br]historię Sarajewa i Rwandy,

0:11:20.876,0:11:23.449
to wykonałam swoje zadanie.

0:11:23.449,0:11:25.487
Dziękuję wam bardzo.

0:11:25.487,0:11:32.717
(Brawa)