WEBVTT

00:00:00.703 --> 00:00:03.515
Бұл - соғыс туралы оқиға.

00:00:03.515 --> 00:00:06.781
Сіз күнделікті өміріңізбен өмір сүріп жатырсыз:

00:00:06.781 --> 00:00:09.297
қонаққа баруды жоспарлап қойдыңыз,

00:00:09.297 --> 00:00:11.681
балаларыңызды мектепке апарасыз,

00:00:11.681 --> 00:00:14.394
тіс дәрігеріне жазылып қойдыңыз.

00:00:14.394 --> 00:00:18.020
Сонан кейін телефоныңыз, теледидарыңыз істемей қалды,

00:00:18.020 --> 00:00:21.957
көше толған әскери адамдар,

00:00:21.957 --> 00:00:24.273
жолдар жабылып қалған.

00:00:24.273 --> 00:00:28.750
Cіздің өміріңіз тоқтап қалғандай.

00:00:28.750 --> 00:00:30.955
Тоқтап тұр.

NOTE Paragraph

00:00:30.955 --> 00:00:33.513
Мен досымның оқиғасын ұрлап алғым кеп отыр,

00:00:33.513 --> 00:00:36.491
Босниялық досым, оның басынан өткен оқиғасы,

00:00:36.491 --> 00:00:40.868
өйткені бұл сіздерге оның не сезінгенін көрсете алады деп ойлаймын.

00:00:40.868 --> 00:00:44.962
1992 жылдың сәуір айында ол жұмысқа бара жатқан еді,

00:00:44.962 --> 00:00:48.110
қысқа белдемшесі мен биік өкшелі аяқкиімі бар. Ол банкте жұмыс істейтін.

00:00:48.110 --> 00:00:51.634
Ол жас ана еді. Ол қонаққа барғанды жақсы көретін еді.

00:00:51.634 --> 00:00:53.468
Тамаша адам.

00:00:53.468 --> 00:00:56.775
Күтпеген жерден ол танкті көреді,

00:00:56.775 --> 00:00:59.981
танк Сараевоның негізгі көшелерінің бірімен төмен қарай

00:00:59.981 --> 00:01:03.533
жолында кездескеннің бәрін жайпап келе жатты.

00:01:03.533 --> 00:01:07.564
Ол «түсім шығар» деп ойлады, бірақ олай болмады.

00:01:07.564 --> 00:01:10.309
Ол қаша жөнелді, сол жерде болсақ әрбіреуіміз солай істер едік.

00:01:10.309 --> 00:01:14.326
Ол қоқыс жәшігінің артына барып тығылды,

00:01:14.326 --> 00:01:16.925
өзінің қысқа белдемшесі мен биік өкшелі аяқкиімімен.

00:01:16.925 --> 00:01:21.144
Сол жерде тығылып отырып ол өзін күлкілі сезінді,

00:01:21.144 --> 00:01:23.840
бірақ ол әскерилер отырған танк пен

00:01:23.840 --> 00:01:26.200
айналадағы адамдарды, хаосты көріп

00:01:26.200 --> 00:01:30.827
былай деп ойлады «Мен өзімді қиял ғажайып еліндегі

00:01:30.827 --> 00:01:33.162
қоянмен қоса төмен қарай

00:01:33.162 --> 00:01:36.230
хаосқа түсіп бара жатқан Алиса сияқты сезіндім

00:01:36.230 --> 00:01:41.631
және менің өмірім бұрынғыдай болмайтын еді.»

NOTE Paragraph

00:01:41.631 --> 00:01:45.418
Бір-екі аптадан кейін менің досым құжынаған халықтың ішінде

00:01:45.418 --> 00:01:50.368
кішкентай ұлымен бірге жүрді

00:01:50.368 --> 00:01:52.904
ол автобустағы танымайтын адамға ұлын берді,

00:01:52.904 --> 00:01:55.928
бұл балаларды аман сақтап қалу үшін Сараеводан

00:01:55.928 --> 00:01:59.093
кетіп бара жатқан соңғы автобус еді.

00:01:59.093 --> 00:02:03.203
Оның есінде ол анасымен бірге таласып

00:02:03.203 --> 00:02:06.629
«Менің баламды ал! Менің баламды ал!» деген толған адамның ішінде

00:02:06.629 --> 00:02:12.682
ол да баласын терезе арқылы біреуге ұстатты.

00:02:12.682 --> 00:02:15.550
Және ол баласын бірнеше жыл бойы көрмеді.

00:02:15.550 --> 00:02:19.269
Қоршау үш жарым жылға созылды,

00:02:19.269 --> 00:02:21.558
бұл қоршау сусыз, тамақсыз,

00:02:21.558 --> 00:02:26.847
электр шамынсыз, жылусыз өтті,

00:02:26.847 --> 00:02:32.202
Еуропаның қақ ортасында, 20 ғасырдың соңында.

NOTE Paragraph

00:02:32.202 --> 00:02:36.004
Мен сол жерде болған журналистердің бірімін,

00:02:36.004 --> 00:02:38.423
қоршауды көрген және

00:02:38.423 --> 00:02:41.461
мен сол жерде болғанымның артықшылығы

00:02:41.461 --> 00:02:43.651
ол маған бәрін үйретті,

00:02:43.651 --> 00:02:47.780
тек қана репортер болуды емес, адам болуды.

00:02:47.780 --> 00:02:50.135
Мен қайғыға ортақтасудың не екенін білдім.

00:02:50.135 --> 00:02:53.946
Мен қарапайым адамдарды, қаһарман болуға лайық адамдарды көрдім.

00:02:53.946 --> 00:02:58.317
Мен бөлісу туралы білдім. Мен жолдастықтың не екенін үйрендім.

00:02:58.317 --> 00:03:01.228
Бәрінен бұрын мен жақсы көрудің, махаббаттың не екенін үйрендім.

00:03:01.228 --> 00:03:06.507
Тіпті ең қорқынышты қираулар мен өлім,

00:03:06.507 --> 00:03:09.643
хаостың өзінде де қарапайым адамдар өз көршілеріне көмектескенін көрдім,

00:03:09.643 --> 00:03:12.287
олар тамақтарымен бөлісті, балаларын тәрбиеледі,

00:03:12.287 --> 00:03:15.539
өз өміріне қауіп төнсе де жолда оқ тиіп

00:03:15.539 --> 00:03:18.396
жатқандарды сүйреп апаруға тырысты,

00:03:18.396 --> 00:03:21.647
жараланғандарды таксиге отырғызып

00:03:21.647 --> 00:03:24.268
ауруханаға апарысты.

NOTE Paragraph

00:03:24.268 --> 00:03:27.487
Мен өзім туралы көп нәрсе білдім.

00:03:27.487 --> 00:03:30.512
Қаһармандарымның бірі - Марта Геллхорн:

00:03:30.512 --> 00:03:35.710
"Сіз тек қана бір соғысты жақсы көре аласыз. Қалғанының бәрі жауапкершілік".

00:03:35.710 --> 00:03:39.246
Бұдан кейін де мен өте көп соғысты көрдім,

00:03:39.246 --> 00:03:41.875
тіпті санынан да шатастым,

00:03:41.875 --> 00:03:44.958
бірақ еш жерде дәл Сараеводағыдай болған жоқ.

NOTE Paragraph

00:03:44.958 --> 00:03:48.913
Былтыр сәуір айында мен бір қызық кезге қайтқандай болдым -

00:03:48.913 --> 00:03:52.687
мен оны сыныптастардың ессіз кездесуі деп атар едім.

00:03:52.687 --> 00:03:57.030
Бұл не болып еді, бұл қамаудың 20 жылдығы еді,

00:03:57.030 --> 00:03:59.502
Сараевоның қоршауда қалғанының басталған күні,

00:03:59.502 --> 00:04:03.942
мен "жылдығы" деген сөзді жақсы көрмеймін, өйткені бұл сөз мейрам, қонақтық сияқты,

00:04:03.942 --> 00:04:05.345
бірақ бұл мейрам емес еді.

00:04:05.345 --> 00:04:09.333
Бұл соғыс кезінде сол жерде жұмыс істеген журналистердің көңілсіз жиыны еді,

00:04:09.333 --> 00:04:12.724
сонымен бірге гуманитарлық көмек көрсеткендермен,

00:04:12.724 --> 00:04:17.193
әрине, Сараевоның батыр, батыл азаматтары болды.

00:04:17.193 --> 00:04:19.612
Мені ең таңқалдырғаны,

00:04:19.612 --> 00:04:21.353
менің жүрегімді жаралағаны

00:04:21.353 --> 00:04:23.523
Cараевоның басты көшесімен төмен қарай келе жатып көрген көрініс,

00:04:23.523 --> 00:04:27.598
осы көшеде 20 жыл бұрын менің досым Аида танкті көрген еді,

00:04:27.598 --> 00:04:34.295
осы көшенің бойында 12.000 қызыл орындық тұрды,

00:04:34.295 --> 00:04:35.921
бос орындық

00:04:35.921 --> 00:04:38.190
оның әрбіреуі қамау кезінде

00:04:38.190 --> 00:04:41.907
қайтыс болған бір адамды бейнелеп тұрды,

00:04:41.907 --> 00:04:46.194
тек Сараевода қайтыс болған адамдарды, бүкіл Боснияда емес,

00:04:46.194 --> 00:04:48.781
бұл көрініс қаланың бір шетінен

00:04:48.781 --> 00:04:51.055
екінші шетіне дейін жалғасып жатты,

00:04:51.055 --> 00:04:54.558
әсіресе ең өкініштісі, көңіліме кірбің түсіргені

00:04:54.558 --> 00:04:57.414
балаларға арналған кішкентай орындықтар еді.

NOTE Paragraph

00:04:57.414 --> 00:05:00.541
Мен қазір Сирия туралы хабар таратамын,

00:05:00.541 --> 00:05:03.731
мен бұл туралы жаза бастадым,

00:05:03.731 --> 00:05:05.987
өйткені бұл істелуі тиіс.

00:05:05.987 --> 00:05:08.992
Ол жерде болып жатқан оқиғалар туралы айтуымыз керек деп ойлаймын.

00:05:08.992 --> 00:05:12.962
Мен Боснияда болған соғыстың үлгісін осы жерде де көріп отырмын.

00:05:12.962 --> 00:05:15.191
Мен Дамаскіге бірінші рет келген кезде,

00:05:15.191 --> 00:05:17.593
ақылға қонбайтын мынадай сәтті көрдім,

00:05:17.593 --> 00:05:21.153
адамдар соғыстың болатынына сенбейтін сияқты

00:05:21.153 --> 00:05:23.088
және бұл Босниядағыдай болды,

00:05:23.088 --> 00:05:25.902
мен көрген басқа да соғыс болып жатқан елдердегі сияқты.

00:05:25.902 --> 00:05:28.445
Адамдар бұған сенгісі келмейді,

00:05:28.445 --> 00:05:31.912
сондықтан олар кетпейді, кетулеріне мүмкіндік болған кезде де кетпейді.

00:05:31.912 --> 00:05:33.582
Олар ақшаларын алмайды.

00:05:33.582 --> 00:05:37.477
Олар үйлерінде қалғысы келгендіктен еш жаққа кетпейді.

00:05:37.477 --> 00:05:41.516
Содан кейін соғыс пен хоас келеді.

NOTE Paragraph

00:05:41.516 --> 00:05:45.319
Руанда - менің жиі баратын жерлерімнің бірі.

00:05:45.319 --> 00:05:51.473
1994 жылы мен аз уақытқа Сараевоны тастап Руандаға кеттім, сол жақтағы геноцид туралы хабарлап тұру үшін.

00:05:51.473 --> 00:05:56.322
1994 жылдың сәуірі мен тамызы аралығында

00:05:56.322 --> 00:06:00.523
бір миллион адам өлтірілді.

00:06:00.523 --> 00:06:05.750
Егер мені 12 мың орындық

00:06:05.750 --> 00:06:07.822
қаншалықты күйзелтсе,

00:06:07.822 --> 00:06:11.453
бір сәт ойланып көріңіздерші, бір миллион адам.

00:06:11.453 --> 00:06:13.990
Кішкене мысал келтірейін, есімде

00:06:13.990 --> 00:06:19.071
мен жолдың бойында төмен қарап тұрмын, көзімнің жеткен жеріне дейін,

00:06:19.071 --> 00:06:25.160
шамамен жарты шақырым болар, адамдардың өлі денелері менің бойымнан екі еседей болып

00:06:25.160 --> 00:06:26.884
үйіліп жатыр еді.

00:06:26.884 --> 00:06:30.219
Және де бұл өлген адамдардың шағын ғана пайызы еді.

00:06:30.219 --> 00:06:32.188
Ол жерде соңғы демі таусылып жатқан кезде балаларын

00:06:32.188 --> 00:06:35.529
ұстаған аналар да болды.

NOTE Paragraph

00:06:35.529 --> 00:06:38.859
Сонымен біз соғыстан көп нәрсені үйрендік,

00:06:38.859 --> 00:06:41.211
мен Руанданы атап өткенім,

00:06:41.211 --> 00:06:45.329
ол Оңтүстік Африка сияқты бір жер,

00:06:45.329 --> 00:06:49.311
онда 20 жыл бойы айығу жүріп жатыр.

00:06:49.311 --> 00:06:52.779
Парламенттегілердің елу алты пайызы әйелдер,

00:06:52.779 --> 00:06:55.231
бұл таңғажайып нәрсе,

00:06:55.231 --> 00:06:59.257
сонымен қатар ол жерде ұлттық конституция

00:06:59.257 --> 00:07:02.430
бойынша Хуту немесе Тутси деп айтуыңызға тиым салынған.

00:07:02.430 --> 00:07:06.299
Сізге этникалық нышандары арқылы ешкімді теңдестіруге рұқсат етілмейді,

00:07:06.299 --> 00:07:10.845
бұл қырғынның басталуына итермелеген себептердің бірі болғандықтан.

00:07:10.845 --> 00:07:13.952
Менің досымның айтып берген әдемі оқиғасы бар,

00:07:13.952 --> 00:07:15.435
мен оны тамаша оқиға деп есептеймін.

00:07:15.435 --> 00:07:20.352
Бір топ балалар, хуту мен тутси балалары араласқан топ еді,

00:07:20.352 --> 00:07:23.066
сонымен бірге осы балаларды асырап алған бір топ әйел,

00:07:23.066 --> 00:07:27.000
олар бір қатарға тізіліп тұрып бір-бірін алды.

00:07:27.000 --> 00:07:30.166
Ешқандай өтемақы болған жоқ, сен хутусың, сен тутсисің,

00:07:30.166 --> 00:07:33.081
сіз мүмкін менің анамды,

00:07:33.081 --> 00:07:34.927
бәлкім әкемді өлтірдіңіз деген жоқ.

00:07:34.927 --> 00:07:40.233
Олар ымыраға келді, татуласты,

00:07:40.233 --> 00:07:43.817
мен бұл әрекетті керемет деп есептеймін.

00:07:43.817 --> 00:07:46.659
Адамдар менен сіз неге соғыс болып жатқан жерге

00:07:46.659 --> 00:07:48.871
баруды жалғастырасыз деп сұрағанда,

00:07:48.871 --> 00:07:50.340
менің айтарым осы.

NOTE Paragraph

00:07:50.340 --> 00:07:53.731
Мен Сирияға қайтып келгеннен кейінгі аптада

00:07:53.731 --> 00:07:57.692
көргенім адам сенбейтіндей батыр азаматтар,

00:07:57.692 --> 00:07:59.965
олардың кейбіреуі демократия үшін, біз күнделікті өмірде

00:07:59.965 --> 00:08:03.982
сөзсіз болуға тиіс дейтін нәрселер үшін күресіп жүр.

00:08:03.982 --> 00:08:07.220
Осы үшін де мен жұмысымды істеймін.

NOTE Paragraph

00:08:07.220 --> 00:08:11.688
2004 жылы менің кішкентай ұлым дүниеге келді,

00:08:11.688 --> 00:08:14.883
мен оны ғажап бала деймін,

00:08:14.883 --> 00:08:17.929
өйткені қаншама өлім,

00:08:17.929 --> 00:08:22.106
бүліншілік, қирау, хаос пен қараңғылықты көргеннен кейін

00:08:22.106 --> 00:08:25.965
менің өмірімде үміт сәулесі дүниеге келді.

00:08:25.965 --> 00:08:30.162
Мен оны Лука деп атадым, яғни " жарық әкелуші",

00:08:30.162 --> 00:08:35.085
өйткені ол менің өміріме сәулесін төкті.

00:08:35.085 --> 00:08:38.536
Менің ол туралы айтып отырғанымның себебі, ол төрт айлық болған кезде

00:08:38.536 --> 00:08:43.208
менің редакторым маған Бағдатқа баруың керек деді,

00:08:43.208 --> 00:08:46.540
мен ол жерде Саддам режимі туралы жазуым керек еді,

00:08:46.540 --> 00:08:49.419
Бағдат құлағаннан кейін де сонда болдым,

00:08:49.419 --> 00:08:52.513
көзіме жас үйіріліп ұшақта отырғаным,

00:08:52.513 --> 00:08:55.499
баламнан жыраққа кеткеніме еңіреп жылап отырғаным есімде.

00:08:55.499 --> 00:08:57.732
Мен сол жерде болған кезде

00:08:57.732 --> 00:09:00.467
менің танысым ирақтың танымал саясаткері

00:09:00.467 --> 00:09:02.941
маған былай деді: «Сіз мұнда не істеп жүрсіз?

00:09:02.941 --> 00:09:04.782
Сіз неге үйде, Лукамен бірге емессіз?»

00:09:04.782 --> 00:09:08.567
Мен оған «Мен мұны көруім керек» деп жауап бердім. Бұл 2004 жыл еді,

00:09:08.567 --> 00:09:12.954
Ирақтағы ең қанды кезең еді,

00:09:12.954 --> 00:09:16.194
«мен мұны көруім керек, не болып жатқанын,

00:09:16.194 --> 00:09:17.059
мен бұл туралы хабарлап тұруым керек».

00:09:17.059 --> 00:09:20.623
Ол маған: "Үйіңізге қайтыңыз,

00:09:20.623 --> 00:09:23.909
егер сіз оның бірінші тісін,

00:09:23.909 --> 00:09:26.907
оның бірінші қадамын көрмей қалсаңыз, сіз өзіңізді ешқашан кешірмейсіз.

00:09:26.907 --> 00:09:30.770
Соғыс, басқа да соғыстар тағы болады» деді.

NOTE Paragraph

00:09:30.770 --> 00:09:35.111
Өкінішке қарай, соғыс бола береді.

00:09:35.111 --> 00:09:38.965
Мен өзімді алдап келемін, мен журналист,

00:09:38.965 --> 00:09:40.731
репортер, жазушы ретінде

00:09:40.731 --> 00:09:45.569
оны тоқтатуға не істей аламын. Мен тоқтата алмаймын.

00:09:45.569 --> 00:09:48.116
Мен Кофи Аннан емеспін. Ол да соғысты тоқтата алмайды.

00:09:48.116 --> 00:09:51.093
Ол Сириямен келіссөздер жүргізуге тырысты, дегенмен ешнәрсе істей алмады.

00:09:51.093 --> 00:09:55.089
Мен БҰҰ резолюциясына қарсы шығатын адам емеспін.

00:09:55.089 --> 00:09:57.372
Мен тіпті гуманитарлық көмек көрсететін дәрігер де емеспін,

00:09:57.372 --> 00:10:00.198
мен көмек беретін уақытты да айта алмаймын,

00:10:00.198 --> 00:10:03.469
менің көз алдымда адамдар өліп жатты, мен оларды құтқара алмадым.

00:10:03.469 --> 00:10:07.304
Мен тек қана куәгермін.

00:10:07.304 --> 00:10:12.358
Менің рөлім болған нәрсені адамдарға айтып беру.

00:10:12.358 --> 00:10:15.591
Менің әріптесім мұны әлемнің қараңғылық басқан бөліктеріне

00:10:15.591 --> 00:10:18.353
сәуле шашу деп сипаттады.

00:10:18.353 --> 00:10:21.000
Мен осыны істеуге тырысып жүрмін.

00:10:21.000 --> 00:10:24.036
Менің жолым ылғи бола бермейді,

00:10:24.036 --> 00:10:26.577
кейде бұл өте қиын,

00:10:26.577 --> 00:10:28.783
өйткені сіз тұңғиыққа жазып жатқаныңызды сезесіз,

00:10:28.783 --> 00:10:31.112
немесе мұның бәрі ешкімді қызықтырмайды, мазаламайды.

00:10:31.112 --> 00:10:33.361
Сирияны кім уайымдап жатыр? Кім Боснияның қамын ойлап жатыр?

00:10:33.361 --> 00:10:35.374
Конго,

00:10:35.374 --> 00:10:37.648
Кот-д'Ивуар, Либерия, Сьерра-Леоне

00:10:37.648 --> 00:10:39.763
туралы кім уайымдайды?

00:10:39.763 --> 00:10:43.736
Бұл - мен өмір бойы ұмытпайтын жердің атаулары.

00:10:43.736 --> 00:10:46.989
Бұл - менің кәсібім, куәгер болу,

00:10:46.989 --> 00:10:50.171
осыны істеп жүрген репортерлердің

00:10:50.171 --> 00:10:52.712
жұмысының мәні осы.

00:10:52.712 --> 00:10:56.303
Менің қолымнан келетіні тек қана үміттену,

00:10:56.303 --> 00:10:58.911
саясаткерлер мен саясатты жасаушылар үшін емес,

00:10:58.911 --> 00:11:01.308
олар менің сөзімді оқи отырып

00:11:01.308 --> 00:11:03.773
бірнәрсе істейтін болар деген үміт,

00:11:03.773 --> 00:11:06.933
мен өзімді алдап отырған жоқпын.

NOTE Paragraph

00:11:06.933 --> 00:11:11.150
Бірақ маған үміт беретіні, егер сіздер менің айтқандарымды

00:11:11.150 --> 00:11:14.703
немесе соның ішіндегі бір оқиғаны таңертеңгілік ас ішіп отырып естеріңізге түсірсеңіздер,

00:11:14.703 --> 00:11:17.385
егер сіздер Сараевода болған жағдайды

00:11:17.385 --> 00:11:20.876
немесе Руанда туралы еске алсаңыздар

00:11:20.876 --> 00:11:23.449
мен жұмысымды жақсы атқарғаным деп ойлаймын.

NOTE Paragraph

00:11:23.449 --> 00:11:25.487
Көп рақмет.

NOTE Paragraph

00:11:25.487 --> 00:11:32.717
(Қол шапалақтау)