[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:06.07,0:00:09.91,Default,,0000,0000,0000,,İnsanlar çağlar boyunca\Nhızdan büyülenmişlerdir.
Dialogue: 0,0:00:09.91,0:00:14.75,Default,,0000,0000,0000,,İnsanlık tarihi çok hızlı bir şekilde\Ngelişen bir süreçtir
Dialogue: 0,0:00:14.75,0:00:18.55,Default,,0000,0000,0000,,ve bu tarihi yarıştaki en\Nönemli başarılardan biri
Dialogue: 0,0:00:18.55,0:00:21.09,Default,,0000,0000,0000,,ses bariyerini geçmekti.
Dialogue: 0,0:00:21.11,0:00:24.63,Default,,0000,0000,0000,,İlk başarılı uçuşlardan\Nkısa bir süre sonra,
Dialogue: 0,0:00:24.63,0:00:29.19,Default,,0000,0000,0000,,pilotlar uçaklarını daha da hızlı\Ngitmeye zorlamak istediler.
Dialogue: 0,0:00:29.19,0:00:34.53,Default,,0000,0000,0000,,Ama onlar zorladıkça artan türbülans\Nve uçak üstündeki büyük kuvvetler,
Dialogue: 0,0:00:34.53,0:00:37.27,Default,,0000,0000,0000,,daha fazla hızlanmalarına engel oldu.
Dialogue: 0,0:00:37.27,0:00:41.65,Default,,0000,0000,0000,,Bazıları bu sorunu engellemek için\Nriskli dalışlar yaptı
Dialogue: 0,0:00:41.65,0:00:43.78,Default,,0000,0000,0000,,ve bazen trajik sonuçları oldu.
Dialogue: 0,0:00:43.78,0:00:47.74,Default,,0000,0000,0000,,Sonunda 1947 yılında,\Nhareketli yatay stabilizatör
Dialogue: 0,0:00:47.74,0:00:51.91,Default,,0000,0000,0000,,ve tam hareketli kuyruk gibi tasarım\Ngeliştirmelerinin de yardımıyla,
Dialogue: 0,0:00:51.91,0:00:56.21,Default,,0000,0000,0000,,Amerikalı askeri pilot Chuck Yeager,
Dialogue: 0,0:00:56.21,0:01:02.99,Default,,0000,0000,0000,,Bell X-1 uçağını saatte\N1127 kilometre hızla uçurarak
Dialogue: 0,0:01:02.99,0:01:09.10,Default,,0000,0000,0000,,ses bariyerini kıran ve ses hızından daha\Nhızlı seyahat eden ilk kişi oldu.
Dialogue: 0,0:01:09.10,0:01:13.87,Default,,0000,0000,0000,,Bell X-1 uçağı, ilk süpersonik\Nhava araçlarından biriydi.
Dialogue: 0,0:01:13.87,0:01:17.75,Default,,0000,0000,0000,,Onu, hızı Mach 3'ü geçebilen\Nuçaklar takip etti.
Dialogue: 0,0:01:17.75,0:01:22.12,Default,,0000,0000,0000,,Süpersonik hızlarda giden uçaklar,\Nbir şok dalgası ve bununla birlikte
Dialogue: 0,0:01:22.12,0:01:25.39,Default,,0000,0000,0000,,gök gürültüsü sesine benzer bir\Nsonik patlama yaratırlar.
Dialogue: 0,0:01:25.39,0:01:28.87,Default,,0000,0000,0000,,Bu patlama, karadaki insanların ve \Nhayvanların korkmasına sebep olabilir
Dialogue: 0,0:01:28.87,0:01:30.72,Default,,0000,0000,0000,,ve hatta binalara bile zarar verebilir.
Dialogue: 0,0:01:30.72,0:01:31.55,Default,,0000,0000,0000,,Bu yüzden,
Dialogue: 0,0:01:31.55,0:01:34.89,Default,,0000,0000,0000,,dünya genelindeki bilim insanları\Nsonik patlamaları inceliyor
Dialogue: 0,0:01:34.89,0:01:37.85,Default,,0000,0000,0000,,ve atmosferdeki rotalarını,\Nnereye ineceklerini
Dialogue: 0,0:01:37.85,0:01:41.69,Default,,0000,0000,0000,,ve ne kadar yüksek bir ses çıkaraklarını\Ntahmin etmeye çalışıyorlar.
Dialogue: 0,0:01:41.69,0:01:45.93,Default,,0000,0000,0000,,Bilim insanlarının sonik patlamalara dair\Nnasıl çalıştığını daha iyi anlamak için
Dialogue: 0,0:01:45.93,0:01:48.19,Default,,0000,0000,0000,,ilk olarak sesin temellerinden başlayalım.
Dialogue: 0,0:01:48.19,0:01:51.46,Default,,0000,0000,0000,,Durgun bir gölete ufak bir taş\Nattığınızı hayal edin.
Dialogue: 0,0:01:51.46,0:01:52.73,Default,,0000,0000,0000,,Ne görüyorsunuz?
Dialogue: 0,0:01:52.73,0:01:58.18,Default,,0000,0000,0000,,Taş, her yöne aynı hızda ilerleyen\Ndalgaların oluşmasına sebep oluyor.
Dialogue: 0,0:01:58.18,0:02:02.74,Default,,0000,0000,0000,,Gittikçe büyüyen bu dairelere\Ndalga cephesi denir.
Dialogue: 0,0:02:02.74,0:02:05.90,Default,,0000,0000,0000,,Benzer olarak, biz göremesek bile
Dialogue: 0,0:02:05.90,0:02:09.31,Default,,0000,0000,0000,,ev stereo sistemi gibi\Nsabit ses sistemleri de
Dialogue: 0,0:02:09.31,0:02:12.07,Default,,0000,0000,0000,,dışarı yayılan ses dalgaları yaratır.
Dialogue: 0,0:02:12.07,0:02:14.15,Default,,0000,0000,0000,,Bu dalgaların hızı,
Dialogue: 0,0:02:14.17,0:02:18.11,Default,,0000,0000,0000,,araçların ilerlediği yükseklik veya hava\Nsıcaklığı gibi bazı faktörlere bağlıdır.
Dialogue: 0,0:02:18.11,0:02:24.23,Default,,0000,0000,0000,,Ses deniz seviyesinde saatte yaklaşık\N1225 kilometre hızla hareket eder.
Dialogue: 0,0:02:24.23,0:02:28.12,Default,,0000,0000,0000,,Fakat dalga cepheleri, iki boyutlu\Ndüzlemdeki daireler yerine
Dialogue: 0,0:02:28.12,0:02:31.35,Default,,0000,0000,0000,,ortak merkezli küreler halinde yayılırlar.
Dialogue: 0,0:02:31.35,0:02:34.94,Default,,0000,0000,0000,,Ses de bu dalgalara dik\Nolarak hareket eder.
Dialogue: 0,0:02:34.94,0:02:38.25,Default,,0000,0000,0000,,Hareket halindeki\Nbir ses kaynağını düşünelim.
Dialogue: 0,0:02:38.25,0:02:39.78,Default,,0000,0000,0000,,Örneğin bir tren düdüğü.
Dialogue: 0,0:02:39.78,0:02:42.77,Default,,0000,0000,0000,,Ses kaynağı belirli bir \Nyönde hareket ettikçe
Dialogue: 0,0:02:42.77,0:02:47.13,Default,,0000,0000,0000,,önündeki ardışık dalgalar\Nbirbirlerine yaklaşacaktır.
Dialogue: 0,0:02:47.13,0:02:51.95,Default,,0000,0000,0000,,Bu yüksek yüksek dalga frekansı\Nmeşhur Doppler etkisine sebep olur
Dialogue: 0,0:02:51.95,0:02:55.46,Default,,0000,0000,0000,,ve yaklaşan objelerin\Nsesi daha tiz duyulur.
Dialogue: 0,0:02:55.46,0:02:59.65,Default,,0000,0000,0000,,Ama ses kaynağı ses dalgalarından\Ndaha yavaş hareket ettiği sürece,
Dialogue: 0,0:02:59.65,0:03:02.16,Default,,0000,0000,0000,,dalgalar iç içe oluşurlar.
Dialogue: 0,0:03:02.16,0:03:07.77,Default,,0000,0000,0000,,Ama eğer bir nesne süpersonik olursa\Nyani yarattığı sesten daha hızlıysa
Dialogue: 0,0:03:07.77,0:03:10.17,Default,,0000,0000,0000,,o zaman işler tamamen değişir.
Dialogue: 0,0:03:10.17,0:03:12.24,Default,,0000,0000,0000,,Yaydığı dalgaları geçtikçe
Dialogue: 0,0:03:12.24,0:03:16.04,Default,,0000,0000,0000,,ve bulunduğu noktadan yeni dalgalar\Noluşturmaya devam ettikçe
Dialogue: 0,0:03:16.04,0:03:19.82,Default,,0000,0000,0000,,dalgalar bir araya gelir ve\Nbir mach konisi oluştururlar.
Dialogue: 0,0:03:19.82,0:03:22.81,Default,,0000,0000,0000,,Gözlemciye varana dek hiçbir ses duyulmaz
Dialogue: 0,0:03:22.81,0:03:27.89,Default,,0000,0000,0000,,çünkü nesne yarattığı sesten\Ndaha hızlı ilerlemektedir.
Dialogue: 0,0:03:27.89,0:03:33.05,Default,,0000,0000,0000,,Gözlemciyi geçtikten hemen sonra\Nise sonik patlama duyulur.
Dialogue: 0,0:03:33.05,0:03:37.01,Default,,0000,0000,0000,,Mach konisi zemine ulaştığı\Nnoktada bir hiperbol oluşturur
Dialogue: 0,0:03:37.01,0:03:41.31,Default,,0000,0000,0000,,ve ileri doğru hareket ettikçe\Npatlama halısı denen bir iz bırakır.
Dialogue: 0,0:03:41.31,0:03:46.25,Default,,0000,0000,0000,,Bu da, konik patlama tarafından\Netkilenen alanın tespit edilmesini sağlar.
Dialogue: 0,0:03:46.25,0:03:49.30,Default,,0000,0000,0000,,Peki konik patlamanın ne kadar\Ngüçlü olabileceğini nasıl anlarız?
Dialogue: 0,0:03:49.30,0:03:53.52,Default,,0000,0000,0000,,Bu işlem süpersonik hava aracının\Netrafındaki havanın basıncını bulmak için
Dialogue: 0,0:03:53.52,0:03:59.52,Default,,0000,0000,0000,,ünlü Navier-Stokes\Ndenklemini çözmeyi gerektirir.
Dialogue: 0,0:03:59.52,0:04:03.85,Default,,0000,0000,0000,,Bu N-dalgası denilen\Nbasınç şekli ile sonuçlanır.
Dialogue: 0,0:04:03.85,0:04:05.48,Default,,0000,0000,0000,,Peki bu şeklin anlamı nedir?
Dialogue: 0,0:04:05.48,0:04:09.51,Default,,0000,0000,0000,,Konik patlama basınçtaki ani\Ndeğişim sonucu oluşur
Dialogue: 0,0:04:09.51,0:04:11.92,Default,,0000,0000,0000,,ve N dalgası iki patlama içerir:
Dialogue: 0,0:04:11.92,0:04:15.50,Default,,0000,0000,0000,,biri uçağın burnundaki ani basınç artışı,
Dialogue: 0,0:04:15.50,0:04:20.50,Default,,0000,0000,0000,,diğeri ise kuyruğun geçişiyle\Nbasıncın normale dönüşü.
Dialogue: 0,0:04:20.50,0:04:22.87,Default,,0000,0000,0000,,Bu durum iki patlamaya neden olur
Dialogue: 0,0:04:22.87,0:04:26.45,Default,,0000,0000,0000,,ama insan kulağı bunu genellikle\Ntek patlama olarak duyar.
Dialogue: 0,0:04:26.45,0:04:29.88,Default,,0000,0000,0000,,Bilgisayarlar bu ilkeleri\Nkullanarak modelleme yapabilir,
Dialogue: 0,0:04:29.88,0:04:34.02,Default,,0000,0000,0000,,belirli yörünge ve atmosfer\Nkoşullarındaki konik patlamaların
Dialogue: 0,0:04:34.02,0:04:37.63,Default,,0000,0000,0000,,yerini ve şiddetini hesaplayabilir.
Dialogue: 0,0:04:37.63,0:04:40.74,Default,,0000,0000,0000,,Hâlen etkilerini azaltmak\Niçin çalışmalar yapılıyor.
Dialogue: 0,0:04:40.74,0:04:45.40,Default,,0000,0000,0000,,Günümüzde, yere yakın\Nsüpersonik uçuş yapmak yasak.
Dialogue: 0,0:04:45.40,0:04:48.44,Default,,0000,0000,0000,,Peki sonik patlamalar yeni bir buluş mu?
Dialogue: 0,0:04:48.44,0:04:49.56,Default,,0000,0000,0000,,Pek sayılmaz.
Dialogue: 0,0:04:49.56,0:04:52.52,Default,,0000,0000,0000,,Biz, onları susturmak için bir\Nyol bulmaya çalışırken
Dialogue: 0,0:04:52.52,0:04:56.04,Default,,0000,0000,0000,,bazı hayvanlar da sonik patlamaları\Nbir avantaj olarak kullanıyor.
Dialogue: 0,0:04:56.04,0:05:00.95,Default,,0000,0000,0000,,Dev diplodocuslar kuyruklarını\Nsesten daha hızlı bir şekilde,
Dialogue: 0,0:05:00.100,0:05:07.94,Default,,0000,0000,0000,,saatte 1200 kilometre hızla şaklatarak\Nyırtıcı hayvanları uzaklaştırabilirler.
Dialogue: 0,0:05:07.94,0:05:12.44,Default,,0000,0000,0000,,Bazı karides türleri de su altında\Nbenzer bir şok dalgası yaratarak
Dialogue: 0,0:05:12.44,0:05:16.16,Default,,0000,0000,0000,,avlarını sersemletebilirler\Nve hatta belirli bir mesafeden
Dialogue: 0,0:05:16.16,0:05:19.35,Default,,0000,0000,0000,,bir kıskaç şaklatmasıyla öldürebilirler.
Dialogue: 0,0:05:19.35,0:05:22.20,Default,,0000,0000,0000,,Biz insanlar devamlı hız peşinde\Nkoştuğumuz bu arayışta
Dialogue: 0,0:05:22.20,0:05:24.85,Default,,0000,0000,0000,,çok iyi ilerleme göstersek de
Dialogue: 0,0:05:24.85,0:05:27.41,Default,,0000,0000,0000,,meğerse doğa bizden önce zaten oradaymış.