0:00:06.066,0:00:09.908 İnsanlar çağlar boyunca[br]hızdan büyülenmişlerdir. 0:00:09.908,0:00:14.746 İnsanlık tarihi çok hızlı bir şekilde[br]gelişen bir süreçtir 0:00:14.746,0:00:18.551 ve bu tarihi yarıştaki en[br]önemli başarılardan biri 0:00:18.551,0:00:21.094 ses bariyerini geçmekti. 0:00:21.114,0:00:24.628 İlk başarılı uçuşlardan[br]kısa bir süre sonra, 0:00:24.628,0:00:29.189 pilotlar uçaklarını daha da hızlı[br]gitmeye zorlamak istediler. 0:00:29.189,0:00:34.530 Ama onlar zorladıkça artan türbülans[br]ve uçak üstündeki büyük kuvvetler, 0:00:34.530,0:00:37.274 daha fazla hızlanmalarına engel oldu. 0:00:37.274,0:00:41.647 Bazıları bu sorunu engellemek için[br]riskli dalışlar yaptı 0:00:41.647,0:00:43.775 ve bazen trajik sonuçları oldu. 0:00:43.775,0:00:47.736 Sonunda 1947 yılında,[br]hareketli yatay stabilizatör 0:00:47.736,0:00:51.912 ve tam hareketli kuyruk gibi tasarım[br]geliştirmelerinin de yardımıyla, 0:00:51.912,0:00:56.206 Amerikalı askeri pilot Chuck Yeager, 0:00:56.206,0:01:02.986 Bell X-1 uçağını saatte[br]1127 kilometre hızla uçurarak 0:01:02.986,0:01:09.103 ses bariyerini kıran ve ses hızından daha[br]hızlı seyahat eden ilk kişi oldu. 0:01:09.103,0:01:13.874 Bell X-1 uçağı, ilk süpersonik[br]hava araçlarından biriydi. 0:01:13.874,0:01:17.753 Onu, hızı Mach 3'ü geçebilen[br]uçaklar takip etti. 0:01:17.753,0:01:22.123 Süpersonik hızlarda giden uçaklar,[br]bir şok dalgası ve bununla birlikte 0:01:22.123,0:01:25.392 gök gürültüsü sesine benzer bir[br]sonik patlama yaratırlar. 0:01:25.392,0:01:28.869 Bu patlama, karadaki insanların ve [br]hayvanların korkmasına sebep olabilir 0:01:28.869,0:01:30.722 ve hatta binalara bile zarar verebilir. 0:01:30.722,0:01:31.546 Bu yüzden, 0:01:31.546,0:01:34.891 dünya genelindeki bilim insanları[br]sonik patlamaları inceliyor 0:01:34.891,0:01:37.848 ve atmosferdeki rotalarını,[br]nereye ineceklerini 0:01:37.848,0:01:41.691 ve ne kadar yüksek bir ses çıkaraklarını[br]tahmin etmeye çalışıyorlar. 0:01:41.691,0:01:45.929 Bilim insanlarının sonik patlamalara dair[br]nasıl çalıştığını daha iyi anlamak için 0:01:45.929,0:01:48.192 ilk olarak sesin temellerinden başlayalım. 0:01:48.192,0:01:51.462 Durgun bir gölete ufak bir taş[br]attığınızı hayal edin. 0:01:51.462,0:01:52.729 Ne görüyorsunuz? 0:01:52.729,0:01:58.175 Taş, her yöne aynı hızda ilerleyen[br]dalgaların oluşmasına sebep oluyor. 0:01:58.175,0:02:02.741 Gittikçe büyüyen bu dairelere[br]dalga cephesi denir. 0:02:02.741,0:02:05.904 Benzer olarak, biz göremesek bile 0:02:05.904,0:02:09.306 ev stereo sistemi gibi[br]sabit ses sistemleri de 0:02:09.306,0:02:12.069 dışarı yayılan ses dalgaları yaratır. 0:02:12.069,0:02:14.150 Bu dalgaların hızı, 0:02:14.170,0:02:18.110 araçların ilerlediği yükseklik veya hava[br]sıcaklığı gibi bazı faktörlere bağlıdır. 0:02:18.110,0:02:24.232 Ses deniz seviyesinde saatte yaklaşık[br]1225 kilometre hızla hareket eder. 0:02:24.232,0:02:28.120 Fakat dalga cepheleri, iki boyutlu[br]düzlemdeki daireler yerine 0:02:28.120,0:02:31.352 ortak merkezli küreler halinde yayılırlar. 0:02:31.352,0:02:34.941 Ses de bu dalgalara dik[br]olarak hareket eder. 0:02:34.941,0:02:38.247 Hareket halindeki[br]bir ses kaynağını düşünelim. 0:02:38.247,0:02:39.785 Örneğin bir tren düdüğü. 0:02:39.785,0:02:42.769 Ses kaynağı belirli bir [br]yönde hareket ettikçe 0:02:42.769,0:02:47.133 önündeki ardışık dalgalar[br]birbirlerine yaklaşacaktır. 0:02:47.133,0:02:51.948 Bu yüksek yüksek dalga frekansı[br]meşhur Doppler etkisine sebep olur 0:02:51.948,0:02:55.463 ve yaklaşan objelerin[br]sesi daha tiz duyulur. 0:02:55.463,0:02:59.647 Ama ses kaynağı ses dalgalarından[br]daha yavaş hareket ettiği sürece, 0:02:59.647,0:03:02.162 dalgalar iç içe oluşurlar. 0:03:02.162,0:03:07.771 Ama eğer bir nesne süpersonik olursa[br]yani yarattığı sesten daha hızlıysa 0:03:07.771,0:03:10.170 o zaman işler tamamen değişir. 0:03:10.170,0:03:12.240 Yaydığı dalgaları geçtikçe 0:03:12.240,0:03:16.042 ve bulunduğu noktadan yeni dalgalar[br]oluşturmaya devam ettikçe 0:03:16.042,0:03:19.820 dalgalar bir araya gelir ve[br]bir mach konisi oluştururlar. 0:03:19.820,0:03:22.808 Gözlemciye varana dek hiçbir ses duyulmaz 0:03:22.808,0:03:27.888 çünkü nesne yarattığı sesten[br]daha hızlı ilerlemektedir. 0:03:27.888,0:03:33.051 Gözlemciyi geçtikten hemen sonra[br]ise sonik patlama duyulur. 0:03:33.051,0:03:37.007 Mach konisi zemine ulaştığı[br]noktada bir hiperbol oluşturur 0:03:37.007,0:03:41.306 ve ileri doğru hareket ettikçe[br]patlama halısı denen bir iz bırakır. 0:03:41.306,0:03:46.253 Bu da, konik patlama tarafından[br]etkilenen alanın tespit edilmesini sağlar. 0:03:46.253,0:03:49.303 Peki konik patlamanın ne kadar[br]güçlü olabileceğini nasıl anlarız? 0:03:49.303,0:03:53.519 Bu işlem süpersonik hava aracının[br]etrafındaki havanın basıncını bulmak için 0:03:53.519,0:03:59.516 ünlü Navier-Stokes[br]denklemini çözmeyi gerektirir. 0:03:59.516,0:04:03.853 Bu N-dalgası denilen[br]basınç şekli ile sonuçlanır. 0:04:03.853,0:04:05.483 Peki bu şeklin anlamı nedir? 0:04:05.483,0:04:09.506 Konik patlama basınçtaki ani[br]değişim sonucu oluşur 0:04:09.506,0:04:11.918 ve N dalgası iki patlama içerir: 0:04:11.918,0:04:15.497 biri uçağın burnundaki ani basınç artışı, 0:04:15.497,0:04:20.497 diğeri ise kuyruğun geçişiyle[br]basıncın normale dönüşü. 0:04:20.497,0:04:22.872 Bu durum iki patlamaya neden olur 0:04:22.872,0:04:26.446 ama insan kulağı bunu genellikle[br]tek patlama olarak duyar. 0:04:26.446,0:04:29.878 Bilgisayarlar bu ilkeleri[br]kullanarak modelleme yapabilir, 0:04:29.878,0:04:34.023 belirli yörünge ve atmosfer[br]koşullarındaki konik patlamaların 0:04:34.023,0:04:37.626 yerini ve şiddetini hesaplayabilir. 0:04:37.626,0:04:40.738 Hâlen etkilerini azaltmak[br]için çalışmalar yapılıyor. 0:04:40.738,0:04:45.398 Günümüzde, yere yakın[br]süpersonik uçuş yapmak yasak. 0:04:45.398,0:04:48.439 Peki sonik patlamalar yeni bir buluş mu? 0:04:48.439,0:04:49.558 Pek sayılmaz. 0:04:49.558,0:04:52.516 Biz, onları susturmak için bir[br]yol bulmaya çalışırken 0:04:52.516,0:04:56.045 bazı hayvanlar da sonik patlamaları[br]bir avantaj olarak kullanıyor. 0:04:56.045,0:05:00.954 Dev diplodocuslar kuyruklarını[br]sesten daha hızlı bir şekilde, 0:05:00.998,0:05:07.937 saatte 1200 kilometre hızla şaklatarak[br]yırtıcı hayvanları uzaklaştırabilirler. 0:05:07.937,0:05:12.437 Bazı karides türleri de su altında[br]benzer bir şok dalgası yaratarak 0:05:12.437,0:05:16.163 avlarını sersemletebilirler[br]ve hatta belirli bir mesafeden 0:05:16.163,0:05:19.353 bir kıskaç şaklatmasıyla öldürebilirler. 0:05:19.353,0:05:22.203 Biz insanlar devamlı hız peşinde[br]koştuğumuz bu arayışta 0:05:22.203,0:05:24.853 çok iyi ilerleme göstersek de 0:05:24.853,0:05:27.413 meğerse doğa bizden önce zaten oradaymış.