WEBVTT

00:00:06.792 --> 00:00:10.501
Jakie prawa mają ludzie
i skąd one pochodzą?

00:00:10.501 --> 00:00:14.310
Kto może decydować za innych
i na jakiej podstawie?

00:00:14.310 --> 00:00:19.209
Jak zorganizować społeczeństwo,
żeby spełniało oczekiwania ludzi?

00:00:19.209 --> 00:00:21.868
Te pytania były wyzwaniem
dla całego narodu

00:00:21.868 --> 00:00:25.019
w czasie wstrząsów rewolucji francuskiej.

00:00:25.019 --> 00:00:27.409
Pod koniec XVIII wieku

00:00:27.409 --> 00:00:31.441
Europa przeszła poważne
zmiany intelektualne i kulturowe,

00:00:31.441 --> 00:00:33.800
znane jako Oświecenie.

00:00:33.800 --> 00:00:37.409
Filozofowie i artyści propagowali
ideę rozumu i wolności

NOTE Paragraph

00:00:37.409 --> 00:00:40.070
ponad tradycją i religią.

00:00:40.070 --> 00:00:42.830
Pojawienie się klasy średniej
i materiałów drukowanych

00:00:42.830 --> 00:00:45.209
zachęcało do większej 
świadomości politycznej,

00:00:45.209 --> 00:00:48.749
a rewolucja amerykańska
zmieniła dawną kolonię brytyjską

00:00:48.749 --> 00:00:51.450
w niezależną republikę.

00:00:51.450 --> 00:00:55.259
Jednak we Francji, jednym z największych
i najbogatszych krajów Europy,

00:00:55.259 --> 00:00:59.969
wciąż panował stary ustrój,
składający się z trzech klas społecznych

00:00:59.969 --> 00:01:02.052
zwanych stanami.

00:01:02.052 --> 00:01:06.769
Król Ludwik XVI opierał swoje rządy
na prawie boskim

00:01:06.769 --> 00:01:11.040
i nadawał specjalne przywileje
pierwszemu i drugiemu stanowi:

00:01:11.040 --> 00:01:13.641
duchowieństwu i arystokracji.

00:01:13.641 --> 00:01:17.021
Trzeci stan, składający się z kupców
i rzemieślników z klasy średniej,

00:01:17.021 --> 00:01:21.390
a także ponad 20 milionów chłopów,
miał o wiele mniejszą władzę.

00:01:21.390 --> 00:01:24.461
Był to też jedyny stan,
który płacił podatki

00:01:24.461 --> 00:01:28.632
nie tylko królowi, ale także innym stanom.

00:01:28.632 --> 00:01:30.013
W czasie nieurodzaju

00:01:30.013 --> 00:01:33.370
podatki mogły pozbawić
chłopów praktycznie wszystkiego,

00:01:33.370 --> 00:01:39.190
podczas gdy król i szlachta
żyli w przepychu dzięki wyzyskowi.

00:01:39.190 --> 00:01:43.272
Jednak gdy Francja tonęła w długach
przez wsparcie dla rewolucji amerykańskiej

00:01:43.272 --> 00:01:45.680
oraz długotrwałą wojnę z Anglią,

00:01:45.680 --> 00:01:47.542
potrzebna była zmiana.

00:01:47.542 --> 00:01:50.767
Król Ludwik mianował
ministrem finansów Jacques'a Neckera,

00:01:50.767 --> 00:01:52.381
który żądał reform podatkowych

00:01:52.381 --> 00:01:57.432
i zdobył poparcie ludności dzięki
publikacji finansów rządowych.

00:01:57.432 --> 00:02:00.713
Jednak doradcy króla
ostro sprzeciwiali się tym inicjatywom.

00:02:00.713 --> 00:02:05.132
W desperackim poszukiwaniu rozwiązania,
król zwołał zgromadzenie narodowe,

00:02:05.132 --> 00:02:07.902
posiedzenie przedstawicieli trzech stanów,

00:02:07.902 --> 00:02:12.091
po raz pierwszy od 175 lat.

00:02:12.091 --> 00:02:16.583
Chociaż trzeci stan stanowił
98% społeczeństwa Francji,

00:02:16.583 --> 00:02:20.102
jego głos ważył tylko tyle,
co głosy pozostałych stanów.

00:02:20.102 --> 00:02:25.462
Obydwa wyższe stany chciały zachować
swoje przywileje, co nikogo nie zdziwi.

00:02:25.462 --> 00:02:28.021
Nie widząc szans
na sprawiedliwą reprezentację,

00:02:28.021 --> 00:02:29.913
trzeci stan oddzielił się od reszty,

00:02:29.913 --> 00:02:32.003
ogłosił się Zgromadzeniem Narodowym

00:02:32.003 --> 00:02:37.503
i obiecał, że stworzy nową konstytucję,
z pomocą pozostałych stanów lub bez.

00:02:37.503 --> 00:02:39.972
Król Ludwik rozkazał
pierwszemu i drugiemu stanowi

00:02:39.972 --> 00:02:41.782
spotkać się ze Zgromadzeniem Narodowym

00:02:41.782 --> 00:02:45.912
ale jednocześnie zwolnił Neckera,
popularnego ministra finansów.

00:02:45.912 --> 00:02:48.833
W odpowiedzi tysiące oburzonych paryżan

00:02:48.833 --> 00:02:53.183
wraz z przychylnymi im żołnierzami
zaatakowało więzienie - Bastylię,

00:02:53.183 --> 00:02:57.447
symbol królewskiej władzy
i wielki arsenał.

00:02:57.447 --> 00:03:00.103
Rozpoczęła się Rewolucja.

00:03:00.103 --> 00:03:02.385
Gdy powstanie objęło cały kraj,

00:03:02.385 --> 00:03:04.724
system feudalny został zniesiony.

00:03:04.724 --> 00:03:07.994
Wysunięta przez Zgromadzenie
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

00:03:07.994 --> 00:03:10.614
ogłosiła ideę radykalną
jak na tamte czasy,

00:03:10.614 --> 00:03:15.675
że prawa i wolności osobiste
są podstawą ludzkiej natury,

00:03:15.675 --> 00:03:19.494
a rząd istnieje tylko po to,
żeby je chronić.

00:03:19.494 --> 00:03:22.775
Po utracie przywilejów
wielu arystokratów uciekło za granicę,

00:03:22.775 --> 00:03:26.864
błagając zagranicznych władców,
żeby najechali Francję i przywrócili ład.

00:03:26.864 --> 00:03:30.694
Ludwik pozostał symbolicznym
przywódcą monarchii konstytucyjnej,

00:03:30.694 --> 00:03:32.984
ale bał się o swoją przyszłość.

00:03:32.984 --> 00:03:37.135
W 1791 roku próbował
uciec kraju, ale został złapany.

00:03:37.135 --> 00:03:41.126
Próba ucieczki zniszczyła
wiarę ludzi w króla.

00:03:41.126 --> 00:03:45.405
Rodzina królewska została aresztowana,
a król oskarżony o zdradę.

00:03:45.405 --> 00:03:46.561
Po procesie

00:03:46.593 --> 00:03:49.889
niegdyś otaczany czcią król
został publicznie ścięty,

00:03:49.921 --> 00:03:53.389
co było końcem tysiącletniej monarchii

00:03:53.421 --> 00:03:59.131
i zwieńczeniem deklaracji z 21 września
tworzącej pierwszą Republikę Francuską,

00:03:59.179 --> 00:04:02.921
rządzoną przez motto
"Wolność, równość, braterstwo".

00:04:03.414 --> 00:04:04.614
Dziewięć miesięcy później

00:04:04.640 --> 00:04:06.814
królowa Maria Antonina, cudzoziemka,

00:04:06.814 --> 00:04:09.121
od dawna przezywana "Madame Déficit"

00:04:09.219 --> 00:04:11.219
przez swoją rozrzutność,

00:04:11.352 --> 00:04:12.906
również została stracona.

00:04:13.360 --> 00:04:15.578
Ale to nie był koniec Rewolucji.

00:04:15.821 --> 00:04:19.180
Kilku liderów, niezadowolonych z tego,
że zmieniono jedynie rząd,

00:04:19.219 --> 00:04:22.719
chciało całkowicie zmienić
społeczeństwo Francji,

00:04:22.756 --> 00:04:24.732
jego religię, nazwy ulic,

00:04:24.769 --> 00:04:26.216
nawet kalendarz.

00:04:26.216 --> 00:04:28.086
Gdy powstawały nowe frakcje,

00:04:28.086 --> 00:04:32.539
radykalni jakobini, pod dowództwem
Maximiliena Robespierre'a,

00:04:32.578 --> 00:04:34.586
wprowadzili Rządy Terroru,

00:04:34.586 --> 00:04:36.633
by stłumić każdy przejaw buntu.

00:04:36.658 --> 00:04:39.086
Stracono ponad 20 000 ludzi

00:04:39.086 --> 00:04:41.509
zanim nastąpił upadek jakobinów.

00:04:41.782 --> 00:04:45.765
Jednocześnie Francja walczyła
z ościennymi monarchiami,

00:04:45.804 --> 00:04:48.836
próbującymi stłumić rewolucję,
zanim się rozprzestrzeni.

00:04:49.586 --> 00:04:54.097
W tym chaosie przejął kontrolę
generał Napoleon Bonaparte.

00:04:54.097 --> 00:04:58.898
Jako cesarz obiecał bronić
wartości demokratycznych Rewolucji.

00:04:59.494 --> 00:05:02.823
Ostatecznie Rewolucja
zobaczyła trzy konstytucje

00:05:02.869 --> 00:05:05.736
oraz pięć rządów w ciągu dziesięciu lat.

00:05:05.736 --> 00:05:09.517
W kolejnych dekadach na zmianę 
pojawiały się monarchie i rewolucje,

00:05:09.517 --> 00:05:12.341
aż w 1871 roku powstała nowa Republika.

00:05:12.896 --> 00:05:15.756
Obecnie, wysławiając ideały
Rewolucji Francuskiej,

00:05:15.795 --> 00:05:19.170
wciąż zmagamy się z wieloma
podobnymi, podstawowymi pytaniami,

00:05:19.233 --> 00:05:21.358
zadanymi dwa wieki temu.