0:00:06.792,0:00:10.501
Jakie prawa mają ludzie[br]i skąd one pochodzą?

0:00:10.501,0:00:14.310
Kto może decydować za innych[br]i na jakiej podstawie?

0:00:14.310,0:00:19.209
Jak zorganizować społeczeństwo,[br]żeby spełniało oczekiwania ludzi?

0:00:19.209,0:00:21.868
Te pytania były wyzwaniem[br]dla całego narodu

0:00:21.868,0:00:25.019
w czasie wstrząsów rewolucji francuskiej.

0:00:25.019,0:00:27.409
Pod koniec XVIII wieku

0:00:27.409,0:00:31.441
Europa przeszła poważne[br]zmiany intelektualne i kulturowe,

0:00:31.441,0:00:33.800
znane jako Oświecenie.

0:00:33.800,0:00:37.409
Filozofowie i artyści propagowali[br]ideę rozumu i wolności

0:00:37.409,0:00:40.070
ponad tradycją i religią.

0:00:40.070,0:00:42.830
Pojawienie się klasy średniej[br]i materiałów drukowanych

0:00:42.830,0:00:45.209
zachęcało do większej [br]świadomości politycznej,

0:00:45.209,0:00:48.749
a rewolucja amerykańska[br]zmieniła dawną kolonię brytyjską

0:00:48.749,0:00:51.450
w niezależną republikę.

0:00:51.450,0:00:55.259
Jednak we Francji, jednym z największych[br]i najbogatszych krajów Europy,

0:00:55.259,0:00:59.969
wciąż panował stary ustrój,[br]składający się z trzech klas społecznych

0:00:59.969,0:01:02.052
zwanych stanami.

0:01:02.052,0:01:06.769
Król Ludwik XVI opierał swoje rządy[br]na prawie boskim

0:01:06.769,0:01:11.040
i nadawał specjalne przywileje[br]pierwszemu i drugiemu stanowi:

0:01:11.040,0:01:13.641
duchowieństwu i arystokracji.

0:01:13.641,0:01:17.021
Trzeci stan, składający się z kupców[br]i rzemieślników z klasy średniej,

0:01:17.021,0:01:21.390
a także ponad 20 milionów chłopów,[br]miał o wiele mniejszą władzę.

0:01:21.390,0:01:24.461
Był to też jedyny stan,[br]który płacił podatki

0:01:24.461,0:01:28.632
nie tylko królowi, ale także innym stanom.

0:01:28.632,0:01:30.013
W czasie nieurodzaju

0:01:30.013,0:01:33.370
podatki mogły pozbawić[br]chłopów praktycznie wszystkiego,

0:01:33.370,0:01:39.190
podczas gdy król i szlachta[br]żyli w przepychu dzięki wyzyskowi.

0:01:39.190,0:01:43.272
Jednak gdy Francja tonęła w długach[br]przez wsparcie dla rewolucji amerykańskiej

0:01:43.272,0:01:45.680
oraz długotrwałą wojnę z Anglią,

0:01:45.680,0:01:47.542
potrzebna była zmiana.

0:01:47.542,0:01:50.767
Król Ludwik mianował[br]ministrem finansów Jacques'a Neckera,

0:01:50.767,0:01:52.381
który żądał reform podatkowych

0:01:52.381,0:01:57.432
i zdobył poparcie ludności dzięki[br]publikacji finansów rządowych.

0:01:57.432,0:02:00.713
Jednak doradcy króla[br]ostro sprzeciwiali się tym inicjatywom.

0:02:00.713,0:02:05.132
W desperackim poszukiwaniu rozwiązania,[br]król zwołał zgromadzenie narodowe,

0:02:05.132,0:02:07.902
posiedzenie przedstawicieli trzech stanów,

0:02:07.902,0:02:12.091
po raz pierwszy od 175 lat.

0:02:12.091,0:02:16.583
Chociaż trzeci stan stanowił[br]98% społeczeństwa Francji,

0:02:16.583,0:02:20.102
jego głos ważył tylko tyle,[br]co głosy pozostałych stanów.

0:02:20.102,0:02:25.462
Obydwa wyższe stany chciały zachować[br]swoje przywileje, co nikogo nie zdziwi.

0:02:25.462,0:02:28.021
Nie widząc szans[br]na sprawiedliwą reprezentację,

0:02:28.021,0:02:29.913
trzeci stan oddzielił się od reszty,

0:02:29.913,0:02:32.003
ogłosił się Zgromadzeniem Narodowym

0:02:32.003,0:02:37.503
i obiecał, że stworzy nową konstytucję,[br]z pomocą pozostałych stanów lub bez.

0:02:37.503,0:02:39.972
Król Ludwik rozkazał[br]pierwszemu i drugiemu stanowi

0:02:39.972,0:02:41.782
spotkać się ze Zgromadzeniem Narodowym

0:02:41.782,0:02:45.912
ale jednocześnie zwolnił Neckera,[br]popularnego ministra finansów.

0:02:45.912,0:02:48.833
W odpowiedzi tysiące oburzonych paryżan

0:02:48.833,0:02:53.183
wraz z przychylnymi im żołnierzami[br]zaatakowało więzienie - Bastylię,

0:02:53.183,0:02:57.447
symbol królewskiej władzy[br]i wielki arsenał.

0:02:57.447,0:03:00.103
Rozpoczęła się Rewolucja.

0:03:00.103,0:03:02.385
Gdy powstanie objęło cały kraj,

0:03:02.385,0:03:04.724
system feudalny został zniesiony.

0:03:04.724,0:03:07.994
Wysunięta przez Zgromadzenie[br]Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

0:03:07.994,0:03:10.614
ogłosiła ideę radykalną[br]jak na tamte czasy,

0:03:10.614,0:03:15.675
że prawa i wolności osobiste[br]są podstawą ludzkiej natury,

0:03:15.675,0:03:19.494
a rząd istnieje tylko po to,[br]żeby je chronić.

0:03:19.494,0:03:22.775
Po utracie przywilejów[br]wielu arystokratów uciekło za granicę,

0:03:22.775,0:03:26.864
błagając zagranicznych władców,[br]żeby najechali Francję i przywrócili ład.

0:03:26.864,0:03:30.694
Ludwik pozostał symbolicznym[br]przywódcą monarchii konstytucyjnej,

0:03:30.694,0:03:32.984
ale bał się o swoją przyszłość.

0:03:32.984,0:03:37.135
W 1791 roku próbował[br]uciec kraju, ale został złapany.

0:03:37.135,0:03:41.126
Próba ucieczki zniszczyła[br]wiarę ludzi w króla.

0:03:41.126,0:03:45.405
Rodzina królewska została aresztowana,[br]a król oskarżony o zdradę.

0:03:45.405,0:03:46.561
Po procesie

0:03:46.593,0:03:49.889
niegdyś otaczany czcią król[br]został publicznie ścięty,

0:03:49.921,0:03:53.389
co było końcem tysiącletniej monarchii

0:03:53.421,0:03:59.131
i zwieńczeniem deklaracji z 21 września[br]tworzącej pierwszą Republikę Francuską,

0:03:59.179,0:04:02.921
rządzoną przez motto[br]"Wolność, równość, braterstwo".

0:04:03.414,0:04:04.614
Dziewięć miesięcy później

0:04:04.640,0:04:06.814
królowa Maria Antonina, cudzoziemka,

0:04:06.814,0:04:09.121
od dawna przezywana "Madame Déficit"

0:04:09.219,0:04:11.219
przez swoją rozrzutność,

0:04:11.352,0:04:12.906
również została stracona.

0:04:13.360,0:04:15.578
Ale to nie był koniec Rewolucji.

0:04:15.821,0:04:19.180
Kilku liderów, niezadowolonych z tego,[br]że zmieniono jedynie rząd,

0:04:19.219,0:04:22.719
chciało całkowicie zmienić[br]społeczeństwo Francji,

0:04:22.756,0:04:24.732
jego religię, nazwy ulic,

0:04:24.769,0:04:26.216
nawet kalendarz.

0:04:26.216,0:04:28.086
Gdy powstawały nowe frakcje,

0:04:28.086,0:04:32.539
radykalni jakobini, pod dowództwem[br]Maximiliena Robespierre'a,

0:04:32.578,0:04:34.586
wprowadzili Rządy Terroru,

0:04:34.586,0:04:36.633
by stłumić każdy przejaw buntu.

0:04:36.658,0:04:39.086
Stracono ponad 20 000 ludzi

0:04:39.086,0:04:41.509
zanim nastąpił upadek jakobinów.

0:04:41.782,0:04:45.765
Jednocześnie Francja walczyła[br]z ościennymi monarchiami,

0:04:45.804,0:04:48.836
próbującymi stłumić rewolucję,[br]zanim się rozprzestrzeni.

0:04:49.586,0:04:54.097
W tym chaosie przejął kontrolę[br]generał Napoleon Bonaparte.

0:04:54.097,0:04:58.898
Jako cesarz obiecał bronić[br]wartości demokratycznych Rewolucji.

0:04:59.494,0:05:02.823
Ostatecznie Rewolucja[br]zobaczyła trzy konstytucje

0:05:02.869,0:05:05.736
oraz pięć rządów w ciągu dziesięciu lat.

0:05:05.736,0:05:09.517
W kolejnych dekadach na zmianę [br]pojawiały się monarchie i rewolucje,

0:05:09.517,0:05:12.341
aż w 1871 roku powstała nowa Republika.

0:05:12.896,0:05:15.756
Obecnie, wysławiając ideały[br]Rewolucji Francuskiej,

0:05:15.795,0:05:19.170
wciąż zmagamy się z wieloma[br]podobnymi, podstawowymi pytaniami,

0:05:19.233,0:05:21.358
zadanymi dwa wieki temu.