WEBVTT

00:00:07.053 --> 00:00:09.173
Tüm bu şeyler nereden geliyor?

00:00:09.173 --> 00:00:10.267
Bu taş?

00:00:10.267 --> 00:00:11.327
Şu inek?

00:00:11.327 --> 00:00:12.482
Kalbiniz?

00:00:12.482 --> 00:00:15.602
Nesnelerin kendisini değil,
yapıldıkları şeyleri düşünün.

00:00:15.602 --> 00:00:18.555
Atomlar tüm bu şeylerin yapıtaşıdır.

00:00:18.555 --> 00:00:22.893
Sorumuzu yanıtlamak için,
kütle korunumu yasasına bakalım.

00:00:22.893 --> 00:00:24.567
Bu yasa şunu söyler:

00:00:24.567 --> 00:00:29.969
Sınırlarından madde ve enerjinin
geçemediği yalıtılmış bir sistem olsun.

00:00:29.969 --> 00:00:34.248
Böyle bir sistemde kütle,
yani madde ve enerji

00:00:34.248 --> 00:00:37.068
ne yaratılabilir ne de yok edilebilir.

00:00:37.068 --> 00:00:41.484
Bildiğimiz kadarıyla evren
yalıtılmış bir sistemdir.

00:00:41.550 --> 00:00:45.388
Ama oraya gelmeden önce daha ufak
ve daha basit bir örnek alalım.

00:00:46.158 --> 00:00:49.118
Burada 6 tane karbon,
12 tane hidrojen ve


00:00:49.118 --> 00:00:51.912
18 tane oksijen atomu var.

00:00:51.912 --> 00:00:55.605
Biraz enerji ile moleküllerimiz
harekete başlayabilir.

00:00:55.605 --> 00:00:58.692
Bu atomlar birleşerek
tanıdık moleküllere dönüşebilirler.

00:00:58.692 --> 00:00:59.946
İşte su

00:00:59.946 --> 00:01:01.743
ve bu da karbondioksit.

00:01:01.743 --> 00:01:04.157
Kütle yaratamayız ve yok edemeyiz.

00:01:04.157 --> 00:01:07.811
Elimizde ne varsa onunla kaldık.
Peki ne yapabiliriz?

00:01:07.811 --> 00:01:09.768
Onların da kendi aklı var.

00:01:09.768 --> 00:01:14.341
Bakalım. Daha fazla karbondioksit ve su
oluşturdular, her birinden 6 tane.

00:01:14.341 --> 00:01:18.765
Biraz daha enerji eklersek, bu kez
kendilerini basit bir şeker

00:01:18.765 --> 00:01:21.839
ve biraz oksijen gazı biçimine
sokmalarını sağlayabiliriz.

00:01:21.873 --> 00:01:26.837
Hepsi bu atomlardan oldu:
6 karbon, 12 hidrojen ve 18 oksijen.

00:01:26.837 --> 00:01:31.170
Uyguladığımız enerji şimdi
atomlar arası bağlarda depolandı.

00:01:31.170 --> 00:01:33.321
Şekeri oluşturan bağları kırarsak,

00:01:33.321 --> 00:01:35.827
bu enerji açığa çıkarken,

00:01:35.827 --> 00:01:39.556
aynı atomlar su ve karbondioksite dönüşür.

00:01:39.556 --> 00:01:44.149
Atomlarımızın birazını ayırıp,
daha patlayıcı bir deneme yapalım.

00:01:44.149 --> 00:01:48.588
Bu metan. Genellikle inek tezeği
ile ilişkilendirilir ama

00:01:48.588 --> 00:01:51.132
roket yakıtı olarak da kullanılır.

00:01:51.132 --> 00:01:55.576
Eğer biraz oksijen ve örneğin bir kibrit
alevinden azıcık enerji eklersek,

00:01:55.616 --> 00:02:00.661
karbondioksit, su ve daha fazla
enerji biçiminde yanar.

00:02:00.661 --> 00:02:03.775
Başlangıçta metanda 4 hidrojen olduğuna ve

00:02:03.775 --> 00:02:08.666
son durumda da, iki su molekülünde
4 hidrojen bulunduğunda dikkat edin.

00:02:08.666 --> 00:02:13.573
Büyük bir final için işte propan,
bir diğer yanıcı gaz.

00:02:13.573 --> 00:02:16.731
Oksijen ekleriz, kibriti çakarız
ve bum.

00:02:16.731 --> 00:02:18.885
Daha çok su ve karbondioksit.

00:02:18.885 --> 00:02:20.784
Bu kez üç tane karbondioksit olur.

00:02:20.784 --> 00:02:24.443
Çünkü propan molekülünde
başlangıçta 3 karbon atomu bulunur

00:02:24.443 --> 00:02:26.590
ve gidebileceği başka yer yoktur.

00:02:26.590 --> 00:02:30.451
Bu kadarcık atomla modelleyebileceğimiz
daha pek çok tepkime var ve

00:02:30.451 --> 00:02:33.764
kütlenin korunumu yasası
her zaman geçerliliğini korur.

00:02:33.764 --> 00:02:37.018
Bir kimyasal tepkimeye giren
madde ve enerji ne olursa olsun,

00:02:37.018 --> 00:02:40.216
sonuçta orada olur ve hesap tutar.

00:02:40.216 --> 00:02:42.673
Peki eğer kütle yaratılamıyor
ve yok edilemiyor ise

00:02:42.673 --> 00:02:45.957
tüm bu atomlar ilk olarak nereden çıktı?

00:02:45.957 --> 00:02:49.397
Zamanı geriye sarıp bir bakalım.

00:02:49.397 --> 00:02:53.573
Uzağa, uzağa, daha uzağa, en uzağa.

00:02:53.573 --> 00:02:54.892
Tamam, işte burası.

00:02:54.892 --> 00:02:56.378
Büyük Patlama.

00:02:56.378 --> 00:02:59.908
Hidrojen, evrenin doğumunu
izleyen üç dakika içinde,

00:02:59.908 --> 00:03:03.979
yüksek enerjili parçacık
çorbasından şekillendi.

00:03:03.979 --> 00:03:07.846
En sonunda atom öbekleri
birikti ve yıldızları oluşturdu.

00:03:07.846 --> 00:03:12.075
Bu yıldızların içindeki nükleer tepkimeler
sayesinde, hidrojen ve helyum gibi

00:03:12.075 --> 00:03:15.190
hafif elementler birleşerek,
karbon ve oksijen gibi

00:03:15.190 --> 00:03:17.706
ağır elementler oluşturdular.

00:03:17.706 --> 00:03:21.310
İlk bakışta, bu tepkimeler yasayı
çiğniyormuş gibi görünebilir.

00:03:21.310 --> 00:03:25.707
Çünkü nereden geldiği belli olmayan
inanılmaz miktarda bir enerji açığa çıkar.

00:03:25.747 --> 00:03:28.952
Bununla birlikte, Einstein'ın
ünlü eşitliğinden biliyoruz ki,

00:03:28.952 --> 00:03:32.108
enerji kütleye eşdeğerdir.

00:03:32.108 --> 00:03:34.871
Anlaşılan o ki, başlangıçtaki
atomların toplam kütlesi

00:03:34.871 --> 00:03:38.982
sonuçta oluşanların kütlesinden
birazcık daha fazladır.

00:03:38.982 --> 00:03:43.937
Aradaki kütle farkı ise
yıldızdan ışık, ısı ve

00:03:43.937 --> 00:03:49.587
enerjik parçacıklar olarak çıkan
enerjiye tam olarak denktir.

00:03:49.587 --> 00:03:52.103
Nihayetinde, bu yıldız süpernova olmuş

00:03:52.103 --> 00:03:54.586
ve elementlerini uzaya saçmıştır.

00:03:54.586 --> 00:03:58.380
Uzun lafın kısası, onlar birbirlerini ve
atomları diğer süpernovalardan bulmuş,

00:03:58.380 --> 00:04:00.299
Dünya'yı biçimlendirmiş ve

00:04:00.299 --> 00:04:04.003
4,6 milyar yıl sonra da bu yalıtılmış sistemde

00:04:04.003 --> 00:04:07.182
üzerlerine düşeni yapmak için etrafa bakınmışlardır.

00:04:07.182 --> 00:04:09.950
Ama hiçbiri sizi,

00:04:09.950 --> 00:04:12.801
şu ineği ya da
bu kayayı oluşturmak için

00:04:12.801 --> 00:04:14.990
bir araya gelmiş atomlar
kadar ilginç değil.

00:04:14.991 --> 00:04:20.950
İşte bu yüzden Carl Sagan'ın dediği gibi:
Hepimiz yıldızdan yapılmayız.