WEBVTT

00:00:06.576 --> 00:00:09.047
Opowiadasz znajomemu niesamowitą historię

00:00:09.047 --> 00:00:13.513
i właśnie ma nastąpić to, 
co najlepsze, a on nagle ci przerywa.

NOTE Paragraph

00:00:13.763 --> 00:00:17.091
Mówi się "tę krowę", nie "tą krowę".

00:00:17.543 --> 00:00:19.797
Większość z nas pewnie zirytowałaby się,

00:00:19.797 --> 00:00:21.957
bo nikt nie lubi, jak mu się przerywa,

00:00:21.957 --> 00:00:23.367
ale może on ma rację?

00:00:23.477 --> 00:00:26.473
Czy twoje zdanie jest
niepoprawne gramatycznie?

00:00:26.473 --> 00:00:30.927
Jeśli on i tak je rozumie,
to jakie to ma znaczenie?

00:00:31.167 --> 00:00:33.047
Z perspektywy językoznawczej

00:00:33.047 --> 00:00:36.632
gramatyka to zbiór zasad łączenia słów

00:00:36.632 --> 00:00:38.783
w celu formułowania frazy lub zdania

00:00:38.827 --> 00:00:40.959
czy to w mowie, czy piśmie.

00:00:41.596 --> 00:00:44.075
Różne języki mają różne konstrukcje.

00:00:44.075 --> 00:00:47.110
W angielskim podmiot 
zwykle stoi na początku,

00:00:47.110 --> 00:00:48.423
po nim orzeczenie,

00:00:48.423 --> 00:00:49.943
a następnie dopełnienie.

00:00:50.309 --> 00:00:52.627
Japoński i wiele innych języków

00:00:52.627 --> 00:00:55.504
ma kolejność: podmiot,
dopełnienie, orzeczenie.

00:00:55.648 --> 00:00:58.498
Niektórzy badacze
próbowali wskazać konstrukcje

00:00:58.498 --> 00:01:02.621
wspólne dla wszystkich języków,
ale poza podstawowymi cechami,

00:01:02.621 --> 00:01:04.681
jak obecność rzeczowników
czy czasowników,

00:01:04.681 --> 00:01:08.416
znaleziono niewiele
językowych uniwersaliów.

00:01:08.486 --> 00:01:12.233
Choć każdy język potrzebuje
do funkcjonowania stałych konstrukcji,

00:01:12.233 --> 00:01:15.519
badania nad nimi otwierają
niekończącą się debatę

00:01:15.519 --> 00:01:17.219
między dwoma nurtami,

00:01:17.219 --> 00:01:20.296
preskryptywizmem i deskryptywizmem.

00:01:20.786 --> 00:01:22.226
W wielkim uproszczeniu

00:01:22.226 --> 00:01:25.983
preskryptywiści twierdzą, że język
powinien kierować się stałymi zasadami,

00:01:25.983 --> 00:01:29.568
a deskryptywiści uważają 
różnice i adaptacje

00:01:29.568 --> 00:01:32.601
za naturalne i konieczne dla języka.

00:01:33.751 --> 00:01:37.902
Dawniej języki istniały
głównie w ustnej formie.

00:01:37.952 --> 00:01:42.480
W miarę zacieśniana więzi międzyludzkich
i zwiększenia znaczenia pisma

00:01:42.480 --> 00:01:46.381
forma pisana stała się standardem,
umożliwiającym szerszą komunikację

00:01:46.381 --> 00:01:50.506
i zrozumienie ludzi
z różnych zakątków kraju.

00:01:51.126 --> 00:01:56.601
W wielu językach formę pisaną
uznano za jedyną poprawną,

00:01:56.601 --> 00:02:00.251
choć była ona odmianą
jednej z wielu form ustnych,

00:02:00.251 --> 00:02:02.881
którą posługiwali się ludzie u władzy.

00:02:02.921 --> 00:02:07.315
Puryści językowi pracowali 
nad jej ustanowieniem i propagowaniem,

00:02:07.315 --> 00:02:12.314
udoskonalając ówczesny
zbiór zasad gramatyki.

00:02:12.368 --> 00:02:16.906
Te zasady obowiązywały również
w mówionej odmianie języka.

00:02:17.146 --> 00:02:21.431
Nieprzestrzeganie zasad w mowie 
było uznawane za ich naruszenie

00:02:21.431 --> 00:02:24.075
lub wyznacznik 
niskiego statusu społecznego.

00:02:24.095 --> 00:02:27.113
Wiele osób przyzwyczajonych
do innego sposobu mówienia

00:02:27.113 --> 00:02:29.540
musiało przyjąć formę standardową.

00:02:30.375 --> 00:02:31.930
Ostatnio jednak

00:02:31.930 --> 00:02:35.650
językoznawcy zrozumieli,
że mowa to nie pismo

00:02:35.650 --> 00:02:38.036
i rządzi się własnymi 
regułami i konstrukcjami.

00:02:38.126 --> 00:02:40.830
Większość z nas
uczy się mówić tak wcześnie,

00:02:40.830 --> 00:02:42.860
że nawet tego nie pamięta.

00:02:42.920 --> 00:02:46.527
Tworzymy własny repertuar mowy
poprzez nieświadome nawyki,

00:02:46.531 --> 00:02:48.341
a nie wyuczone regułki.

00:02:48.631 --> 00:02:52.698
Ponieważ w mowie znaczenie
wyrażają nastrój i intonacja,

00:02:52.698 --> 00:02:54.888
struktury są zwykle bardziej elastyczne

00:02:54.888 --> 00:02:57.881
i dostosowane do potrzeb
mówcy i słuchacza.

00:02:58.381 --> 00:03:00.833
Unika się zdań złożonych,

00:03:00.833 --> 00:03:03.339
które trudno na szybko
rozłożyć na czynniki pierwsze,

00:03:03.339 --> 00:03:06.171
zmienia się wymowę,
żeby nie brzmieć dziwnie,

00:03:06.171 --> 00:03:08.769
lub połyka głoski, żeby przyspieszyć mowę.

00:03:09.381 --> 00:03:11.767
Podejście językoznawcze,
które stara się zrozumieć

00:03:11.767 --> 00:03:15.727
i określić różnice bez wskazywania
poprawnych opcji,

00:03:15.727 --> 00:03:17.398
to deskryptywizm.

00:03:17.438 --> 00:03:20.781
Zamiast decydować o tym, 
jak powinno się używać języka,

00:03:20.781 --> 00:03:23.245
opisuje, jak naprawdę ludzie mówią,

00:03:23.245 --> 00:03:26.141
i śledzi nowości, 
jakie się w nim pojawiają.

00:03:27.189 --> 00:03:31.069
Choć debata między preskryptywistami 
a deskryptywistami trwa,

00:03:31.389 --> 00:03:33.411
te nurty wcale się nie wykluczają.

00:03:33.570 --> 00:03:36.985
Preskryptywizm pozwala
dowiedzieć się ludziom,

00:03:36.985 --> 00:03:41.458
jaka norma obowiązuje w danym czasie.

00:03:41.458 --> 00:03:44.505
Ma to znaczenie w oficjalnych sytuacjach,

00:03:44.505 --> 00:03:48.394
ale ułatwia też komunikację 
z nierodzimymi użytkownikami języka

00:03:48.394 --> 00:03:49.884
z różnych środowisk.

00:03:50.402 --> 00:03:54.680
Deskryptywizm daje wgląd
w pracę naszych umysłów,

00:03:54.680 --> 00:03:58.877
pokazując, jak instynktownie 
budujemy postrzeganie świata.

00:03:59.137 --> 00:04:03.767
Najlepiej myśleć o gramatyce 
jako zbiorze nawyków językowych,

00:04:03.767 --> 00:04:06.665
stale uzgadnianych i określanych na nowo

00:04:06.665 --> 00:04:09.031
przez wszystkich użytkowników języka.

00:04:09.791 --> 00:04:11.451
Gramatyka, jak i sam język,

00:04:11.451 --> 00:04:13.746
to wspaniały i złożony materiał,

00:04:13.746 --> 00:04:16.962
utkany przez mówców i słuchaczy,

00:04:16.962 --> 00:04:18.337
pisarzy i czytelników,

00:04:18.337 --> 00:04:20.880
preskryptywistów i deskryptywistów,

00:04:20.880 --> 00:04:22.883
tych stąd i tych z daleka.