A derradeira vez que oín a voz do meu fillo foi cando saíu pola porta da casa para ir ao instituto. Na escuridade, dixo unha palabra: "Adeus". Era o 20 de abril de 1999. Máis tarde aquela mañá, no instituto de Columbine o meu fillo Dylan e o seu amigo Eric mataron a 12 estudantes e a un profesor e feriron a outras 20 persoas máis, antes de quitarse a vida. Trece persoas inocentes foron asasinadas, deixando aos seus seres queridos nun estado de dó e trauma. Outros recibiron feridas, que desfiguraron a uns e deixaron a outros con discapacidade permanente. Pero a gravidade da traxedia non pode medirse só polo número de mortes e feridos. Non hai xeito de medir os danos psicolóxicos daqueles que estaban no instituto, ou dos que participaron nos esforzos de rescate e limpeza. Non hai maneira de calcular a magnitude dunha traxedia como a de Columbine, especialmente cando pode servir de modelo para outros tiradores que deciden cometer atrocidades. Columbine foi coma un maremoto, e cando a colisión rematou, pasaron anos ata que a comunidade e a sociedade foron capaces de comprender o seu impacto. Tardei moitos anos en intentar aceptar o legado do meu fillo. O comportamento cruel que marcou o final da súa vida fíxome ver que era unha persoa completamente distinta da que eu coñecía. Despois, a xente preguntábame, "Como puideches non darte conta? Que clase de nai eras?" Aínda me fago esas mesmas preguntas. Antes do tiroteo, eu pensaba que era unha boa nai. Axudarlles aos meus fillos a converterse en adultos xenerosos, sans e responsables era o papel máis importante da miña vida. Pero a traxedia convenceume de que fracasei como nai, e en parte é este sentimento de fracaso o que me trae hoxe aquí. Á parte de seu pai, eu era a persoa que máis coñecía e quería a Dylan. Se alguén puidese saber o que pasaba, debería ser eu, non si? Pero non o sabía. Estou aquí para compartir a experiencia do que é ser a nai de alguén que mata e causa dor. Durante anos despois da traxedia repasei moitos recordos intentando atopar en que fallara como nai. Pero non hai respostas simples. Non podo darvos ningunha solución. Todo o que podo facer é compartir o que aprendín. Cando falo con xente que non me coñecía antes do tiroteo enfróntome a tres desafíos. O primeiro, cando entro nunha sala coma esta, nunca sei se alguén que está aquí sufriu a falta dun ser querido por culpa do que fixo o meu fillo. Sinto que debo recoñecer o sufrimento que un membro da miña familia causou xa que el non está aquí para facelo. Así que, con todo o meu corazón, pídovos perdón pola dor que o meu fillo vos puido causar. O segundo desafío ó que me enfronto é que debo pedir comprensión e incluso compaixón cando falo sobre a morte do meu fillo coma un suicidio. Dous anos antes de morrer escribiu nun caderno que se estaba cortando. Dicía que estaba angustiado e que quería unha pistola para acabar coa súa vida. Non souben nada disto ata meses despois da súa morte. Cando falo da súa morte coma un suicidio, non pretendo minimizar a maldade que mostrou ao fin da súa vida. Estou intentando entender como o seu pensamento suicida o levou a asasinar. Despois de ler moito e falar con expertos, cheguei á conclusión de que a súa participación no tiroteo xurdía non dun desexo de matar, senón dun desexo de morrer. O terceiro desafío que teño cando falo da morte-suicidio do meu fillo é que estou falando de saúde mental, --perdón-- é que estou falando de saúde mental ou saúde cerebral, como prefiro chamarlle, porque é máis concreto. E ao mesmo tempo, estou a falar de violencia. O último que quero facer é contribuír á incomprensión que xa existe arredor das enfermidades mentais. Só unha pequena porcentaxe da xente que pacede unha enfermidade mental actúa de xeito violento contra outras persoas, pero daqueles que se suicidan, estímase que entre o 75 e talvez máis do 90 por cento teñen algún tipo de problema mental diagnosticable. Como ben sabedes, o noso sistema de saúde non está preparado para axudar a todos e non todo o mundo con pensamentos destrutivos cumpre os criterios para un diagnóstico específico. Moita xente que ten pensamentos constantes de medo, enfado ou desesperanza nunca é avaliada ou tratada. A miúdo, só reciben a nosa atención se chegan a ter unha crise. Se son correctos os cálculos que din que entre o 1 e o 2% dos suicidios supoñen o asasinato doutra persoa, cando as taxas de suicidio soben, como está pasando nalgúns lugares, as taxas de asasinato e suicidio tamén subirán. Eu quería entender o que pasaba pola cabeza do meu fillo antes da súa morte, así que busquei respostas daqueles que sufriran unha perda por suicidio. Investiguei e axudei na recadación de fondos, e sempre que podía, falaba con persoas que sobreviviran á súa propia crise suicida ou intento de suicidio. Unha das conversas que máis me axudaron foi cunha compañeira que me oíu falando con outra persoa na oficina. Oíume dicir que non podía ser que Dylan me quixera se puidera facer algo tan horrible coma o que fixera. Máis tarde, cando me atopou soa, desculpouse por escoitar a conversa, pero díxome que estaba enganada. Contoume que cando era unha nai nova e solteira con tres fillos pequenos, tivera depresión e fora hospitalizada pola súa propia seguridade. Naquel momento, ela estaba segura de que os seus fillos estarían mellor se ela morrese, así que decidira acabar coa súa vida. Aseguroume que o amor dunha nai é o vínculo máis forte que hai na Terra e que lles quería aos seus fillos máis que a nada no mundo, pero debido á súa enfermidade, estaba segura de que estarían mellor sen ela. O que me contou e o que aprendín doutros é que non tomamos a decisión ou elección de suicidarnos do mesmo xeito que escollemos qué coche conducimos ou a onde ir un sábado á noite. Cando alguén se encontra nun estado suicida extremo, trátase dunha emerxencia médica. A súa forma de pensar vese alterada e perde os mecanismos de autocontrol. Aínda que poden facer un plan e actuar con lóxica, a súa percepción vese distorsionada por un filtro de dor a través do cal interpretan a súa realidade. A algunhas persoas dáselles moi ben esconder este estado, e a miúdo teñen bos motivos para facelo. Moitos de nós temos pensamentos suicidas nun momento ou noutro, pero os pensamentos suicidas persistentes, e planear a propia morte son síntomas dunha patoloxía, e como moitas enfermidades, o problema debe ser recoñecido e tratado antes de que se perda unha vida. Mais a morte do meu fillo non foi só un suicidio. Foi un asasinato masivo. Eu buscaba comprender como o seu pensamento suicida se volveu homicida. Pero hai poucas investigacións e non hai respostas sinxelas. Si, seguro que tiña depresión. A súa personalidade era perfeccionista e autosuficiente, e iso facía que non acostumase a pedir axuda a outra xente. No colexio sufriu experiencias traumáticas que lle fixeron sentirse insignificante, humillado e enfadado. E tiña unha amizade complicada cun rapaz que compartía os seus sentimentos de rabia e alienación, e que estaba moi perturbado, era controlador e tiña instinto homicida. E por riba de todo isto neste período de vulnerabilidade e fraxilidade Dylan tivo acceso a armas de fogo, aínda que nunca tiveramos unha na casa. Foi moi fácil para un rapaz de 17 anos comprar armas, tanto legal como ilegalmente, sen que eu o soubera ou lle dera permiso. E por algunha razón, 17 anos e moitos tiroteos en escolas despois, aínda é espantosamente fácil. O que Dylan fixo ese día rompeume o corazón, e como pasa co trauma a miúdo, causou estragos no meu corpo e na miña mente Dous anos despois do tiroteo, tiven cáncer de mama, e dous anos despois diso, comecei a ter problemas mentais. Ademais da tristeza constante aterrábame atoparme con algún familiar de alguén que Dylan matara, ou que me abordase a prensa ou algún cidadán anoxado. Tiña medo de poñer as noticias, medo de que dixeran que era unha mala nai ou unha persoa noxenta. Comecei a sufrir ataques de pánico. A primeira vez foi catro anos despois do tiroteo, cando me estaba preparando para testificar e ía ter que ver ás familias das vítimas cara a cara. A segunda vez comezou seis anos despois do tiroteo, cando me estaba preparando para falar en público sobre o suicidio por primeira vez, nunha conferencia. Ambos episodios duraron varias semanas. Os ataques dábanme en calquera lugar: na ferraxería, na oficina, ou incluso cando estaba na cama lendo. A miña mente bloqueábase nun círculo de terror e por moito que intentase calmarme ou razoar o que me pasaba, non o conseguía. Era coma se o meu cerebro estivese intentando matarme, e naquel momento, ter medo de ter medo consumía todos os meus pensamentos. Daquela aprendín de primeira man o que se sente cando a mente non che funciona ben e foi cando me convertín nunha verdadeira defensora da saúde cerebral. Con terapia, medicación e autocoidados, co tempo a vida volveu ao que podería considerase normal nestas circunstancias. Cando volvín a vista atrás puiden ver que a espiral disfuncional na que caeu o meu fillo probablemente lle ocorrera ao longo dun período de dous anos, tempo abondo para conseguirlle axuda, se alguén se dera conta de que a precisaba e soubera qué facer. Cada vez que alguén me pregunta, "Como é que non o sabías?", síntome coma se me pegasen no estómago. Parece unha acusación, e cáusame un sentimento de culpa que, a pesar de toda a terapia que fixen, nunca se borra de todo. Mais hai algo que aprendín: se o amor abondara para evitar que as persoas suicidas se fixesen dano, os suicidios nunca ocorrerían. Pero o amor non basta, e o suicidio é frecuente. É a segunda causa de morte na xente de entre 10 e 34 anos, e o 15 % da mocidade estadounidense di que planeou o seu suicidio no último ano. Aprendín que por moito que queiramos crer o contrario non podemos saber ou controlar o que senten os nosos seres queridos, e a crenza teimuda de que somos distintos, de que alguén que nós queremos nunca pensaría en facerse dano ou facerllo a outra persoa, pode provocar que non vexamos o que está escondido a simple vista. E se a peor das posibilidades sucede, temos que aprender a perdoarnos por non saber ou por non facer as preguntas correctas ou por non atopar o tratamento adecuado. Sempre debemos asumir que alguén que queremos pode estar sufrindo, a pesar do que diga ou de como actúe. Debemos escoitar con todo o noso ser, sen xulgar, e sen ofrecer solucións. Sei que vivirei con esta traxedia, con estas traxedias múltiples, durante o resto da miña vida. Sei que para moitos, o que eu perdín non se pode comparar co que perderon o resto das familias. Sei que o meu sufrimento non fai o deles máis sinxelo. Sei que hai incluso xente que pensa que non teño dereito a sufrir, só a unha vida de penitencia permanente. Ó final, o que sei resúmese nisto: a tráxica realidade é que incluso os máis responsables e atentos de nós podemos non ser capaces de axudar, pero en nome do amor, non debemos deixar de intentar saber o que non se pode saber. Grazas. (Aplausos)