WEBVTT

00:00:07.433 --> 00:00:11.960
Ngôn ngữ là một phần thiết yếu
trong cuộc sống mà chúng ta thường coi nhẹ

00:00:11.960 --> 00:00:15.389
Qua ngôn ngữ, chúng ta có thể
bày tỏ suy nghĩ và cảm xúc bản thân,

00:00:15.389 --> 00:00:17.310
đắm chìm trong những trang tiểu thuyết,

00:00:17.310 --> 00:00:18.838
gửi tin nhắn,

00:00:18.838 --> 00:00:21.034
và chào hỏi bạn bè.

00:00:21.034 --> 00:00:25.778
Rất khó để hình dung việc mất khả năng
truyền đạt ý nghĩ thành con chữ.

00:00:25.778 --> 00:00:29.304
Nhưng nếu mạng lưới ngôn ngữ tinh tế 
trong não của bạn

00:00:29.304 --> 00:00:33.556
bị phá vỡ do đột quỵ, bệnh,
hoặc chấn thương,

00:00:33.556 --> 00:00:37.374
bạn có thể bị mất khả năng ngôn ngữ.

00:00:37.374 --> 00:00:43.035
Hội chứng này có tên là "Bất lực ngôn ngữ"
có thể làm suy giảm mọi vấn đề giao tiếp.

00:00:43.405 --> 00:00:47.035
Người mắc hội chứng này
vẫn thông minh như thường.

00:00:47.035 --> 00:00:48.875
Họ biết điều họ muốn nói,

00:00:48.875 --> 00:00:52.046
nhưng không phải lúc nào
họ cũng có thể diễn đạt được qua từ ngữ.

00:00:52.046 --> 00:00:56.469
Họ có thể vô thức dùng các từ thay thế,
gọi là "hội chứng loạn ngôn"

00:00:56.469 --> 00:00:59.684
thay thế từ gần nghĩa,
như nói "chó" thay cho "mèo"

00:01:01.234 --> 00:01:05.465
hoặc từ có âm gần giống,
như "nhà (house)" thay cho "ngựa (horse)"

00:01:05.885 --> 00:01:09.254
Đôi khi từ ngữ của họ có thể vô nghĩa.

00:01:09.734 --> 00:01:13.995
Có nhiều kiểu bất lực ngôn ngữ khác nhau,
được chia thành hai nhóm chính:

00:01:13.995 --> 00:01:16.325
lưu loát, hoặc mất ngôn ngữ dễ tiếp thu

00:01:16.325 --> 00:01:19.966
và không lưu loát,
hoặc mất ngôn ngữ tăng diễn đạt.

00:01:19.966 --> 00:01:23.776
Người bất lực ngôn ngữ lưu loát
có thể có phát âm bình thường

00:01:23.776 --> 00:01:26.457
nhưng dùng từ vô nghĩa.

00:01:26.457 --> 00:01:29.526
Họ gặp khó khăn trong việc
đọc hiểu câu từ của người khác

00:01:29.526 --> 00:01:33.535
và thường xuyên không nhận ra được
lỗi phát âm của chính bản thân.

00:01:33.535 --> 00:01:36.305
Người bất lực ngôn ngữ không lưu loát,

00:01:36.305 --> 00:01:38.206
ngược lại, có thể đọc hiểu tốt

00:01:38.206 --> 00:01:43.367
nhưng sẽ chần chừ lâu giữa các từ và
mắc lỗi ngữ pháp.

00:01:43.367 --> 00:01:46.527
Chúng ta đều có những lúc ngắt ngứ

00:01:46.527 --> 00:01:48.488
khi chúng ta không tìm ra từ để nói,

00:01:48.488 --> 00:01:52.748
nhưng mắc chứng bất lực ngôn ngữ có thể
gây khó khăn để gọi tên các vật hàng ngày

00:01:52.748 --> 00:01:56.518
Ngay cả đọc và viết
cũng trở nên khó khăn và chán nản.

00:01:56.518 --> 00:01:59.308
Làm sao chứng mất khả năng ngôn ngữ
này xảy ra?

00:01:59.308 --> 00:02:01.647
Não người có hai bán cầu.

00:02:01.647 --> 00:02:05.567
Ở hầu hết người, bán cầu não trái
điều khiển chức năng ngôn ngữ.

00:02:05.567 --> 00:02:07.978
Chúng ta biết điều này vì vào năm 1861,

00:02:07.978 --> 00:02:10.677
bác sĩ Paul Broca nghiên cứu một bệnh nhân

00:02:10.677 --> 00:02:15.506
mất khả năng sử dụng tất cả các từ
trừ từ "rám nắng".

00:02:15.506 --> 00:02:17.998
Trong quá trình khám nghiệm não
của bệnh nhân sau khi chết,

00:02:17.998 --> 00:02:21.338
Broca phát hiện ra một tổn thương lớn
ở bán cầu não trái

00:02:21.338 --> 00:02:23.667
được biết đến với tên vùng Broca.

00:02:23.667 --> 00:02:28.158
Các nhà khoa học ngày nay tin rằng
vùng Broca chịu trách nhiệm gọi tên đồ vật,

00:02:28.158 --> 00:02:30.958
và điều phối các cơ phát âm.

00:02:30.958 --> 00:02:35.768
Sau vùng Broca là vùng Wernicke,
gần vỏ não thính giác.

00:02:35.768 --> 00:02:38.858
Đó là nơi não gắn nghĩa với từ phát ra.

00:02:38.858 --> 00:02:43.338
Tổn thương vùng Wernicke ảnh hưởng
khả năng thông hiểu ngôn ngữ.

00:02:43.338 --> 00:02:48.379
Bất lực ngôn ngữ xảy ra khi có tổn thương
ở một hoặc cả hai vùng chức năng ngôn ngữ.

00:02:48.379 --> 00:02:50.829
May mắn là có những vùng khác của não

00:02:50.829 --> 00:02:52.779
hỗ trợ hai vùng này

00:02:52.779 --> 00:02:55.148
và có thể trợ giúp việc giao tiếp.

00:02:55.148 --> 00:02:59.078
Ngay cả các vùng não điều khiển cử động
cũng kết nối với ngôn ngữ.

00:02:59.078 --> 00:03:04.478
Nghiên cứu FMRI cho thấy khi ta nghe
một động từ, như "chạy" hoặc "nhảy",

00:03:04.478 --> 00:03:07.600
các phần não phụ trách cử động sáng lên

00:03:07.600 --> 00:03:10.969
như khi cơ thể đang thực sự chạy hay nhảy.

00:03:10.969 --> 00:03:13.929
Bán cầu não còn lại cũng đóng góp vào
hoạt động ngôn ngữ,

00:03:13.929 --> 00:03:17.369
gia tăng nhịp điệu và ngữ điệu
của giọng nói.

00:03:17.369 --> 00:03:21.099
Những vùng không chuyên ngôn ngữ này
đôi khi trợ giúp người bị bất lực ngôn ngữ

00:03:21.099 --> 00:03:23.469
khi việc giao tiếp trở nên khó khăn.

00:03:23.469 --> 00:03:25.598
Vậy chứng bất lực ngôn ngữ
có phổ biến không?

00:03:25.598 --> 00:03:28.913
Khoảng một triệu người Mỹ mắc chứng này,

00:03:28.913 --> 00:03:32.530
với ước tính có 80 000 ca mắc mới mỗi năm.

00:03:32.530 --> 00:03:35.669
Khoảng 1/3 người sống sót qua đột quỵ
mắc chứng bất lực ngôn ngữ

00:03:35.669 --> 00:03:38.260
khiến nó trở nên phổ biến hơn cả Parkinson

00:03:38.260 --> 00:03:40.180
hay xơ cứng nhiều nơi,

00:03:40.180 --> 00:03:42.469
nhưng lại ít được biết đến rộng rãi.

00:03:42.469 --> 00:03:47.880
Có một loại bất lực ngôn ngữ hiếm là PPA,
bất lực ngôn ngữ tiến triển nguyên phát.

00:03:47.880 --> 00:03:50.771
không gây ra bởi đột quỵ
hay tổn thương não,

00:03:50.771 --> 00:03:53.209
mà nó lại là một dạng mất trí nhớ,

00:03:53.209 --> 00:03:55.951
mà triệu chứng đầu tiên
là mất khả năng ngôn ngữ.

00:03:55.951 --> 00:04:01.232
Mục tiêu điều trị PPA là duy trì
khả năng ngôn ngữ càng lâu càng tốt

00:04:01.232 --> 00:04:04.450
trước khi các triệu chứng mất trí nhớ khác
xuất hiện.

00:04:04.450 --> 00:04:08.330
Tuy nhiên, khi bất lực ngôn ngữ gây ra
bởi đột quỵ hay tổn thương não,

00:04:08.330 --> 00:04:12.041
cải thiện khả năng ngôn ngữ có thể
đạt được thông qua trị liệu ngôn ngữ.

00:04:12.041 --> 00:04:15.911
Khả năng tự chữa lành của bộ não chúng ta,
được biết đến là sự linh hoạt của não bộ,

00:04:15.911 --> 00:04:18.480
cho phép các vùng quanh chỗ tổn thương

00:04:18.480 --> 00:04:21.994
tiếp nhận một vài chức năng
trong suốt quá trình phục hồi.

00:04:22.564 --> 00:04:26.405
Các nhà khoa học đã thực hiện thí nghiệm
sử dụng nhiều hình thức công nghệ mới

00:04:26.405 --> 00:04:31.340
mà họ tin có thể thúc đẩy sự linh họat
của não bộ ở những người bất lực ngôn ngữ.

00:04:31.940 --> 00:04:35.254
Trong khi đó, nhiều người bất lực ngôn ngữ
tự cô lập bản thân,

00:04:35.254 --> 00:04:39.941
sợ rằng không ai hiểu họ nói gì hoặc
không cho họ đủ thời gian để nói.

00:04:39.941 --> 00:04:44.501
Bằng việc cho họ thêm thời gian và
linh động để giao tiếp bằng mọi cách có thể,

00:04:44.501 --> 00:04:47.105
bạn có thể mở ra cánh cửa tới ngôn ngữ
một lần nữa,

00:04:47.105 --> 00:04:50.034
vượt lên trên những giới hạn
của bất lực ngôn ngữ.