WEBVTT

00:00:06.698 --> 00:00:08.793
چی وا لە پەرتووک دەکات پەرتووک بێت؟

00:00:08.793 --> 00:00:12.828
ئایە هەرشتێک کەوا هەڵبگیرێت
و زانیاری بگوازێتەوە؟

00:00:12.828 --> 00:00:14.419
یاخود چ پەیوەندی بە کاغەزەوە،

00:00:14.419 --> 00:00:15.236
و بەرگی پەرتووک،

00:00:15.236 --> 00:00:15.984
شێوازی نووسین،

00:00:15.984 --> 00:00:16.736
مەرەکەب،

00:00:16.736 --> 00:00:18.063
کیشی قورسی
لەناو دەستەکانت،

00:00:18.063 --> 00:00:19.803
بۆنی پەڕەکان؟

00:00:19.803 --> 00:00:21.112
ئایە ئەمە پەرتووکە؟

00:00:21.112 --> 00:00:22.486
لەوانە نییە.

00:00:22.486 --> 00:00:23.483
بەڵام ئەمەیان؟

00:00:23.483 --> 00:00:24.913
بۆ وڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە،

00:00:24.913 --> 00:00:27.525
پێویستە بۆ سەرەتای پەرتووک،
وەکو دەیزانین، بگەڕێنەوە

00:00:27.525 --> 00:00:30.698
و تێبگەین چۆن ئەم توخمانە
بەیەکەوە کۆکراونەتەوە تا شتێک دروست بکەن

00:00:30.698 --> 00:00:33.240
زیاتر بێت لە کۆ بەشەکانیان.

00:00:33.240 --> 00:00:36.859
سەرەتایترین شت کەوا وەکو
پەرتووک بیرلێبکەینەوە دەستنووسە،

00:00:36.859 --> 00:00:39.949
کۆمەڵێک پەڕە بەیەکەوە کۆکراونەتەوە
بە قەراغێکەوە بەرگکراون.

00:00:39.949 --> 00:00:42.395
بەڵام گۆڕانی ڕاستەقینە
لە مێژووی پەرتووک

00:00:42.395 --> 00:00:46.575
ئامێری چاپکردنەکەی یۆهانیس گۆتنبەرگ بوو
لە ناوەڕاستی سەدەی ١٥هەمین.

00:00:46.575 --> 00:00:51.642
چەمکی چاپکاری زۆر زووتر
لە کلتوری ڕۆژئاوایا سەری هەڵدا بوو،

00:00:51.642 --> 00:00:55.833
بەڵام پێشەکیەکەی ئامێرەکەی
گۆتنبەرگ زۆر کاریگەری بوو.

00:00:55.833 --> 00:00:59.949
لەناکاو، چینی هەڵبژاردەی ڕەهیبەکان
و چینی بڕیار بەدەست

00:00:59.949 --> 00:01:02.531
کۆنترۆڵی بەرهەهێنانی دەقەکانیان
لەدەست دەرچوو.

00:01:02.531 --> 00:01:04.328
پەیامەکان زۆر ئاسانتر بڵاودەبوونەوە،

00:01:04.328 --> 00:01:07.333
و لەبەرکیراوەکان بەبێ 
وەستان بەرهەم دەهاتن.

00:01:07.333 --> 00:01:10.432
هەربۆیە چاپکەری ماڵان لە
هەموو ئەوروپادا بڵاو بوویەوە.

00:01:10.432 --> 00:01:15.268
بەرهەمی ئەم سەرچاوە پەرتووکیانە
لە چەند ڕوووەکەوە بۆمان ئاشانن،

00:01:15.268 --> 00:01:17.949
بەڵام بەڕوونی دیارە لە لای خەڵکانی
دیکە جیاوازە.

00:01:17.949 --> 00:01:22.796
ئێسکەپەیکەری پەرتووک بریتیە لە
کاغەز، نووسین، بەرگ.

00:01:22.796 --> 00:01:27.044
زیاتر لە ٢٠٠٠ساڵ لەمەوبەر، چینیەکان 
کاغەزیان وەکو ڕووخساری نووسین داهێنا،

00:01:27.044 --> 00:01:30.516
کەوا خودی خۆی بە
پەپایرێسی میسری ڕازاندرابەوە.

00:01:30.516 --> 00:01:32.707
هەرچۆنێک بێت، تاوەکو سەدەی ١٦هەمین،

00:01:32.707 --> 00:01:35.236
بەشێوەیەکی سەرەکی ئەوروپیەکان
لەسەر پارچەی باریکی تەختە دەیاننووسی

00:01:35.236 --> 00:01:39.176
و کاغەزی تەنکی خۆراگر کەوا
لە پێستی گیانداران دروستکرا بوو.

00:01:39.176 --> 00:01:43.022
لە کۆتایەکەی، ناوبانگی کاغەز
لە هەموو ئەوروپایە بڵاو دەبێتەوە،

00:01:43.022 --> 00:01:47.673
شوێنی بە پێستی ئاژەڵ چۆڵ کرد چونکە 
بە کۆمەڵ بەرهەمهێنانی هەرزانتر بوو.

00:01:47.673 --> 00:01:51.576
مەرەکەب دروستکراوە لە تێکەڵکردنی
ڕووەکی ئەندامی و ڕەنگی ئاژەڵ

00:01:51.576 --> 00:01:53.046
لەگەڵ ئاو و شەڕاب

00:01:53.046 --> 00:01:55.519
بەڵام لەو کاتەوەی ئاو بە
پیتی مادەوە نانووسێت،

00:01:55.519 --> 00:02:00.144
بەکارهێنانی ئامێری چاپکردنی داوایکرد
بۆ مەرەکەبی بنچینەی نوت بکۆڕێت.

00:02:00.144 --> 00:02:03.513
چاپکەرەکان مەرەکەبی ڕەشیان بەکارهێنا
کەوا لە تێکەڵەی سوتەمەنی چرا

00:02:03.513 --> 00:02:04.395
و تەرپەنتین

00:02:04.395 --> 00:02:06.138
و ڕۆنی گوێز دروستکرا بوو.

00:02:06.138 --> 00:02:08.236
ئەی چی دەربارەی قەبارە و جۆری نووسین؟

00:02:08.236 --> 00:02:12.577
سەرەتایترین بەشی چاپکاری
پێکدەهات لە پیتی پێچەوانەوەکراو

00:02:12.577 --> 00:02:16.673
بەشێوەیەکی ئاشکرا دروستکرابوون
لە کۆتایی بنچین داڕشتە کانزایەکان.

00:02:16.673 --> 00:02:19.147
بە دەست دروسکرابوون و گرانەبەهابوون،

00:02:19.147 --> 00:02:22.865
و ڕازاندنەوەکەیان جیاواز بوو هەروەکو
جیاوازی ئەو خەڵکانەی قالبەکانیان تاشی بوو.

00:02:22.865 --> 00:02:27.151
ستانداردکردنیان محاڵ بوو تاوەکو
بە کۆمەڵ دروستکردن هاتەکایەوە

00:02:27.151 --> 00:02:30.830
و دروستکرنی سیستەمی 
کرداری ڕێگەپێدەری وشە.

00:02:30.830 --> 00:02:36.230
بۆ شێوازی نووسین، دەتوانین سوپاسی نیکۆڵاس 
جێنسن بکەین بۆ گەشەپێدانی دوو جۆری نووسینی ڕۆمانی

00:02:36.230 --> 00:02:38.610
کەوا بوونە هۆی پەیدابوونیە
هەزارەها جۆری نووسین،

00:02:38.610 --> 00:02:41.248
جۆری نووسین تایمز 
ڕۆمانی بەناوبانگیش لە خۆدەگرێت.

00:02:41.248 --> 00:02:44.013
پێویست بوو شتێک هەموویان
بەیەکەوە بهێڵێتەوە،

00:02:44.013 --> 00:02:46.399
و تاوەکو کۆتایەکانی سەدەی ١٥هەم.

00:02:46.399 --> 00:02:48.732
بەرگی پەرتووک پێکدەهات لە تەختە،

00:02:48.732 --> 00:02:51.045
یان پارچە کاغەزی بەیەکەوە لکێنراو.

00:02:51.045 --> 00:02:54.698
ئەمانە لە کۆتایەکەی کارتۆنی ڕیشاڵی پەتی
شوێنیگرتنەوە،

00:02:54.698 --> 00:02:59.482
لە بنەڕەتدا بۆ کواڵێتی بەرزی بەرگی پەرتووک
لە کۆتایەکانی سەدەی ١٧هەمین دروستکرا،

00:02:59.482 --> 00:03:02.757
بەڵام دواتر بژاردەی هەرزانتر پەیدا بوو.

00:03:02.757 --> 00:03:06.550
و لە کاتێک ئێستا بەرگی پەرتووکی بە کۆمە
بەرهەمهێنراو بۆتە کاڵیەک بۆ ریکلام کردن،

00:03:06.550 --> 00:03:10.304
لە کۆندا ڕازاندنەوەی بەرگی پەرتووک
یە پێی خواست بووە.

00:03:10.304 --> 00:03:12.839
تەنانەت بڕبڕەی پەرتووکیش مێژووی هەیە.

00:03:12.839 --> 00:03:16.406
لەسەرەتادا، وەکو جوانکاری سەیرنەدەکران،

00:03:16.406 --> 00:03:19.743
و سەرەتایترین دانەیان تەخت بووە
لە جیاتی ئەوەی خڕ بێت.

00:03:19.743 --> 00:03:22.516
شێوەی تەختی وا لە پەرتووکەکە دەکرد
ئاسانتر بخوێندرێتەوە

00:03:22.516 --> 00:03:25.522
بە ڕێگەپێدانی پەرتووکەکە بە ئاسانی
لەسەر مێزەکە پاڵ بداتەوە.

00:03:25.522 --> 00:03:30.453
بەڵام ئەم بڕبڕانەی پەرتووک بە ئاسانی 
زیانیان پێدەگات بە فشاری بەکارهێنانی ئاسایی،.

00:03:30.453 --> 00:03:32.580
شێوەی خڕ گرفتەکەی چارەسەرکرد،

00:03:32.580 --> 00:03:34.555
لەکەڵ ئەوشدا گرفتی نوێ سەری هەڵدا،

00:03:34.555 --> 00:03:37.389
وەکو ئەوەی پەرتووکەکە خۆی خۆی دادەخست.

00:03:37.389 --> 00:03:39.263
بەڵام جێگیری گرینگتر بوو،

00:03:39.263 --> 00:03:41.609
بەتایبەتی بۆ ئەوانەی بە پێوە دەخوێنەوە.

00:03:41.609 --> 00:03:45.266
هەرکە پەرتووک پەرەی سەند
و ئێمەش شوێنی بەرگی پەرتووکەکانمان

00:03:45.266 --> 00:03:47.855
بە شاشەی تەخت و 
مەرەکەبی ئەلیکترۆنی گرتەوە،

00:03:47.855 --> 00:03:50.953
ئایە ئەم شتانە و
فایلانە پەرتووکی ڕاستەقینەن؟

00:03:50.953 --> 00:03:52.436
ئایە هەست بە بەرگەکەی دەکەیت

00:03:52.436 --> 00:03:55.738
یان بۆنی کاغەز شتێکی گرینگ
بۆ شارەزایەکە زیاد دەکات؟

00:03:55.738 --> 00:03:58.837
یاخود جادووێک تەنها لە ناو
وشەکان دەژی،

00:03:58.837 --> 00:04:01.018
گرینگ نییە بەچی پێشکێش دەکرێن؟