WEBVTT

00:00:00.760 --> 00:00:02.600
Ima nečeg u pećinama,

00:00:04.560 --> 00:00:08.840
senovitim otvorima u krečnjačkoj steni
koji vas privlače sebi.

00:00:09.720 --> 00:00:13.456
Dok prolazite kroz vrata
između svetlosti i tame,

00:00:13.480 --> 00:00:16.015
ulazite u podzemni svet -

00:00:16.040 --> 00:00:21.720
mesto večne tame,
zemljanih mirisa, zanemele tišine.

NOTE Paragraph

00:00:22.730 --> 00:00:24.136
Nekada davno u Evropi,

00:00:24.160 --> 00:00:27.616
drevni narodi su takođe ulazili
u ove podzemne svetove.

00:00:27.640 --> 00:00:29.056
Kao svedoke svog prolaska,

00:00:29.080 --> 00:00:32.735
za sobom su ostavili
misteriozne gravure i slike,

00:00:32.759 --> 00:00:36.820
kao što je ovaj prikaz ljudi,
trouglova i cik-cak oblika

00:00:36.820 --> 00:00:39.770
iz pećine Oho Huarenja u Španiji.

00:00:39.780 --> 00:00:43.160
Sada hodate istom stazom
kao i ovi prvi umetnici.

00:00:43.800 --> 00:00:46.816
Na ovom nadrealnom, nadzemaljskom mestu,

00:00:46.840 --> 00:00:48.736
gotovo da je nemoguće zamisliti

00:00:48.760 --> 00:00:53.296
da čujete prigušeni odjek koraka
kožnih čizama na mekoj zemlji

00:00:53.320 --> 00:00:56.480
ili da vidite treperenje baklje
iza sledeće krivine.

NOTE Paragraph

00:00:57.520 --> 00:00:58.846
Kada sam u pećini,

00:00:58.860 --> 00:01:05.096
često se zapitam šta je podstaklo
te ljude da odu tako daleko

00:01:05.120 --> 00:01:08.676
da se odvaže kroz opasne i uske prolaze
kako bi ostavili svoj trag.

00:01:08.690 --> 00:01:10.056
Na ovom snimku,

00:01:10.080 --> 00:01:13.456
koji je sniman pola kilometra,
ili oko trećinu milje pod zemljom

00:01:13.480 --> 00:01:15.616
u pećini Kudon u Španiji,

00:01:15.640 --> 00:01:18.096
pronašli smo niz crvenih slika na tavanici

00:01:18.120 --> 00:01:21.056
prethodno neistraženog dela pećine.

00:01:21.080 --> 00:01:25.736
Dok smo puzali napred u vojnom stilu,
a tavanica je bivala sve niža,

00:01:25.760 --> 00:01:28.976
konačno smo došli do tačke
u kojoj je tavanica bila toliko niska

00:01:29.000 --> 00:01:31.256
da moj muž i fotograf na projektu, Dilan,

00:01:31.280 --> 00:01:35.416
nije više mogao da podesi fokus
na tavanici na svom DSLR fotoaparatu.

00:01:35.440 --> 00:01:37.096
Dok me je snimao,

00:01:37.120 --> 00:01:40.416
nastavljala sam da sledim
trag crvene boje jedinim izvorom svetlosti

00:01:40.440 --> 00:01:43.760
i fotoaparatom "idiotom"
kojeg smo nosili za takve situacije.

00:01:45.500 --> 00:01:47.061
Pola kilometra pod zemljom.

NOTE Paragraph

00:01:48.480 --> 00:01:49.816
Ozbiljno.

00:01:49.840 --> 00:01:52.840
Šta je neko radio tamo dole
sa bakljom ili kamenom lampom?

NOTE Paragraph

00:01:52.864 --> 00:01:54.020
(Smeh)

NOTE Paragraph

00:01:54.020 --> 00:01:55.976
Mislim - kod mene to ima smisla, zar ne?

NOTE Paragraph

00:01:56.000 --> 00:01:57.216
Međutim, znate,

00:01:57.240 --> 00:02:01.056
to je pitanje na koje pokušavam
da odgovorim u svom istraživanju.

00:02:01.080 --> 00:02:03.760
Izučavam najstariju umetnost na svetu.

00:02:04.560 --> 00:02:06.856
Stvorili su je ovi prvi umetnici u Evropi

00:02:06.880 --> 00:02:09.960
pre 10 000 do 40 000 godina.

00:02:11.480 --> 00:02:13.786
Ne radi se o tome da je izučavam

00:02:13.786 --> 00:02:15.216
samo zato što je lepa,

00:02:15.240 --> 00:02:16.717
mada ponešto zaista jeste.

00:02:17.520 --> 00:02:21.496
Ono što me interesuje
jeste razvoj savremenog uma,

00:02:21.520 --> 00:02:26.456
evolucija kreativnosti, mašte,
apstraktne misli,

00:02:26.480 --> 00:02:28.600
onoga što znači biti čovek.

00:02:31.120 --> 00:02:34.296
Mada sve vrste komuniciraju
na ovaj ili onaj način,

00:02:34.320 --> 00:02:37.896
samo smo mi, ljudi,
zaista to preneli na viši nivo.

00:02:37.920 --> 00:02:40.496
Naša želja i sposobnost
da delimo i sarađujemo

00:02:40.520 --> 00:02:43.176
predstavljala je veliki deo
priče o našem uspehu.

00:02:43.200 --> 00:02:48.016
Naš savremeni svet se zasniva
na globalnoj mreži razmene informacija

00:02:48.040 --> 00:02:52.056
koju omogućava, većim delom,
naša sposobnost da komuniciramo,

00:02:52.080 --> 00:02:56.080
a naročito koristeći
grafičke ili pismene oblike komunikacije.

00:02:56.520 --> 00:02:57.776
Međutim, stvar je u tome

00:02:57.800 --> 00:03:00.336
da smo gradili na mentalnim postignućima

00:03:00.360 --> 00:03:03.416
onih koji su bili tu toliko davno pre nas

00:03:03.440 --> 00:03:07.840
da je lako zaboraviti
da izvesne sposobnosti nisu već postojale.

00:03:08.760 --> 00:03:11.136
To je jedna od stvari
koje smatram fascinantnim

00:03:11.160 --> 00:03:13.736
u vezi sa izučavanjem
naše daleke istorije.

00:03:13.760 --> 00:03:17.856
Ti ljudi nisu imali velikane
da se oslone na njih.

00:03:17.880 --> 00:03:20.336
Oni su bili prvobitni velikani.

00:03:20.360 --> 00:03:23.256
Mada je iznenađujuć broj
važnih pronalazaka

00:03:23.280 --> 00:03:25.176
potekao iz tog udaljenog vremena,

00:03:25.200 --> 00:03:29.880
danas želim da vam govorim
o pronalasku grafičke komunikacije.

NOTE Paragraph

00:03:30.680 --> 00:03:32.856
Postoje tri glavna tipa komunikacije:

00:03:32.880 --> 00:03:36.256
govorna, gestovna -
kao što je znakovni jezik -

00:03:36.280 --> 00:03:38.576
i grafička komunikacija.

00:03:38.600 --> 00:03:42.256
Govorna i gestovna
su kratkotrajne po svojoj prirodi.

00:03:42.280 --> 00:03:46.216
Potreban je bliski kontakt
da bi poruka bila poslata i primljena,

00:03:46.240 --> 00:03:50.176
a nakon trenutka prenošenja,
zauvek nestaje.

00:03:50.200 --> 00:03:54.176
Grafička komunikacija,
sa druge strane, raskida tu vezu.

00:03:54.200 --> 00:03:58.176
Sa njenim otkrićem,
prvi put je postalo moguće

00:03:58.200 --> 00:04:01.056
da se poruka pošalje i sačuva

00:04:01.080 --> 00:04:04.550
izvan određenog momenta
u prostoru i vremenu.

NOTE Paragraph

00:04:04.570 --> 00:04:07.406
Evropa je jedno od prvih mesta
na kojima počinjemo da viđamo

00:04:07.436 --> 00:04:09.296
da se redovno javljaju grafičke oznake

00:04:09.320 --> 00:04:11.240
u pećinama, potkapinama,

00:04:11.270 --> 00:04:14.220
čak i na nekoliko opstalih nalazišta
na otvorenom.

00:04:14.240 --> 00:04:16.776
Međutim, to nije Evropa
kakvom je danas poznajemo.

00:04:16.800 --> 00:04:19.776
To je bio svet kojim su dominirale
uzdignute ledene površine,

00:04:19.800 --> 00:04:21.776
tri do četiri kilometra visoke,

00:04:21.800 --> 00:04:25.056
sa prostranim travnatim ravnicama
i zamrznutom tundrom.

00:04:25.080 --> 00:04:27.120
To je bilo ledeno doba.

NOTE Paragraph

00:04:27.930 --> 00:04:29.376
U toku proteklog veka,

00:04:29.400 --> 00:04:32.360
više od 350 nalazišta iz ledenog doba
sa umetnošću u kamenu

00:04:32.380 --> 00:04:34.690
otkriveno je širom kontinenta,

00:04:34.720 --> 00:04:39.096
ukrašenih životinjama,
apstraktnim oblicima, i ponekim čovekom,

00:04:39.120 --> 00:04:42.736
poput ovih urezanih figura
iz pećine Adaura u Siciliji.

00:04:42.760 --> 00:04:44.816
One nam pružaju redak pogled

00:04:44.840 --> 00:04:48.920
na kreativni svet i maštu
ovih prvih umetnika.

NOTE Paragraph

00:04:49.750 --> 00:04:51.216
Od njihovog otkrića,

00:04:51.240 --> 00:04:54.640
većinom su bile izučavane životinje,

00:04:55.000 --> 00:04:57.760
poput ovog crnog konja
iz pećine Kuljalvera u Španiji

00:04:58.250 --> 00:05:01.680
ili ovog neobičnog ljubičastog bizona
iz pećine La Pasiega.

00:05:02.880 --> 00:05:08.256
Međutim, kod mene, apstraktni oblici,
ono što nazivamo geometrijskim znacima,

00:05:08.280 --> 00:05:11.220
privukli su me izučavanju umetnosti.

00:05:11.240 --> 00:05:13.536
Zanimljivo je da su na većini nalazišta

00:05:13.560 --> 00:05:17.836
geometrijski znaci daleko brojniji
od slika životinja i ljudi.

00:05:17.860 --> 00:05:21.046
Kada sam počela sa ovim 2007. godine,

00:05:21.050 --> 00:05:25.256
nije bilo ni konačnog spiska
koliko oblika tamo postoji,

00:05:25.280 --> 00:05:26.616
niti je bilo jakog mišljenja

00:05:26.640 --> 00:05:29.520
o tome da li su se jedni isti javljali
u prostoru i vremenu.

00:05:32.120 --> 00:05:35.110
Pre nego što sam mogla
da počnem sa svojim pitanjima,

00:05:35.130 --> 00:05:37.336
moj prvi korak bio je
da sastavim bazu podataka

00:05:37.360 --> 00:05:41.256
svih poznatih geometrijskih znakova
sa svih nalazišta sa umetnošću u kamenu.

00:05:41.280 --> 00:05:44.856
Problem je bio to što, dok su bili
dobro dokumentovani na nekim nalazištima,

00:05:44.880 --> 00:05:47.176
obično na onima sa vrlo lepim životinjama,

00:05:47.200 --> 00:05:50.856
postojao je i veliki broj
onih gde je to bilo vrlo nejasno -

00:05:50.880 --> 00:05:53.136
nije bilo mnogo opisa i detalja.

00:05:53.160 --> 00:05:56.496
Neke od njih niko nije posetio
pola veka ili više.

00:05:56.520 --> 00:05:59.816
To su bile one koje sam izabrala
za svoj terenski rad.

NOTE Paragraph

00:05:59.830 --> 00:06:01.646
Tokom dve godine,

00:06:01.650 --> 00:06:07.056
moj verni muž Dilan i ja proveli smo
po 300 sati pod zemljom

00:06:07.080 --> 00:06:11.056
u pešačenju, puzanju i provlačenju
kroz oko 52 nalazišta

00:06:11.080 --> 00:06:14.016
u Francuskoj, Španiji,
Portugalu i Siciliji.

00:06:14.040 --> 00:06:15.896
Potpuno je bilo vredno toga.

00:06:15.920 --> 00:06:19.290
Pronašli smo nove,
nedokumentovane geometrijske znake

00:06:19.310 --> 00:06:22.590
na 75 odsto lokacija koje smo posetili.

00:06:22.610 --> 00:06:25.496
To je nivo preciznosti
za koji sam sam znala da će mi trebati

00:06:25.520 --> 00:06:28.696
ako hoću da počnem da odgovaram
na ta veća pitanja.

NOTE Paragraph

00:06:28.720 --> 00:06:31.296
Pa, hajde da dođemo do tih odgovora.

00:06:31.320 --> 00:06:35.806
Izuzev nekoliko odstupanja,
postoje samo 32 geometrijska znaka.

00:06:35.820 --> 00:06:37.776
Samo 32 znaka

00:06:37.800 --> 00:06:43.280
u toku perioda od 30 000 godina
i na celom kontinentu Evrope.

00:06:43.580 --> 00:06:46.296
To je veoma mali broj.

00:06:46.320 --> 00:06:48.776
Da su to nasumične
žvrljotine ili ukrašavanja,

00:06:48.800 --> 00:06:51.216
očekivali bismo da vidimo
mnogo više varijacija,

00:06:51.240 --> 00:06:53.656
ali umesto toga pronalazimo iste znake

00:06:53.680 --> 00:06:56.120
koji se ponavljaju
i u prostoru i u vremenu.

00:06:56.920 --> 00:07:00.816
Neki znaci počinju kao jaki,
pre nego što izgube popularnost i iščeznu,

00:07:00.840 --> 00:07:03.176
dok su drugi znaci kasniji izumi.

00:07:03.200 --> 00:07:08.816
Ipak, 65 posto tih znakova ostalo je
u upotrebi tokom čitavog tog perioda -

00:07:08.840 --> 00:07:12.980
poput linija, pravougaonika,
trouglova, elipsi i krugova

00:07:12.980 --> 00:07:15.303
poput ovih koje vidimo ovde
s kraja ledenog doba,

00:07:15.327 --> 00:07:19.256
na nalazištu starom 10 000 godina
visoko u Pirinejskim planinama.

00:07:19.280 --> 00:07:22.496
I dok se izvesni znaci
prostiru hiljadama kilometara,

00:07:22.520 --> 00:07:25.450
drugi znaci su imali
mnogo ograničenije obrasce raspodele,

00:07:25.450 --> 00:07:27.710
od kojih su neki ograničeni
na jednu teritoriju,

00:07:27.710 --> 00:07:30.236
kao što vidimo ovde
sa ovim podeljenim pravougaonicima

00:07:30.236 --> 00:07:32.376
koji su pronađeni samo u severnoj Španiji

00:07:32.400 --> 00:07:34.456
i o kojima su neki istraživači nagađali

00:07:34.480 --> 00:07:37.760
da bi mogli biti neka vrsta
porodičnih ili plemenskih znakova.

NOTE Paragraph

00:07:37.760 --> 00:07:39.200
Uzgred,

00:07:39.200 --> 00:07:42.696
postoji iznenađujuć stepen sličnosti
najstarijih umetničkih dela u kamenu

00:07:42.720 --> 00:07:47.296
pronađenih od Francuske i Španije
do Indonezije i Australije.

00:07:47.320 --> 00:07:51.616
S obzirom na to da se mnogo istih znakova
javlja na tako udaljenim mestima,

00:07:51.640 --> 00:07:54.616
naročito u tom opsegu
od 30 000 do 40 000 godina,

00:07:54.640 --> 00:07:57.496
počinje da izgleda sve verovatnije

00:07:57.520 --> 00:08:02.276
da tragovi ovog pronalaska zapravo vode
do zajedničkog porekla u Africi.

00:08:02.290 --> 00:08:05.016
Međutim, bojim se da je to tema
za neke buduće priče.

NOTE Paragraph

00:08:05.040 --> 00:08:06.856
Vratimo se temi na kojoj smo.

00:08:06.880 --> 00:08:10.670
Nema sumnje da su ovi znakovi
imali smisla za svoje stvaraoce,

00:08:10.670 --> 00:08:13.670
kao što su ove skulpture
u plitkom reljefu, stare 25 000 godina,

00:08:13.700 --> 00:08:16.336
iz La Rok de Venask u Francuskoj.

00:08:16.360 --> 00:08:20.760
Mi možda ne znamo šta su značile,
ali ljudi tog vremena svakako jesu.

00:08:21.760 --> 00:08:27.816
Ponavljanje istih znakova,
toliko dugo i na toliko mesta

00:08:27.840 --> 00:08:31.320
govori nam da su umetnici
namerno vršili odabir.

00:08:31.800 --> 00:08:35.486
Kada se radi o geometrijskim oblicima
sa specifičnim,

00:08:35.486 --> 00:08:38.936
u kulturi prepoznatljivim značenjima
oko kojih postoji saglasnost,

00:08:38.960 --> 00:08:40.616
vrlo je moguće da gledamo

00:08:40.640 --> 00:08:45.176
u jedan od najstarijih sistema
grafičke komunikacije na svetu.

NOTE Paragraph

00:08:45.200 --> 00:08:46.970
Ne govorim još uvek o pisanju.

00:08:46.970 --> 00:08:49.456
Jednostavno u ovom trenutku
još nema dovoljno znakova

00:08:49.480 --> 00:08:51.800
koji bi predstavljali sve reči
govornog jezika,

00:08:51.820 --> 00:08:54.836
a to je uslov za celoviti sistem pisanja,

00:08:54.850 --> 00:08:57.576
niti viđamo da se znaci
dovoljno redovno ponavljaju

00:08:57.600 --> 00:09:00.256
da bismo utvrdili
da su bili neka vrsta alfabeta.

00:09:00.280 --> 00:09:03.096
Međutim, imamo neke intrigantne
jedinstvene primerke,

00:09:03.120 --> 00:09:07.696
poput ovog prikaza iz La Pasiege u Španiji
poznatog kao „Zapis“,

00:09:07.720 --> 00:09:10.256
sa simetričnim obeležjima na levoj strani,

00:09:10.280 --> 00:09:13.496
mogućim stilizovanim prikazom
ruku u sredini

00:09:13.520 --> 00:09:15.840
i nečim što pomalo izgleda
kao zagrada desno.

NOTE Paragraph

00:09:17.080 --> 00:09:19.936
Najstariji sistemi
grafičke komunikacije na svetu -

00:09:19.960 --> 00:09:23.040
sumersko klinasto pismo,
egipatski hijeroglifi,

00:09:23.050 --> 00:09:24.920
najstarije kinesko pismo -

00:09:24.920 --> 00:09:28.496
pojavili su se pre 4 000 do 5 000 godina,

00:09:28.520 --> 00:09:31.656
pri čemu je svaki proizašao
iz prethodnog protosistema

00:09:31.680 --> 00:09:35.216
sačinjenog od brojanja znakova
i piktografskih predstavljanja,

00:09:35.240 --> 00:09:37.616
gde su značenje i slika bili isto.

00:09:37.640 --> 00:09:41.856
Dakle, slika ptice
bi zaista predstavljala tu životinju.

00:09:41.880 --> 00:09:46.616
Tek kasnije počinjemo da vidimo
kako piktogrami postaju stilizovaniji,

00:09:46.640 --> 00:09:48.976
sve dok nisu postali
gotovo neprepoznatljivi

00:09:49.000 --> 00:09:52.016
i počinjemo da vidimo
da je izmišljeno više simbola

00:09:52.040 --> 00:09:54.790
da bi predstavljali
sve druge reči jezika koje nedostaju -

00:09:54.820 --> 00:09:57.080
kao što su zamenice, prilozi, pridevi.

NOTE Paragraph

00:09:58.160 --> 00:10:00.946
Znajući sve ovo, izgleda malo verovatno

00:10:00.966 --> 00:10:03.576
da su geometrijski znaci iz Evrope
u vreme ledenog doba

00:10:03.600 --> 00:10:06.296
zaista bili apstraktni pisani znakovi.

00:10:06.320 --> 00:10:08.536
Umesto toga, mnogo je verovatnije

00:10:08.560 --> 00:10:12.536
da su ovi rani umetnici
ostavljali oznake brojanja,

00:10:12.560 --> 00:10:16.576
možda kao što je ovaj red linija
iz Riparo di Zaminike na Siciliji,

00:10:16.600 --> 00:10:19.216
pored stvaranja stilizovanih predstava

00:10:19.240 --> 00:10:21.580
stvari iz sveta oko njih.

00:10:21.580 --> 00:10:24.376
Da li bi neki od znakova
mogli biti oružje ili sklonište?

00:10:24.400 --> 00:10:28.536
A šta je nebeskim telima
kao što su sazvežđa zvezda?

00:10:28.560 --> 00:10:33.176
Možda čak mogu predstavljati reke,
planine, drveća - odlike predela,

00:10:33.200 --> 00:10:37.576
možda kao ovaj crni peniform
okružen čudnim znacima u obliku zvona

00:10:37.600 --> 00:10:40.176
sa nalazišta El Kastiljo u Španiji.

00:10:40.200 --> 00:10:43.496
Termin „peniform“ znači
„u obliku pera“ na latinskom,

00:10:43.520 --> 00:10:47.360
ali da li bi ovo zapravo mogao biti
prikaz biljke ili drveta?

00:10:47.720 --> 00:10:50.696
Neki istraživači su počeli
da postavljaju ova pitanja

00:10:50.720 --> 00:10:53.616
o određenim znacima na određenim mestima,

00:10:53.640 --> 00:10:58.536
ali mislim da je došlo vreme
da se iznova razmotri cela ova kategorija.

00:10:58.560 --> 00:11:00.296
Ironija u svemu ovome je, naravno,

00:11:00.320 --> 00:11:04.556
što odmah po brižljivom klasifikovanju
svih znakova u jednu kategoriju,

00:11:04.560 --> 00:11:08.136
imam osećaj da će moj sledeći korak
biti njeno ponovno razbijanje

00:11:08.160 --> 00:11:12.240
jer su različiti tipovi slika
identifikovani i odvojeni.

NOTE Paragraph

00:11:12.250 --> 00:11:13.656
Nemojte me pogrešno shvatiti;

00:11:13.680 --> 00:11:16.296
kasnije stvaranje potpuno razvijenog pisma

00:11:16.320 --> 00:11:18.816
bio je impresivno postignuće samo po sebi.

00:11:18.830 --> 00:11:20.306
Ipak, važno je upamtiti

00:11:20.320 --> 00:11:23.560
da ti rani sistemi pisanja
nisu proizašli iz vakuuma,

00:11:23.570 --> 00:11:25.566
i da su, čak i pre 5 000 godina,

00:11:25.570 --> 00:11:29.046
ljudi već gradili
na nečemu mnogo starijem,

00:11:29.060 --> 00:11:32.856
sa korenima koji sežu
desetinama hiljada godina unazad -

00:11:32.880 --> 00:11:36.976
do geometrijskih znakova iz Evrope
u vreme ledenog doba i pre toga,

00:11:37.000 --> 00:11:40.296
do tog trenutka,
duboko u našoj kolektivnoj istoriji,

00:11:40.320 --> 00:11:44.376
kada je neko prvi put došao na ideju
pravljenja grafičke oznake

00:11:44.400 --> 00:11:47.336
i zauvek izmenio prirodu
načina na koji komuniciramo.

NOTE Paragraph

00:11:47.360 --> 00:11:48.576
Hvala vam.

00:11:48.585 --> 00:11:51.115
(Aplauz)