WEBVTT

00:00:00.760 --> 00:00:02.600
Jest coś takiego w jaskiniach,

00:00:04.560 --> 00:00:08.840
ciemny otwór w wapiennym klifie,
który cię przyciąga.

00:00:09.800 --> 00:00:12.926
Przechodząc przez portal
między światłem a ciemnością,

00:00:13.480 --> 00:00:16.010
wchodzisz do podziemnego świata,

00:00:16.010 --> 00:00:21.430
miejsca wiecznego mroku,
zapachu ziemi i ciszy.

NOTE Paragraph

00:00:22.800 --> 00:00:24.166
Dawno temu w Europie

00:00:24.166 --> 00:00:27.570
ludzie prehistoryczni też wchodzili
do tych podziemnych światów.

00:00:27.570 --> 00:00:29.040
Jako świadectwo przejścia

00:00:29.040 --> 00:00:32.729
pozostawili tajemnicze ryty i rysunki,

00:00:32.729 --> 00:00:39.210
jak ten zbiór ludzi, trójkątów i zygzaków
z Ojo Guareña w Hiszpanii.

00:00:40.000 --> 00:00:43.140
Idziesz teraz tą samą drogą,
co tamci wcześni twórcy.

00:00:43.140 --> 00:00:46.790
W tym surrealistycznym miejscu
nie z tego świata,

00:00:46.790 --> 00:00:48.736
można sobie wyobrazić,

00:00:48.736 --> 00:00:53.250
stłumiony odgłos stóp w skórzanych butach 
na miękkiej ziemi

00:00:53.250 --> 00:00:56.480
albo że za najbliższym zakrętem
migoce pochodnia.

NOTE Paragraph

00:00:57.600 --> 00:00:58.970
Kiedy jestem w jaskini,

00:00:58.970 --> 00:01:05.090
często się zastanawiam, co sprawiło,
że ci ludzie zaszli tak daleko w głąb,

00:01:05.090 --> 00:01:08.800
nie bacząc na niebezpieczne korytarze,
żeby zostawić ślad po sobie.

00:01:08.800 --> 00:01:10.010
Na tym filmie

00:01:10.010 --> 00:01:13.420
nagranym pół kilometra,
czy jedną trzecią mili,

00:01:13.420 --> 00:01:15.610
w głąb jaskini Cudon w Hiszpani,

00:01:15.610 --> 00:01:18.080
znaleźliśmy zbiór
czerwonych rysunków na sklepieniu

00:01:18.080 --> 00:01:21.020
wcześniej niezbadanej części jaskini.

00:01:21.020 --> 00:01:25.720
Czołgając się jak żołnierze
pod coraz niższym sklepieniem,

00:01:25.720 --> 00:01:28.930
dotarliśmy wreszcie do miejsca,
gdzie było tak niskie,

00:01:28.930 --> 00:01:31.250
że mój mąż i fotograf projektu, Dylan,

00:01:31.250 --> 00:01:35.410
nie mógł dłużej filmować go
cyfrową lustrzanką.

00:01:35.410 --> 00:01:37.090
Kiedy filmował mnie,

00:01:37.090 --> 00:01:40.380
posuwałam się za czerwoną farbą
z jedną lampą

00:01:40.380 --> 00:01:43.630
i aparatem kompaktowym
przygotowanym na taką okazję.

00:01:45.680 --> 00:01:47.061
Pół kilometra pod ziemią.

NOTE Paragraph

00:01:48.480 --> 00:01:49.790
Serio.

00:01:49.790 --> 00:01:52.804
Co tam robił ktoś z pochodnią 
czy kamiennym kagankiem?

NOTE Paragraph

00:01:52.804 --> 00:01:54.030
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:01:54.030 --> 00:01:55.960
Oczywiście moja obecność tam ma sens.

NOTE Paragraph

00:01:55.960 --> 00:01:57.220
Na takie pytania próbuję

00:01:57.220 --> 00:02:01.000
odpowiedzieć w swoich badaniach.

00:02:01.000 --> 00:02:03.760
Badam najstarsze dzieła sztuki na świecie,

00:02:04.560 --> 00:02:06.850
stworzone w Europie

00:02:06.850 --> 00:02:09.760
10 do 40 tys. lat temu.

00:02:11.480 --> 00:02:12.680
Rzecz w tym,

00:02:12.680 --> 00:02:15.200
że nie badam ich, bo są piękne,

00:02:15.200 --> 00:02:16.717
chociaż część na pewno jest.

00:02:17.520 --> 00:02:21.490
Interesuje mnie za to
rozwój współczesnego umysłu,

00:02:21.490 --> 00:02:26.430
ewolucja kreatywności,
wyobraźni, abstrakcyjnego myślenia

00:02:26.430 --> 00:02:28.600
i co to znaczy być człowiekiem.

00:02:31.120 --> 00:02:34.260
Wszystkie gatunki
mają jakiś system porozumiewania,

00:02:34.260 --> 00:02:37.860
ale my, ludzie, nadaliśmy mu
naprawdę inny wymiar.

00:02:37.860 --> 00:02:40.480
Nasza chęć i zdolność
do dzielenia się i współpracy

00:02:40.480 --> 00:02:43.170
odegrała ogromną rolę w tym sukcesie.

00:02:43.170 --> 00:02:47.990
Współczesny świat bazuje
na siatce wymiany informacji,

00:02:47.990 --> 00:02:52.040
powstałej w dużej mierze
dzięki naszej umiejętności porozumienia,

00:02:52.040 --> 00:02:56.080
zwłaszcza przy użyciu graficznych
lub pisemnych form.

00:02:56.520 --> 00:02:57.760
Ale rzecz w tym,

00:02:57.760 --> 00:03:00.300
że opieramy się
na mentalnych dokonaniach tych,

00:03:00.300 --> 00:03:03.400
którzy żyli tak dawno temu,

00:03:03.400 --> 00:03:07.600
że łatwo jest zapomnieć,
że niektórych umiejętności nie było.

00:03:08.760 --> 00:03:11.130
To jedna z najbardziej
fascynujących rzeczy

00:03:11.130 --> 00:03:13.670
w badaniu najdawniejszej historii.

00:03:13.670 --> 00:03:17.800
Ci ludzie nie mogli stawać 
na ramionach gigantów.

00:03:17.800 --> 00:03:20.320
To oni byli pierwszymi ramionami.

00:03:20.320 --> 00:03:23.436
Chociaż z tych zamierzchłych czasów
pochodzi zdumiewająco wiele

00:03:23.436 --> 00:03:25.150
ważnych wynalazków,

00:03:25.150 --> 00:03:29.670
chcę dzisiaj opowiedzieć wam
o wynalezieniu komunikacji graficznej.

NOTE Paragraph

00:03:30.680 --> 00:03:32.830
Są trzy główne typy komunikacji,

00:03:32.830 --> 00:03:36.210
mowa, gesty, jak język migowy,

00:03:36.210 --> 00:03:38.550
i komunikacja graficzna.

00:03:38.550 --> 00:03:42.230
Mowa i gesty są z natury rzeczy ulotne.

00:03:42.230 --> 00:03:46.160
Potrzeba bliskiego kontaktu,
żeby nadać i odebrać komunikat,

00:03:46.160 --> 00:03:50.150
a po przekazie nic nie pozostaje.

00:03:50.150 --> 00:03:54.130
Komunikacja graficzna znosi tę zależność.

00:03:54.130 --> 00:03:58.170
Wraz z jej wynalezieniem
po raz pierwszy można było

00:03:58.170 --> 00:04:01.030
nadać i zachować komunikat

00:04:01.030 --> 00:04:04.730
poza jednym miejscem
w czasie i przestrzeni.

NOTE Paragraph

00:04:04.730 --> 00:04:06.570
Europa to jedno z pierwszych miejsc,

00:04:06.570 --> 00:04:09.290
gdzie regularnie zaczynają
pojawiać się znaki graficzne,

00:04:09.290 --> 00:04:13.620
w jaskiniach, skalnych schronieniach,
a nawet kilku miejscach pod gołym niebem.

00:04:13.620 --> 00:04:16.760
Ale to nie Europa, jaką obecnie znamy.

00:04:16.760 --> 00:04:19.710
Był to świat pokryty przez lądolód

00:04:19.710 --> 00:04:21.806
o grubości trzech do czterech kilometrów,

00:04:21.806 --> 00:04:25.020
z bezkresem trawiastych równin i tundrą.

00:04:25.020 --> 00:04:27.120
To była epoka lodowcowa.

NOTE Paragraph

00:04:28.080 --> 00:04:29.360
W ubiegłym stuleciu

00:04:29.360 --> 00:04:34.690
odkryto w Europie ponad 350 miejsc

00:04:34.690 --> 00:04:39.070
udekorowanych abstrakcyjnymi kształtami,
wizerunkami zwierząt, a czasem ludzi,

00:04:39.070 --> 00:04:42.700
jak te postaci wyryte
w Grotta dell'Addaura na Sycylii,

00:04:42.700 --> 00:04:44.810
dające nam rzadką możliwość wglądu

00:04:44.810 --> 00:04:48.850
do świata wyobraźni wczesnych twórców.

NOTE Paragraph

00:04:49.840 --> 00:04:51.150
Od czasu ich odkrycia

00:04:51.150 --> 00:04:54.640
najwięcej badań poświęcono
wizerunkom zwierząt,

00:04:54.640 --> 00:04:57.740
jak czarnemu koniowi
z Cullalvera w Hiszpanii

00:04:57.740 --> 00:05:01.680
albo niezwykłemu,
fioletowemu bizonowi z La Pasiega.

00:05:02.880 --> 00:05:08.190
Ale mnie do badania tej sztuki
przyciągnęły abstrakcyjne kształty,

00:05:08.190 --> 00:05:09.880
nazywane znakami geometrycznymi.

00:05:11.240 --> 00:05:13.520
Co ciekawe, w większości miejsc

00:05:13.520 --> 00:05:18.050
znaków geometrycznych jest dużo więcej
niż wizerunków zwierząt czy ludzi.

00:05:18.050 --> 00:05:21.250
Kiedy zaczynałam badać je w 2007 roku,

00:05:21.250 --> 00:05:25.250
nie było nawet listy
wszystkich występujących kształtów

00:05:25.250 --> 00:05:26.570
ani mocnego przekonania,

00:05:26.570 --> 00:05:29.520
czy te same znaki występowały
w różnym czasie i przestrzeni.

00:05:32.120 --> 00:05:35.180
Zanim mogłam się zająć moimi pytaniami,

00:05:35.180 --> 00:05:37.310
stworzyłam bazę danych

00:05:37.310 --> 00:05:41.230
zawierającą wszystkie znaki geometryczne.

00:05:41.230 --> 00:05:44.840
W niektórych miejscach
były dobrze udokumentowane,

00:05:44.840 --> 00:05:47.170
zazwyczaj te przedstawiające
ładne zwierzęta,

00:05:47.170 --> 00:05:50.840
ale wiele z tych, które były niejasne,

00:05:50.840 --> 00:05:53.100
nie było szczegółowo opisanych.

00:05:53.100 --> 00:05:56.480
Niektórych z nich nikt nie oglądał
od pół wieku albo dłużej.

00:05:56.480 --> 00:05:59.860
Na nich skupiłam badania terenowe.

NOTE Paragraph

00:05:59.860 --> 00:06:03.086
Przez dwa lata spędziliśmy
z moim oddanym mężem Dylanem

00:06:03.086 --> 00:06:07.156
po ponad 300 godzin pod ziemią,

00:06:07.156 --> 00:06:11.050
wędrując i czołgając się po 52 miejscach

00:06:11.050 --> 00:06:14.000
we Francji, Hiszpanii,
Portugalii i na Sycylii.

00:06:14.000 --> 00:06:15.890
Naprawdę było warto.

00:06:15.890 --> 00:06:22.580
Znaleźliśmy nowe, niezbadane
znaki geometryczne w 75% tych miejsc.

00:06:22.580 --> 00:06:25.470
To był poziom dokładności,
jakiego potrzebowałam,

00:06:25.470 --> 00:06:28.660
żeby odpowiedzieć na większe pytania.

NOTE Paragraph

00:06:28.660 --> 00:06:31.280
Przejdźmy do odpowiedzi.

00:06:31.280 --> 00:06:35.910
Nie licząc garstki wyjątków
mamy tylko 32 znaki geometryczne.

00:06:35.910 --> 00:06:37.750
Tylko 32 znaki

00:06:37.750 --> 00:06:43.280
przez 30 tys. lat w całej Europie.

00:06:43.720 --> 00:06:46.260
To bardzo mało.

00:06:46.260 --> 00:06:48.740
Gdyby były to przypadkowe
rysunki czy dekoracje,

00:06:48.740 --> 00:06:51.190
powinniśmy widzieć
znacznie większe zróżnicowanie,

00:06:51.190 --> 00:06:53.620
a jednak są to te same znaki

00:06:53.620 --> 00:06:56.120
powtarzające się w przestrzeni i czasie.

00:06:56.920 --> 00:07:00.750
Jednych jest dużo, zanim zaczną
tracić popularność i znikną,

00:07:00.750 --> 00:07:03.140
inne pojawiają się później.

00:07:03.140 --> 00:07:08.720
Ale 65% znaków było w użyciu
przez cały ten czas,

00:07:08.720 --> 00:07:13.090
jak linie, prostokąty,
trójkąty, owale i koła,

00:07:13.090 --> 00:07:15.277
jak te tutaj z końca epoki lodowcowej

00:07:15.277 --> 00:07:19.200
w liczącym 10 tys. lat stanowisku
wysoko w Pirenejach.

00:07:19.200 --> 00:07:22.490
Niektóre znaki pojawiają się
na przestrzeni tysięcy kilometrów,

00:07:22.490 --> 00:07:25.470
a występowanie innych
jest mocno ograniczone,

00:07:25.470 --> 00:07:27.920
w tym niektórych do jednego obszaru,

00:07:27.920 --> 00:07:30.120
jak widoczne tutaj podzielone prostokąty,

00:07:30.120 --> 00:07:32.340
które występują
tylko w północnej Hiszpanii

00:07:32.340 --> 00:07:34.440
i jak przypuszczają niektórzy badacze,

00:07:34.440 --> 00:07:36.800
mogą oznaczać rodzinę lub klan.

NOTE Paragraph

00:07:37.880 --> 00:07:39.250
Nawiasem mówiąc,

00:07:39.250 --> 00:07:42.670
najwcześniejsza sztuka naskalna
jest zaskakująco podobna

00:07:42.670 --> 00:07:47.270
od Francji i Hiszpanii
po Indonezję i Australię.

00:07:47.270 --> 00:07:51.610
Wiele znaków pojawia się
w tak odległych miejscach,

00:07:51.610 --> 00:07:54.580
zwłaszcza w okresie
od 30 do 40 tys. lat temu.

00:07:54.580 --> 00:07:57.470
Rośnie prawdopodobieństwo,

00:07:57.470 --> 00:08:02.330
że ich początek bierze się
ze wspólnej kolebki w Afryce.

00:08:02.330 --> 00:08:05.000
Obawiam się, że to temat
na przyszłą prelekcję,

NOTE Paragraph

00:08:05.000 --> 00:08:06.830
więc wróćmy do naszego zagadnienia.

00:08:06.830 --> 00:08:10.840
Niewątpliwie te znaki
coś oznaczały dla ich twórców,

00:08:10.840 --> 00:08:13.690
jak te liczące 25 tys. lat płaskorzeźby

00:08:13.690 --> 00:08:16.330
z La Roque de Venasque we Francji.

00:08:16.330 --> 00:08:20.760
My możemy nie wiedzieć, co oznaczają,
ale ówcześni ludzie na pewno wiedzieli.

00:08:21.760 --> 00:08:27.780
Powtarzalność znaków, tak długo
i w tak wielu miejscach,

00:08:27.780 --> 00:08:31.320
mówi nam, że twórcy
dokonywali umyślnych wyborów.

00:08:31.800 --> 00:08:34.160
W przypadku znaków geometrycznych,

00:08:34.160 --> 00:08:38.930
konkretnych, kulturowo rozpoznawalnych
i o uzgodnionym znaczeniu,

00:08:38.930 --> 00:08:40.590
bardzo możliwe, że patrzymy

00:08:40.590 --> 00:08:45.150
na jeden z najstarszych systemów
komunikacji graficznej na świecie.

NOTE Paragraph

00:08:45.150 --> 00:08:47.090
Nie mówię jeszcze o piśmie.

00:08:47.090 --> 00:08:49.720
W tym momencie nie ma jeszcze
wystarczająco dużo znaków,

00:08:49.720 --> 00:08:52.310
żeby oddać wszystkie słowa
języka mówionego,

00:08:52.310 --> 00:08:55.170
co jest niezbędne dla kompletnego 
systemu piśmienniczego.

00:08:55.170 --> 00:08:57.540
Znaki nie powtarzają się też
na tyle regularnie,

00:08:57.540 --> 00:09:00.220
żeby wyglądało to na rodzaj alfabetu.

00:09:00.220 --> 00:09:02.150
Mamy za to intrygujące unikaty,

00:09:02.150 --> 00:09:07.680
jak ten panel z La Pasiega in Spain,
znany jako "Inskrypcja,"

00:09:07.680 --> 00:09:10.220
z symetrycznymi oznaczeniami po lewej,

00:09:10.220 --> 00:09:13.480
prawdopodobnie stylizowanym
wizerunkiem dłoni po środku

00:09:13.480 --> 00:09:15.840
i czymś wyglądającym trochę
na nawias po prawej.

NOTE Paragraph

00:09:17.080 --> 00:09:19.920
Najstarsze systemy komunikacji graficznej,

00:09:19.920 --> 00:09:24.850
sumeryjskie pismo klinowe, 
hieroglify egipskie i pismo chińskie

00:09:24.850 --> 00:09:28.470
wyłoniły się między 4 a 5 tys. lat temu

00:09:28.470 --> 00:09:31.620
ze starszego protosystemu 
złożonego ze znaków

00:09:31.620 --> 00:09:35.200
służących do liczenia oraz piktogramów,

00:09:35.200 --> 00:09:37.600
gdzie znaczenie pokrywało się z obrazkiem.

00:09:37.600 --> 00:09:41.710
Obrazek przedstawiający ptaka
naprawdę oznaczał ptaka.

00:09:41.710 --> 00:09:46.530
Dopiero później widać
coraz mocniejszą stylizację piktogramów,

00:09:46.530 --> 00:09:48.950
aż staną się prawie nierozpoznawalne,

00:09:48.950 --> 00:09:51.980
a poza tym pojawia się
coraz więcej symboli

00:09:51.980 --> 00:09:54.890
na oznaczenie wszystkich innych
brakujących słów w języku,

00:09:54.890 --> 00:09:57.080
jak przyimki, przysłówki, przymiotniki.

NOTE Paragraph

00:09:57.920 --> 00:10:00.750
Z tą wiedzą wydaje się wątpliwe,

00:10:00.750 --> 00:10:03.560
żeby znaki geometryczne z epoki lodowcowej

00:10:03.560 --> 00:10:06.260
były naprawdę abstrakcyjnymi
znakami pisanymi.

00:10:06.260 --> 00:10:08.470
Jest bardziej prawdopodobne,

00:10:08.470 --> 00:10:12.500
że ci wcześni twórcy używali
znaków służących do liczenia,

00:10:12.500 --> 00:10:16.520
może jak ten rząd linii
z Riparo di Za Minic na Sycylii,

00:10:16.520 --> 00:10:19.190
a także tworzyli stylizowane reprezentacje

00:10:19.190 --> 00:10:21.690
otaczających ich rzeczy.

00:10:21.690 --> 00:10:24.350
Czy te znaki mogłyby oznaczać
broń albo schronienie?

00:10:24.350 --> 00:10:28.480
A co z ciałami niebieskimi
jak konstelacje gwiazd?

00:10:28.480 --> 00:10:33.150
A może nawet rzekami, górami,
drzewami czy innymi cechami krajobrazu,

00:10:33.150 --> 00:10:37.570
jak ten czarny kształt pióra otoczony
dziwnymi znakami podobnymi do dzwonka

00:10:37.570 --> 00:10:40.170
z El Castillo w Hiszpanii.

00:10:40.170 --> 00:10:43.630
Po łacinie określany wprawdzie
jako "penniform", "mający kształt pióra",

00:10:43.630 --> 00:10:47.360
ale czy nie mogłaby to być
jakaś roślina albo drzewo?

00:10:47.720 --> 00:10:50.650
Niektórzy badacze zaczęli
zadawać te pytania

00:10:50.650 --> 00:10:53.600
w odniesieniu do pewnych znaków
w określonych miejscach,

00:10:53.600 --> 00:10:58.530
ale moim zdaniem nadszedł czas,
żeby zrewidować całą tę kategorię.

00:10:58.530 --> 00:11:00.250
Oczywiście, jak na ironię,

00:11:00.250 --> 00:11:04.600
po zaklasyfikowaniu wszystkich znaków
do jednej kategorii, mam wrażenie,

00:11:04.600 --> 00:11:08.120
że kolejny etap to będzie
ponowne rozłożenie jej na części,

00:11:08.120 --> 00:11:12.360
w miarę jak różne typy znaków
są rozpoznawane i rozdzielane.

NOTE Paragraph

00:11:12.360 --> 00:11:13.630
Nie zrozumcie mnie źle,

00:11:13.630 --> 00:11:16.280
późniejsze stworzenie
w pełni rozwiniętego pisma

00:11:16.280 --> 00:11:18.910
było samo w sobie nie lada wyczynem.

00:11:18.910 --> 00:11:20.410
Ale trzeba pamiętać,

00:11:20.410 --> 00:11:23.720
że te wczesne systemy pisma
nie powstały w próżni.

00:11:23.720 --> 00:11:25.710
Nawet 5 tys. lat temu

00:11:25.710 --> 00:11:29.080
ludzie już budowali
na czymś dużo starszym,

00:11:29.080 --> 00:11:32.830
czego początki sięgają
dziesiątek tysięcy lat,

00:11:32.830 --> 00:11:36.950
do znaków geometrycznych
Europy z czasów epoki lodowcowej i dalej,

00:11:36.950 --> 00:11:40.260
do tego momentu 
naszej odległej, wspólnej historii,

00:11:40.260 --> 00:11:44.370
kiedy ktoś po raz pierwszy
zrobił znak graficzny,

00:11:44.370 --> 00:11:47.310
na zawsze zmieniając
nasz sposób komunikacji.

NOTE Paragraph

00:11:47.310 --> 00:11:48.540
Dziękuję.

NOTE Paragraph

00:11:48.540 --> 00:11:52.040
(Brawa)