1
00:00:00,760 --> 00:00:02,600
Jest coś takiego w jaskiniach,

2
00:00:04,560 --> 00:00:08,840
ciemny otwór w wapiennym klifie,
który cię przyciąga.

3
00:00:09,800 --> 00:00:12,926
Przechodząc przez portal
między światłem a ciemnością,

4
00:00:13,480 --> 00:00:16,010
wchodzisz do podziemnego świata,

5
00:00:16,010 --> 00:00:21,430
miejsca wiecznego mroku,
zapachu ziemi i ciszy.

6
00:00:22,800 --> 00:00:24,166
Dawno temu w Europie

7
00:00:24,166 --> 00:00:27,570
ludzie prehistoryczni też wchodzili
do tych podziemnych światów.

8
00:00:27,570 --> 00:00:29,040
Jako świadectwo przejścia

9
00:00:29,040 --> 00:00:32,729
pozostawili tajemnicze ryty i rysunki,

10
00:00:32,729 --> 00:00:39,210
jak ten zbiór ludzi, trójkątów i zygzaków
z Ojo Guareña w Hiszpanii.

11
00:00:40,000 --> 00:00:43,140
Idziesz teraz tą samą drogą,
co tamci wcześni twórcy.

12
00:00:43,140 --> 00:00:46,790
W tym surrealistycznym miejscu
nie z tego świata,

13
00:00:46,790 --> 00:00:48,736
można sobie wyobrazić,

14
00:00:48,736 --> 00:00:53,250
stłumiony odgłos stóp w skórzanych butach 
na miękkiej ziemi

15
00:00:53,250 --> 00:00:56,480
albo że za najbliższym zakrętem
migoce pochodnia.

16
00:00:57,600 --> 00:00:58,970
Kiedy jestem w jaskini,

17
00:00:58,970 --> 00:01:05,090
często się zastanawiam, co sprawiło,
że ci ludzie zaszli tak daleko w głąb,

18
00:01:05,090 --> 00:01:08,800
nie bacząc na niebezpieczne korytarze,
żeby zostawić ślad po sobie.

19
00:01:08,800 --> 00:01:10,010
Na tym filmie

20
00:01:10,010 --> 00:01:13,420
nagranym pół kilometra,
czy jedną trzecią mili,

21
00:01:13,420 --> 00:01:15,610
w głąb jaskini Cudon w Hiszpani,

22
00:01:15,610 --> 00:01:18,080
znaleźliśmy zbiór
czerwonych rysunków na sklepieniu

23
00:01:18,080 --> 00:01:21,020
wcześniej niezbadanej części jaskini.

24
00:01:21,020 --> 00:01:25,720
Czołgając się jak żołnierze
pod coraz niższym sklepieniem,

25
00:01:25,720 --> 00:01:28,930
dotarliśmy wreszcie do miejsca,
gdzie było tak niskie,

26
00:01:28,930 --> 00:01:31,250
że mój mąż i fotograf projektu, Dylan,

27
00:01:31,250 --> 00:01:35,410
nie mógł dłużej filmować go
cyfrową lustrzanką.

28
00:01:35,410 --> 00:01:37,090
Kiedy filmował mnie,

29
00:01:37,090 --> 00:01:40,380
posuwałam się za czerwoną farbą
z jedną lampą

30
00:01:40,380 --> 00:01:43,630
i aparatem kompaktowym
przygotowanym na taką okazję.

31
00:01:45,680 --> 00:01:47,061
Pół kilometra pod ziemią.

32
00:01:48,480 --> 00:01:49,790
Serio.

33
00:01:49,790 --> 00:01:52,804
Co tam robił ktoś z pochodnią 
czy kamiennym kagankiem?

34
00:01:52,804 --> 00:01:54,030
(Śmiech)

35
00:01:54,030 --> 00:01:55,960
Oczywiście moja obecność tam ma sens.

36
00:01:55,960 --> 00:01:57,220
Na takie pytania próbuję

37
00:01:57,220 --> 00:02:01,000
odpowiedzieć w swoich badaniach.

38
00:02:01,000 --> 00:02:03,760
Badam najstarsze dzieła sztuki na świecie,

39
00:02:04,560 --> 00:02:06,850
stworzone w Europie

40
00:02:06,850 --> 00:02:09,760
10 do 40 tys. lat temu.

41
00:02:11,480 --> 00:02:12,680
Rzecz w tym,

42
00:02:12,680 --> 00:02:15,200
że nie badam ich, bo są piękne,

43
00:02:15,200 --> 00:02:16,717
chociaż część na pewno jest.

44
00:02:17,520 --> 00:02:21,490
Interesuje mnie za to
rozwój współczesnego umysłu,

45
00:02:21,490 --> 00:02:26,430
ewolucja kreatywności,
wyobraźni, abstrakcyjnego myślenia

46
00:02:26,430 --> 00:02:28,600
i co to znaczy być człowiekiem.

47
00:02:31,120 --> 00:02:34,260
Wszystkie gatunki
mają jakiś system porozumiewania,

48
00:02:34,260 --> 00:02:37,860
ale my, ludzie, nadaliśmy mu
naprawdę inny wymiar.

49
00:02:37,860 --> 00:02:40,480
Nasza chęć i zdolność
do dzielenia się i współpracy

50
00:02:40,480 --> 00:02:43,170
odegrała ogromną rolę w tym sukcesie.

51
00:02:43,170 --> 00:02:47,990
Współczesny świat bazuje
na siatce wymiany informacji,

52
00:02:47,990 --> 00:02:52,040
powstałej w dużej mierze
dzięki naszej umiejętności porozumienia,

53
00:02:52,040 --> 00:02:56,080
zwłaszcza przy użyciu graficznych
lub pisemnych form.

54
00:02:56,520 --> 00:02:57,760
Ale rzecz w tym,

55
00:02:57,760 --> 00:03:00,300
że opieramy się
na mentalnych dokonaniach tych,

56
00:03:00,300 --> 00:03:03,400
którzy żyli tak dawno temu,

57
00:03:03,400 --> 00:03:07,600
że łatwo jest zapomnieć,
że niektórych umiejętności nie było.

58
00:03:08,760 --> 00:03:11,130
To jedna z najbardziej
fascynujących rzeczy

59
00:03:11,130 --> 00:03:13,670
w badaniu najdawniejszej historii.

60
00:03:13,670 --> 00:03:17,800
Ci ludzie nie mogli stawać 
na ramionach gigantów.

61
00:03:17,800 --> 00:03:20,320
To oni byli pierwszymi ramionami.

62
00:03:20,320 --> 00:03:23,436
Chociaż z tych zamierzchłych czasów
pochodzi zdumiewająco wiele

63
00:03:23,436 --> 00:03:25,150
ważnych wynalazków,

64
00:03:25,150 --> 00:03:29,670
chcę dzisiaj opowiedzieć wam
o wynalezieniu komunikacji graficznej.

65
00:03:30,680 --> 00:03:32,830
Są trzy główne typy komunikacji,

66
00:03:32,830 --> 00:03:36,210
mowa, gesty, jak język migowy,

67
00:03:36,210 --> 00:03:38,550
i komunikacja graficzna.

68
00:03:38,550 --> 00:03:42,230
Mowa i gesty są z natury rzeczy ulotne.

69
00:03:42,230 --> 00:03:46,160
Potrzeba bliskiego kontaktu,
żeby nadać i odebrać komunikat,

70
00:03:46,160 --> 00:03:50,150
a po przekazie nic nie pozostaje.

71
00:03:50,150 --> 00:03:54,130
Komunikacja graficzna znosi tę zależność.

72
00:03:54,130 --> 00:03:58,170
Wraz z jej wynalezieniem
po raz pierwszy można było

73
00:03:58,170 --> 00:04:01,030
nadać i zachować komunikat

74
00:04:01,030 --> 00:04:04,730
poza jednym miejscem
w czasie i przestrzeni.

75
00:04:04,730 --> 00:04:06,570
Europa to jedno z pierwszych miejsc,

76
00:04:06,570 --> 00:04:09,290
gdzie regularnie zaczynają
pojawiać się znaki graficzne,

77
00:04:09,290 --> 00:04:13,620
w jaskiniach, skalnych schronieniach,
a nawet kilku miejscach pod gołym niebem.

78
00:04:13,620 --> 00:04:16,760
Ale to nie Europa, jaką obecnie znamy.

79
00:04:16,760 --> 00:04:19,710
Był to świat pokryty przez lądolód

80
00:04:19,710 --> 00:04:21,806
o grubości trzech do czterech kilometrów,

81
00:04:21,806 --> 00:04:25,020
z bezkresem trawiastych równin i tundrą.

82
00:04:25,020 --> 00:04:27,120
To była epoka lodowcowa.

83
00:04:28,080 --> 00:04:29,360
W ubiegłym stuleciu

84
00:04:29,360 --> 00:04:34,690
odkryto w Europie ponad 350 miejsc

85
00:04:34,690 --> 00:04:39,070
udekorowanych abstrakcyjnymi kształtami,
wizerunkami zwierząt, a czasem ludzi,

86
00:04:39,070 --> 00:04:42,700
jak te postaci wyryte
w Grotta dell'Addaura na Sycylii,

87
00:04:42,700 --> 00:04:44,810
dające nam rzadką możliwość wglądu

88
00:04:44,810 --> 00:04:48,850
do świata wyobraźni wczesnych twórców.

89
00:04:49,840 --> 00:04:51,150
Od czasu ich odkrycia

90
00:04:51,150 --> 00:04:54,640
najwięcej badań poświęcono
wizerunkom zwierząt,

91
00:04:54,640 --> 00:04:57,740
jak czarnemu koniowi
z Cullalvera w Hiszpanii

92
00:04:57,740 --> 00:05:01,680
albo niezwykłemu,
fioletowemu bizonowi z La Pasiega.

93
00:05:02,880 --> 00:05:08,190
Ale mnie do badania tej sztuki
przyciągnęły abstrakcyjne kształty,

94
00:05:08,190 --> 00:05:09,880
nazywane znakami geometrycznymi.

95
00:05:11,240 --> 00:05:13,520
Co ciekawe, w większości miejsc

96
00:05:13,520 --> 00:05:18,050
znaków geometrycznych jest dużo więcej
niż wizerunków zwierząt czy ludzi.

97
00:05:18,050 --> 00:05:21,250
Kiedy zaczynałam badać je w 2007 roku,

98
00:05:21,250 --> 00:05:25,250
nie było nawet listy
wszystkich występujących kształtów

99
00:05:25,250 --> 00:05:26,570
ani mocnego przekonania,

100
00:05:26,570 --> 00:05:29,520
czy te same znaki występowały
w różnym czasie i przestrzeni.

101
00:05:32,120 --> 00:05:35,180
Zanim mogłam się zająć moimi pytaniami,

102
00:05:35,180 --> 00:05:37,310
stworzyłam bazę danych

103
00:05:37,310 --> 00:05:41,230
zawierającą wszystkie znaki geometryczne.

104
00:05:41,230 --> 00:05:44,840
W niektórych miejscach
były dobrze udokumentowane,

105
00:05:44,840 --> 00:05:47,170
zazwyczaj te przedstawiające
ładne zwierzęta,

106
00:05:47,170 --> 00:05:50,840
ale wiele z tych, które były niejasne,

107
00:05:50,840 --> 00:05:53,100
nie było szczegółowo opisanych.

108
00:05:53,100 --> 00:05:56,480
Niektórych z nich nikt nie oglądał
od pół wieku albo dłużej.

109
00:05:56,480 --> 00:05:59,860
Na nich skupiłam badania terenowe.

110
00:05:59,860 --> 00:06:03,086
Przez dwa lata spędziliśmy
z moim oddanym mężem Dylanem

111
00:06:03,086 --> 00:06:07,156
po ponad 300 godzin pod ziemią,

112
00:06:07,156 --> 00:06:11,050
wędrując i czołgając się po 52 miejscach

113
00:06:11,050 --> 00:06:14,000
we Francji, Hiszpanii,
Portugalii i na Sycylii.

114
00:06:14,000 --> 00:06:15,890
Naprawdę było warto.

115
00:06:15,890 --> 00:06:22,580
Znaleźliśmy nowe, niezbadane
znaki geometryczne w 75% tych miejsc.

116
00:06:22,580 --> 00:06:25,470
To był poziom dokładności,
jakiego potrzebowałam,

117
00:06:25,470 --> 00:06:28,660
żeby odpowiedzieć na większe pytania.

118
00:06:28,660 --> 00:06:31,280
Przejdźmy do odpowiedzi.

119
00:06:31,280 --> 00:06:35,910
Nie licząc garstki wyjątków
mamy tylko 32 znaki geometryczne.

120
00:06:35,910 --> 00:06:37,750
Tylko 32 znaki

121
00:06:37,750 --> 00:06:43,280
przez 30 tys. lat w całej Europie.

122
00:06:43,720 --> 00:06:46,260
To bardzo mało.

123
00:06:46,260 --> 00:06:48,740
Gdyby były to przypadkowe
rysunki czy dekoracje,

124
00:06:48,740 --> 00:06:51,190
powinniśmy widzieć
znacznie większe zróżnicowanie,

125
00:06:51,190 --> 00:06:53,620
a jednak są to te same znaki

126
00:06:53,620 --> 00:06:56,120
powtarzające się w przestrzeni i czasie.

127
00:06:56,920 --> 00:07:00,750
Jednych jest dużo, zanim zaczną
tracić popularność i znikną,

128
00:07:00,750 --> 00:07:03,140
inne pojawiają się później.

129
00:07:03,140 --> 00:07:08,720
Ale 65% znaków było w użyciu
przez cały ten czas,

130
00:07:08,720 --> 00:07:13,090
jak linie, prostokąty,
trójkąty, owale i koła,

131
00:07:13,090 --> 00:07:15,277
jak te tutaj z końca epoki lodowcowej

132
00:07:15,277 --> 00:07:19,200
w liczącym 10 tys. lat stanowisku
wysoko w Pirenejach.

133
00:07:19,200 --> 00:07:22,490
Niektóre znaki pojawiają się
na przestrzeni tysięcy kilometrów,

134
00:07:22,490 --> 00:07:25,470
a występowanie innych
jest mocno ograniczone,

135
00:07:25,470 --> 00:07:27,920
w tym niektórych do jednego obszaru,

136
00:07:27,920 --> 00:07:30,120
jak widoczne tutaj podzielone prostokąty,

137
00:07:30,120 --> 00:07:32,340
które występują
tylko w północnej Hiszpanii

138
00:07:32,340 --> 00:07:34,440
i jak przypuszczają niektórzy badacze,

139
00:07:34,440 --> 00:07:36,800
mogą oznaczać rodzinę lub klan.

140
00:07:37,880 --> 00:07:39,250
Nawiasem mówiąc,

141
00:07:39,250 --> 00:07:42,670
najwcześniejsza sztuka naskalna
jest zaskakująco podobna

142
00:07:42,670 --> 00:07:47,270
od Francji i Hiszpanii
po Indonezję i Australię.

143
00:07:47,270 --> 00:07:51,610
Wiele znaków pojawia się
w tak odległych miejscach,

144
00:07:51,610 --> 00:07:54,580
zwłaszcza w okresie
od 30 do 40 tys. lat temu.

145
00:07:54,580 --> 00:07:57,470
Rośnie prawdopodobieństwo,

146
00:07:57,470 --> 00:08:02,330
że ich początek bierze się
ze wspólnej kolebki w Afryce.

147
00:08:02,330 --> 00:08:05,000
Obawiam się, że to temat
na przyszłą prelekcję,

148
00:08:05,000 --> 00:08:06,830
więc wróćmy do naszego zagadnienia.

149
00:08:06,830 --> 00:08:10,840
Niewątpliwie te znaki
coś oznaczały dla ich twórców,

150
00:08:10,840 --> 00:08:13,690
jak te liczące 25 tys. lat płaskorzeźby

151
00:08:13,690 --> 00:08:16,330
z La Roque de Venasque we Francji.

152
00:08:16,330 --> 00:08:20,760
My możemy nie wiedzieć, co oznaczają,
ale ówcześni ludzie na pewno wiedzieli.

153
00:08:21,760 --> 00:08:27,780
Powtarzalność znaków, tak długo
i w tak wielu miejscach,

154
00:08:27,780 --> 00:08:31,320
mówi nam, że twórcy
dokonywali umyślnych wyborów.

155
00:08:31,800 --> 00:08:34,160
W przypadku znaków geometrycznych,

156
00:08:34,160 --> 00:08:38,930
konkretnych, kulturowo rozpoznawalnych
i o uzgodnionym znaczeniu,

157
00:08:38,930 --> 00:08:40,590
bardzo możliwe, że patrzymy

158
00:08:40,590 --> 00:08:45,150
na jeden z najstarszych systemów
komunikacji graficznej na świecie.

159
00:08:45,150 --> 00:08:47,090
Nie mówię jeszcze o piśmie.

160
00:08:47,090 --> 00:08:49,720
W tym momencie nie ma jeszcze
wystarczająco dużo znaków,

161
00:08:49,720 --> 00:08:52,310
żeby oddać wszystkie słowa
języka mówionego,

162
00:08:52,310 --> 00:08:55,170
co jest niezbędne dla kompletnego 
systemu piśmienniczego.

163
00:08:55,170 --> 00:08:57,540
Znaki nie powtarzają się też
na tyle regularnie,

164
00:08:57,540 --> 00:09:00,220
żeby wyglądało to na rodzaj alfabetu.

165
00:09:00,220 --> 00:09:02,150
Mamy za to intrygujące unikaty,

166
00:09:02,150 --> 00:09:07,680
jak ten panel z La Pasiega in Spain,
znany jako "Inskrypcja,"

167
00:09:07,680 --> 00:09:10,220
z symetrycznymi oznaczeniami po lewej,

168
00:09:10,220 --> 00:09:13,480
prawdopodobnie stylizowanym
wizerunkiem dłoni po środku

169
00:09:13,480 --> 00:09:15,840
i czymś wyglądającym trochę
na nawias po prawej.

170
00:09:17,080 --> 00:09:19,920
Najstarsze systemy komunikacji graficznej,

171
00:09:19,920 --> 00:09:24,850
sumeryjskie pismo klinowe, 
hieroglify egipskie i pismo chińskie

172
00:09:24,850 --> 00:09:28,470
wyłoniły się między 4 a 5 tys. lat temu

173
00:09:28,470 --> 00:09:31,620
ze starszego protosystemu 
złożonego ze znaków

174
00:09:31,620 --> 00:09:35,200
służących do liczenia oraz piktogramów,

175
00:09:35,200 --> 00:09:37,600
gdzie znaczenie pokrywało się z obrazkiem.

176
00:09:37,600 --> 00:09:41,710
Obrazek przedstawiający ptaka
naprawdę oznaczał ptaka.

177
00:09:41,710 --> 00:09:46,530
Dopiero później widać
coraz mocniejszą stylizację piktogramów,

178
00:09:46,530 --> 00:09:48,950
aż staną się prawie nierozpoznawalne,

179
00:09:48,950 --> 00:09:51,980
a poza tym pojawia się
coraz więcej symboli

180
00:09:51,980 --> 00:09:54,890
na oznaczenie wszystkich innych
brakujących słów w języku,

181
00:09:54,890 --> 00:09:57,080
jak przyimki, przysłówki, przymiotniki.

182
00:09:57,920 --> 00:10:00,750
Z tą wiedzą wydaje się wątpliwe,

183
00:10:00,750 --> 00:10:03,560
żeby znaki geometryczne z epoki lodowcowej

184
00:10:03,560 --> 00:10:06,260
były naprawdę abstrakcyjnymi
znakami pisanymi.

185
00:10:06,260 --> 00:10:08,470
Jest bardziej prawdopodobne,

186
00:10:08,470 --> 00:10:12,500
że ci wcześni twórcy używali
znaków służących do liczenia,

187
00:10:12,500 --> 00:10:16,520
może jak ten rząd linii
z Riparo di Za Minic na Sycylii,

188
00:10:16,520 --> 00:10:19,190
a także tworzyli stylizowane reprezentacje

189
00:10:19,190 --> 00:10:21,690
otaczających ich rzeczy.

190
00:10:21,690 --> 00:10:24,350
Czy te znaki mogłyby oznaczać
broń albo schronienie?

191
00:10:24,350 --> 00:10:28,480
A co z ciałami niebieskimi
jak konstelacje gwiazd?

192
00:10:28,480 --> 00:10:33,150
A może nawet rzekami, górami,
drzewami czy innymi cechami krajobrazu,

193
00:10:33,150 --> 00:10:37,570
jak ten czarny kształt pióra otoczony
dziwnymi znakami podobnymi do dzwonka

194
00:10:37,570 --> 00:10:40,170
z El Castillo w Hiszpanii.

195
00:10:40,170 --> 00:10:43,630
Po łacinie określany wprawdzie
jako "penniform", "mający kształt pióra",

196
00:10:43,630 --> 00:10:47,360
ale czy nie mogłaby to być
jakaś roślina albo drzewo?

197
00:10:47,720 --> 00:10:50,650
Niektórzy badacze zaczęli
zadawać te pytania

198
00:10:50,650 --> 00:10:53,600
w odniesieniu do pewnych znaków
w określonych miejscach,

199
00:10:53,600 --> 00:10:58,530
ale moim zdaniem nadszedł czas,
żeby zrewidować całą tę kategorię.

200
00:10:58,530 --> 00:11:00,250
Oczywiście, jak na ironię,

201
00:11:00,250 --> 00:11:04,600
po zaklasyfikowaniu wszystkich znaków
do jednej kategorii, mam wrażenie,

202
00:11:04,600 --> 00:11:08,120
że kolejny etap to będzie
ponowne rozłożenie jej na części,

203
00:11:08,120 --> 00:11:12,360
w miarę jak różne typy znaków
są rozpoznawane i rozdzielane.

204
00:11:12,360 --> 00:11:13,630
Nie zrozumcie mnie źle,

205
00:11:13,630 --> 00:11:16,280
późniejsze stworzenie
w pełni rozwiniętego pisma

206
00:11:16,280 --> 00:11:18,910
było samo w sobie nie lada wyczynem.

207
00:11:18,910 --> 00:11:20,410
Ale trzeba pamiętać,

208
00:11:20,410 --> 00:11:23,720
że te wczesne systemy pisma
nie powstały w próżni.

209
00:11:23,720 --> 00:11:25,710
Nawet 5 tys. lat temu

210
00:11:25,710 --> 00:11:29,080
ludzie już budowali
na czymś dużo starszym,

211
00:11:29,080 --> 00:11:32,830
czego początki sięgają
dziesiątek tysięcy lat,

212
00:11:32,830 --> 00:11:36,950
do znaków geometrycznych
Europy z czasów epoki lodowcowej i dalej,

213
00:11:36,950 --> 00:11:40,260
do tego momentu 
naszej odległej, wspólnej historii,

214
00:11:40,260 --> 00:11:44,370
kiedy ktoś po raz pierwszy
zrobił znak graficzny,

215
00:11:44,370 --> 00:11:47,310
na zawsze zmieniając
nasz sposób komunikacji.

216
00:11:47,310 --> 00:11:48,540
Dziękuję.

217
00:11:48,540 --> 00:11:52,040
(Brawa)