0:00:00.760,0:00:02.600
Jest coś takiego w jaskiniach,

0:00:04.560,0:00:08.840
ciemny otwór w wapiennym klifie,[br]który cię przyciąga.

0:00:09.800,0:00:12.926
Przechodząc przez portal[br]między światłem a ciemnością,

0:00:13.480,0:00:16.010
wchodzisz do podziemnego świata,

0:00:16.010,0:00:21.430
miejsca wiecznego mroku,[br]zapachu ziemi i ciszy.

0:00:22.800,0:00:24.166
Dawno temu w Europie

0:00:24.166,0:00:27.570
ludzie prehistoryczni też wchodzili[br]do tych podziemnych światów.

0:00:27.570,0:00:29.040
Jako świadectwo przejścia

0:00:29.040,0:00:32.729
pozostawili tajemnicze ryty i rysunki,

0:00:32.729,0:00:39.210
jak ten zbiór ludzi, trójkątów i zygzaków[br]z Ojo Guareña w Hiszpanii.

0:00:40.000,0:00:43.140
Idziesz teraz tą samą drogą,[br]co tamci wcześni twórcy.

0:00:43.140,0:00:46.790
W tym surrealistycznym miejscu[br]nie z tego świata,

0:00:46.790,0:00:48.736
można sobie wyobrazić,

0:00:48.736,0:00:53.250
stłumiony odgłos stóp w skórzanych butach [br]na miękkiej ziemi

0:00:53.250,0:00:56.480
albo że za najbliższym zakrętem[br]migoce pochodnia.

0:00:57.600,0:00:58.970
Kiedy jestem w jaskini,

0:00:58.970,0:01:05.090
często się zastanawiam, co sprawiło,[br]że ci ludzie zaszli tak daleko w głąb,

0:01:05.090,0:01:08.800
nie bacząc na niebezpieczne korytarze,[br]żeby zostawić ślad po sobie.

0:01:08.800,0:01:10.010
Na tym filmie

0:01:10.010,0:01:13.420
nagranym pół kilometra,[br]czy jedną trzecią mili,

0:01:13.420,0:01:15.610
w głąb jaskini Cudon w Hiszpani,

0:01:15.610,0:01:18.080
znaleźliśmy zbiór[br]czerwonych rysunków na sklepieniu

0:01:18.080,0:01:21.020
wcześniej niezbadanej części jaskini.

0:01:21.020,0:01:25.720
Czołgając się jak żołnierze[br]pod coraz niższym sklepieniem,

0:01:25.720,0:01:28.930
dotarliśmy wreszcie do miejsca,[br]gdzie było tak niskie,

0:01:28.930,0:01:31.250
że mój mąż i fotograf projektu, Dylan,

0:01:31.250,0:01:35.410
nie mógł dłużej filmować go[br]cyfrową lustrzanką.

0:01:35.410,0:01:37.090
Kiedy filmował mnie,

0:01:37.090,0:01:40.380
posuwałam się za czerwoną farbą[br]z jedną lampą

0:01:40.380,0:01:43.630
i aparatem kompaktowym[br]przygotowanym na taką okazję.

0:01:45.680,0:01:47.061
Pół kilometra pod ziemią.

0:01:48.480,0:01:49.790
Serio.

0:01:49.790,0:01:52.804
Co tam robił ktoś z pochodnią [br]czy kamiennym kagankiem?

0:01:52.804,0:01:54.030
(Śmiech)

0:01:54.030,0:01:55.960
Oczywiście moja obecność tam ma sens.

0:01:55.960,0:01:57.220
Na takie pytania próbuję

0:01:57.220,0:02:01.000
odpowiedzieć w swoich badaniach.

0:02:01.000,0:02:03.760
Badam najstarsze dzieła sztuki na świecie,

0:02:04.560,0:02:06.850
stworzone w Europie

0:02:06.850,0:02:09.760
10 do 40 tys. lat temu.

0:02:11.480,0:02:12.680
Rzecz w tym,

0:02:12.680,0:02:15.200
że nie badam ich, bo są piękne,

0:02:15.200,0:02:16.717
chociaż część na pewno jest.

0:02:17.520,0:02:21.490
Interesuje mnie za to[br]rozwój współczesnego umysłu,

0:02:21.490,0:02:26.430
ewolucja kreatywności,[br]wyobraźni, abstrakcyjnego myślenia

0:02:26.430,0:02:28.600
i co to znaczy być człowiekiem.

0:02:31.120,0:02:34.260
Wszystkie gatunki[br]mają jakiś system porozumiewania,

0:02:34.260,0:02:37.860
ale my, ludzie, nadaliśmy mu[br]naprawdę inny wymiar.

0:02:37.860,0:02:40.480
Nasza chęć i zdolność[br]do dzielenia się i współpracy

0:02:40.480,0:02:43.170
odegrała ogromną rolę w tym sukcesie.

0:02:43.170,0:02:47.990
Współczesny świat bazuje[br]na siatce wymiany informacji,

0:02:47.990,0:02:52.040
powstałej w dużej mierze[br]dzięki naszej umiejętności porozumienia,

0:02:52.040,0:02:56.080
zwłaszcza przy użyciu graficznych[br]lub pisemnych form.

0:02:56.520,0:02:57.760
Ale rzecz w tym,

0:02:57.760,0:03:00.300
że opieramy się[br]na mentalnych dokonaniach tych,

0:03:00.300,0:03:03.400
którzy żyli tak dawno temu,

0:03:03.400,0:03:07.600
że łatwo jest zapomnieć,[br]że niektórych umiejętności nie było.

0:03:08.760,0:03:11.130
To jedna z najbardziej[br]fascynujących rzeczy

0:03:11.130,0:03:13.670
w badaniu najdawniejszej historii.

0:03:13.670,0:03:17.800
Ci ludzie nie mogli stawać [br]na ramionach gigantów.

0:03:17.800,0:03:20.320
To oni byli pierwszymi ramionami.

0:03:20.320,0:03:23.436
Chociaż z tych zamierzchłych czasów[br]pochodzi zdumiewająco wiele

0:03:23.436,0:03:25.150
ważnych wynalazków,

0:03:25.150,0:03:29.670
chcę dzisiaj opowiedzieć wam[br]o wynalezieniu komunikacji graficznej.

0:03:30.680,0:03:32.830
Są trzy główne typy komunikacji,

0:03:32.830,0:03:36.210
mowa, gesty, jak język migowy,

0:03:36.210,0:03:38.550
i komunikacja graficzna.

0:03:38.550,0:03:42.230
Mowa i gesty są z natury rzeczy ulotne.

0:03:42.230,0:03:46.160
Potrzeba bliskiego kontaktu,[br]żeby nadać i odebrać komunikat,

0:03:46.160,0:03:50.150
a po przekazie nic nie pozostaje.

0:03:50.150,0:03:54.130
Komunikacja graficzna znosi tę zależność.

0:03:54.130,0:03:58.170
Wraz z jej wynalezieniem[br]po raz pierwszy można było

0:03:58.170,0:04:01.030
nadać i zachować komunikat

0:04:01.030,0:04:04.730
poza jednym miejscem[br]w czasie i przestrzeni.

0:04:04.730,0:04:06.570
Europa to jedno z pierwszych miejsc,

0:04:06.570,0:04:09.290
gdzie regularnie zaczynają[br]pojawiać się znaki graficzne,

0:04:09.290,0:04:13.620
w jaskiniach, skalnych schronieniach,[br]a nawet kilku miejscach pod gołym niebem.

0:04:13.620,0:04:16.760
Ale to nie Europa, jaką obecnie znamy.

0:04:16.760,0:04:19.710
Był to świat pokryty przez lądolód

0:04:19.710,0:04:21.806
o grubości trzech do czterech kilometrów,

0:04:21.806,0:04:25.020
z bezkresem trawiastych równin i tundrą.

0:04:25.020,0:04:27.120
To była epoka lodowcowa.

0:04:28.080,0:04:29.360
W ubiegłym stuleciu

0:04:29.360,0:04:34.690
odkryto w Europie ponad 350 miejsc

0:04:34.690,0:04:39.070
udekorowanych abstrakcyjnymi kształtami,[br]wizerunkami zwierząt, a czasem ludzi,

0:04:39.070,0:04:42.700
jak te postaci wyryte[br]w Grotta dell'Addaura na Sycylii,

0:04:42.700,0:04:44.810
dające nam rzadką możliwość wglądu

0:04:44.810,0:04:48.850
do świata wyobraźni wczesnych twórców.

0:04:49.840,0:04:51.150
Od czasu ich odkrycia

0:04:51.150,0:04:54.640
najwięcej badań poświęcono[br]wizerunkom zwierząt,

0:04:54.640,0:04:57.740
jak czarnemu koniowi[br]z Cullalvera w Hiszpanii

0:04:57.740,0:05:01.680
albo niezwykłemu,[br]fioletowemu bizonowi z La Pasiega.

0:05:02.880,0:05:08.190
Ale mnie do badania tej sztuki[br]przyciągnęły abstrakcyjne kształty,

0:05:08.190,0:05:09.880
nazywane znakami geometrycznymi.

0:05:11.240,0:05:13.520
Co ciekawe, w większości miejsc

0:05:13.520,0:05:18.050
znaków geometrycznych jest dużo więcej[br]niż wizerunków zwierząt czy ludzi.

0:05:18.050,0:05:21.250
Kiedy zaczynałam badać je w 2007 roku,

0:05:21.250,0:05:25.250
nie było nawet listy[br]wszystkich występujących kształtów

0:05:25.250,0:05:26.570
ani mocnego przekonania,

0:05:26.570,0:05:29.520
czy te same znaki występowały[br]w różnym czasie i przestrzeni.

0:05:32.120,0:05:35.180
Zanim mogłam się zająć moimi pytaniami,

0:05:35.180,0:05:37.310
stworzyłam bazę danych

0:05:37.310,0:05:41.230
zawierającą wszystkie znaki geometryczne.

0:05:41.230,0:05:44.840
W niektórych miejscach[br]były dobrze udokumentowane,

0:05:44.840,0:05:47.170
zazwyczaj te przedstawiające[br]ładne zwierzęta,

0:05:47.170,0:05:50.840
ale wiele z tych, które były niejasne,

0:05:50.840,0:05:53.100
nie było szczegółowo opisanych.

0:05:53.100,0:05:56.480
Niektórych z nich nikt nie oglądał[br]od pół wieku albo dłużej.

0:05:56.480,0:05:59.860
Na nich skupiłam badania terenowe.

0:05:59.860,0:06:03.086
Przez dwa lata spędziliśmy[br]z moim oddanym mężem Dylanem

0:06:03.086,0:06:07.156
po ponad 300 godzin pod ziemią,

0:06:07.156,0:06:11.050
wędrując i czołgając się po 52 miejscach

0:06:11.050,0:06:14.000
we Francji, Hiszpanii,[br]Portugalii i na Sycylii.

0:06:14.000,0:06:15.890
Naprawdę było warto.

0:06:15.890,0:06:22.580
Znaleźliśmy nowe, niezbadane[br]znaki geometryczne w 75% tych miejsc.

0:06:22.580,0:06:25.470
To był poziom dokładności,[br]jakiego potrzebowałam,

0:06:25.470,0:06:28.660
żeby odpowiedzieć na większe pytania.

0:06:28.660,0:06:31.280
Przejdźmy do odpowiedzi.

0:06:31.280,0:06:35.910
Nie licząc garstki wyjątków[br]mamy tylko 32 znaki geometryczne.

0:06:35.910,0:06:37.750
Tylko 32 znaki

0:06:37.750,0:06:43.280
przez 30 tys. lat w całej Europie.

0:06:43.720,0:06:46.260
To bardzo mało.

0:06:46.260,0:06:48.740
Gdyby były to przypadkowe[br]rysunki czy dekoracje,

0:06:48.740,0:06:51.190
powinniśmy widzieć[br]znacznie większe zróżnicowanie,

0:06:51.190,0:06:53.620
a jednak są to te same znaki

0:06:53.620,0:06:56.120
powtarzające się w przestrzeni i czasie.

0:06:56.920,0:07:00.750
Jednych jest dużo, zanim zaczną[br]tracić popularność i znikną,

0:07:00.750,0:07:03.140
inne pojawiają się później.

0:07:03.140,0:07:08.720
Ale 65% znaków było w użyciu[br]przez cały ten czas,

0:07:08.720,0:07:13.090
jak linie, prostokąty,[br]trójkąty, owale i koła,

0:07:13.090,0:07:15.277
jak te tutaj z końca epoki lodowcowej

0:07:15.277,0:07:19.200
w liczącym 10 tys. lat stanowisku[br]wysoko w Pirenejach.

0:07:19.200,0:07:22.490
Niektóre znaki pojawiają się[br]na przestrzeni tysięcy kilometrów,

0:07:22.490,0:07:25.470
a występowanie innych[br]jest mocno ograniczone,

0:07:25.470,0:07:27.920
w tym niektórych do jednego obszaru,

0:07:27.920,0:07:30.120
jak widoczne tutaj podzielone prostokąty,

0:07:30.120,0:07:32.340
które występują[br]tylko w północnej Hiszpanii

0:07:32.340,0:07:34.440
i jak przypuszczają niektórzy badacze,

0:07:34.440,0:07:36.800
mogą oznaczać rodzinę lub klan.

0:07:37.880,0:07:39.250
Nawiasem mówiąc,

0:07:39.250,0:07:42.670
najwcześniejsza sztuka naskalna[br]jest zaskakująco podobna

0:07:42.670,0:07:47.270
od Francji i Hiszpanii[br]po Indonezję i Australię.

0:07:47.270,0:07:51.610
Wiele znaków pojawia się[br]w tak odległych miejscach,

0:07:51.610,0:07:54.580
zwłaszcza w okresie[br]od 30 do 40 tys. lat temu.

0:07:54.580,0:07:57.470
Rośnie prawdopodobieństwo,

0:07:57.470,0:08:02.330
że ich początek bierze się[br]ze wspólnej kolebki w Afryce.

0:08:02.330,0:08:05.000
Obawiam się, że to temat[br]na przyszłą prelekcję,

0:08:05.000,0:08:06.830
więc wróćmy do naszego zagadnienia.

0:08:06.830,0:08:10.840
Niewątpliwie te znaki[br]coś oznaczały dla ich twórców,

0:08:10.840,0:08:13.690
jak te liczące 25 tys. lat płaskorzeźby

0:08:13.690,0:08:16.330
z La Roque de Venasque we Francji.

0:08:16.330,0:08:20.760
My możemy nie wiedzieć, co oznaczają,[br]ale ówcześni ludzie na pewno wiedzieli.

0:08:21.760,0:08:27.780
Powtarzalność znaków, tak długo[br]i w tak wielu miejscach,

0:08:27.780,0:08:31.320
mówi nam, że twórcy[br]dokonywali umyślnych wyborów.

0:08:31.800,0:08:34.160
W przypadku znaków geometrycznych,

0:08:34.160,0:08:38.930
konkretnych, kulturowo rozpoznawalnych[br]i o uzgodnionym znaczeniu,

0:08:38.930,0:08:40.590
bardzo możliwe, że patrzymy

0:08:40.590,0:08:45.150
na jeden z najstarszych systemów[br]komunikacji graficznej na świecie.

0:08:45.150,0:08:47.090
Nie mówię jeszcze o piśmie.

0:08:47.090,0:08:49.720
W tym momencie nie ma jeszcze[br]wystarczająco dużo znaków,

0:08:49.720,0:08:52.310
żeby oddać wszystkie słowa[br]języka mówionego,

0:08:52.310,0:08:55.170
co jest niezbędne dla kompletnego [br]systemu piśmienniczego.

0:08:55.170,0:08:57.540
Znaki nie powtarzają się też[br]na tyle regularnie,

0:08:57.540,0:09:00.220
żeby wyglądało to na rodzaj alfabetu.

0:09:00.220,0:09:02.150
Mamy za to intrygujące unikaty,

0:09:02.150,0:09:07.680
jak ten panel z La Pasiega in Spain,[br]znany jako "Inskrypcja,"

0:09:07.680,0:09:10.220
z symetrycznymi oznaczeniami po lewej,

0:09:10.220,0:09:13.480
prawdopodobnie stylizowanym[br]wizerunkiem dłoni po środku

0:09:13.480,0:09:15.840
i czymś wyglądającym trochę[br]na nawias po prawej.

0:09:17.080,0:09:19.920
Najstarsze systemy komunikacji graficznej,

0:09:19.920,0:09:24.850
sumeryjskie pismo klinowe, [br]hieroglify egipskie i pismo chińskie

0:09:24.850,0:09:28.470
wyłoniły się między 4 a 5 tys. lat temu

0:09:28.470,0:09:31.620
ze starszego protosystemu [br]złożonego ze znaków

0:09:31.620,0:09:35.200
służących do liczenia oraz piktogramów,

0:09:35.200,0:09:37.600
gdzie znaczenie pokrywało się z obrazkiem.

0:09:37.600,0:09:41.710
Obrazek przedstawiający ptaka[br]naprawdę oznaczał ptaka.

0:09:41.710,0:09:46.530
Dopiero później widać[br]coraz mocniejszą stylizację piktogramów,

0:09:46.530,0:09:48.950
aż staną się prawie nierozpoznawalne,

0:09:48.950,0:09:51.980
a poza tym pojawia się[br]coraz więcej symboli

0:09:51.980,0:09:54.890
na oznaczenie wszystkich innych[br]brakujących słów w języku,

0:09:54.890,0:09:57.080
jak przyimki, przysłówki, przymiotniki.

0:09:57.920,0:10:00.750
Z tą wiedzą wydaje się wątpliwe,

0:10:00.750,0:10:03.560
żeby znaki geometryczne z epoki lodowcowej

0:10:03.560,0:10:06.260
były naprawdę abstrakcyjnymi[br]znakami pisanymi.

0:10:06.260,0:10:08.470
Jest bardziej prawdopodobne,

0:10:08.470,0:10:12.500
że ci wcześni twórcy używali[br]znaków służących do liczenia,

0:10:12.500,0:10:16.520
może jak ten rząd linii[br]z Riparo di Za Minic na Sycylii,

0:10:16.520,0:10:19.190
a także tworzyli stylizowane reprezentacje

0:10:19.190,0:10:21.690
otaczających ich rzeczy.

0:10:21.690,0:10:24.350
Czy te znaki mogłyby oznaczać[br]broń albo schronienie?

0:10:24.350,0:10:28.480
A co z ciałami niebieskimi[br]jak konstelacje gwiazd?

0:10:28.480,0:10:33.150
A może nawet rzekami, górami,[br]drzewami czy innymi cechami krajobrazu,

0:10:33.150,0:10:37.570
jak ten czarny kształt pióra otoczony[br]dziwnymi znakami podobnymi do dzwonka

0:10:37.570,0:10:40.170
z El Castillo w Hiszpanii.

0:10:40.170,0:10:43.630
Po łacinie określany wprawdzie[br]jako "penniform", "mający kształt pióra",

0:10:43.630,0:10:47.360
ale czy nie mogłaby to być[br]jakaś roślina albo drzewo?

0:10:47.720,0:10:50.650
Niektórzy badacze zaczęli[br]zadawać te pytania

0:10:50.650,0:10:53.600
w odniesieniu do pewnych znaków[br]w określonych miejscach,

0:10:53.600,0:10:58.530
ale moim zdaniem nadszedł czas,[br]żeby zrewidować całą tę kategorię.

0:10:58.530,0:11:00.250
Oczywiście, jak na ironię,

0:11:00.250,0:11:04.600
po zaklasyfikowaniu wszystkich znaków[br]do jednej kategorii, mam wrażenie,

0:11:04.600,0:11:08.120
że kolejny etap to będzie[br]ponowne rozłożenie jej na części,

0:11:08.120,0:11:12.360
w miarę jak różne typy znaków[br]są rozpoznawane i rozdzielane.

0:11:12.360,0:11:13.630
Nie zrozumcie mnie źle,

0:11:13.630,0:11:16.280
późniejsze stworzenie[br]w pełni rozwiniętego pisma

0:11:16.280,0:11:18.910
było samo w sobie nie lada wyczynem.

0:11:18.910,0:11:20.410
Ale trzeba pamiętać,

0:11:20.410,0:11:23.720
że te wczesne systemy pisma[br]nie powstały w próżni.

0:11:23.720,0:11:25.710
Nawet 5 tys. lat temu

0:11:25.710,0:11:29.080
ludzie już budowali[br]na czymś dużo starszym,

0:11:29.080,0:11:32.830
czego początki sięgają[br]dziesiątek tysięcy lat,

0:11:32.830,0:11:36.950
do znaków geometrycznych[br]Europy z czasów epoki lodowcowej i dalej,

0:11:36.950,0:11:40.260
do tego momentu [br]naszej odległej, wspólnej historii,

0:11:40.260,0:11:44.370
kiedy ktoś po raz pierwszy[br]zrobił znak graficzny,

0:11:44.370,0:11:47.310
na zawsze zmieniając[br]nasz sposób komunikacji.

0:11:47.310,0:11:48.540
Dziękuję.

0:11:48.540,0:11:52.040
(Brawa)