Մարդու իրավունքների հիմնական գաղափարը այն է,

որ անկախ նրանից, թե ով ենք մենք և որտեղ ենք ծնվել,

վերագրվում են նույն տարրական իրավունքները և ազատությունները:

Մարդու իրավունքները արտոնություններ չեն,

սրանք չեն կարող շնորհվել կամ խլվել:

Այս իրավունքները անօտարելի են և համընդհանուր:

Սկզբում այս գաղափարը պարզ է թվում,

սակայն այն բարդանում է,

երբ ինչ-որ մեկը փորձում է այն գործնականում կիրառել:

Որո՞նք են մարդու հիմնական իրավունքները:

Ո՞վ է դրանք առանձնացրել:

Ո՞վ է դրանք պարտադրում և ինչպե՞ս:

Մարդու իրավունքների հաստատումը երկար պատմություն ունի:

Դարերի ընթացքում տարբեր հասարակությունների,

կրոնների և մշակույթների ներկայացուցիչներ

պայքարել են արդարության,

անաչառության և օրինապահության համար:

Սակայն, մարդու իրավունքները

առաջին անգամ հաստատվել են

2-րդ համաշխարհային պատերազմից հետո ստեղծված ՄԱԿ-ի կողմից:

ՄԱԿ-ի հիմքում ընկած պայմանագրերի նպատակներից մեկն է

վերահաստատել մարդու հիմնական իրավունքները:

Այսպիսով,

1948 թ. ՄԱԿ-ի Գլխավոր Ասամբլեան ընդունեց

Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը:

Այս փաստաթուղթը,

որը կազմվել է միջազգային հանձնաժողովի կողմից,

որը գլխավորում էր Էլեանոր Ռուզվելտը,

հիմք է հանդիսանում մարդու համընդհանուր իրավունքների օրինագծի համար:

Հռչակագիրը հիմնվում է այն գաղափարի վրա,

որ բոլոր մարդիկ ծնվում են ազատ,

արժանապատվության և հավասար իրավունքների մեջ:

Այն կազմված է 30 կետերից,

որոնք հաստատում են մի շարք իրավունքներ,

այդ թվում՝ խտրականության բացառման և

կյանքի ու ազատության իրավունքները:

Այն անդրադառնում էր նաև արգելքներին,

օրինակ՝

խոշտանգումների և ստրկության արգելքներին,

և մարդու տարրական իրավունքներին ու ազատություններին,

օրինակ՝ ազատ տեղաշարժման

և բնակության հաստատման իրավունքին:

Հռչակագիրը ներառում էր հիմնական քաղաքացիական և քրեական իրավունքները,

այդ թվում՝ խոսքի, խղճի ազատության,

խաղաղ հավաքների իրավունքները,

և սոցիալական, աշխատանքային և կրոնական իրավունքները,

օրինակ՝ կրթության,

մասնագիտություն ազատ ընտրելու և

հավասարապես վարձատրվելու և արժանապատվության իրավունքները:

Հռչակագրում նշված չէ, թե որ իրավունքներն են ավելի կարևոր,

այն հաստատում է դրանց ընդհանրությունը,

անքակտելիությունը,

փոխկապակցվածությունը:

Վերջերս մարդու տարրական իրավունքները շատացել են,

խորացել և ընդարձակվել են նաև մեր գիտելիքները

տվյալ իրավունքների և դրանց պաշտպանության մասին:

Եթե տվյալ սկզբունքները լավ զարգացած են,

ինչու՞ մարդու իրավունքները հաճախ

խախտվում և արհամարհվում ամբողջ աշխարհում:

Հիմնականում, խնդիրը կայանում է նրանում, որ դժվար է

բոլորին ստիպել կիրառել տվյալ սկզբունքները

կամ պատժել օրինազանցներին:

Հռչակագիրը, չնայած իր հեղինակավոր և հարգված լինելուն,

միայն հռչակագիր է, այլ ոչ խիստ օրենք:

Այսպիսով, երբ առանձին երկրներ այն խախտում են,

տվյալ խախտումները վերահսկող մեխանիզմերը անզոր են:

Օրինակ, ՄԱԿ-ի հիմնական մարմինները,

որոնք պատասխանատու են մարդու իրավունքների համար,

հիմնականում ուսումնասիրում են և քննում ոտնձգությունները,

սակայն դրանք չեն կարող ստիպել երկրներին

կատարել օրինագծերի փոփոխություններ կամ

փոխհատուցել զոհերին:

Ահա թե ինչու որոշ քննադատներ գտնում են,

որ միամիտ կլինի համարել մարդու իրավունքները բնածին

այն աշխարհում, որտեղ առանձին երկրներ մեծ իշխանություն ունեն:

Քննադատները կասկածի տակ են առնում նաև մարդու իրավունքների համընդհանրությունը

և ընդգծում են,

որ սրանց զարգացումը հիմնականում պայմանավորված է

մի շարք արևմտյան երկրներով,

ինչն էլ բացառում է մարդու իրավունքների համընդհանրությունը:

Արդյունքում,

նախապատվությունը տրվում է քաղաքացիական,

այլ ոչ թե սոցիալական և

անհատական, այլ ոչ թե խմբակային իրավունքներին:

Մյուսները պաշտպանում են մարդու համընդհանուր իրավունքները

և ընդգծում են դրանց դրական ազդեցությունը

միջազգային չափանիշների կայացման

և ակտիվիստական արշավների կազմակերպման գործում:

Նրանք նաև նշում են,

որ ոչ բոլոր մարդու իրավունքների պաշտպանության

միջազգային մարմիններն են անզոր:

Օրինակ, Մարդու Իրավունքների Եվրոպական Կոնվենցիան հիմնել է դատարան,

որին կարող են դիմել անդամ 47 երկրները և դրանց քաղաքացիները:

Դատարանը կայացնում է վերջնական որոշումներ,

որոնց հետ հաշվի պետք է նստեն բոլոր անդամ երկրները:

Մարդու իրավունքները անընդհատ կատարելագործվում են

դրանց մասին մեր ունեցած գիտելիքների հետ միասին:

Օրինակ, ինչքա՞ն առաջնահերթ և կարևոր են

ժողովրդականության և զարգացման իրավունքները:

Քանի որ մեր առօրյան աստիճանաբար թվայնացվում է,

արդյո՞ք համացանցին միանալու իրավունք է անհրաժեշտ:

Տեղեկատվության գաղտնիությա՞ն իրավունք:

Իսկ ի՞նչ եք դուք կարծում: