1
00:00:06,527 --> 00:00:08,318
Karbondioksitin Dünya'yı ısıtttığını

2
00:00:08,318 --> 00:00:10,452
büyük olasılıkla duymuşsunuzdur;

3
00:00:10,452 --> 00:00:11,823
peki bu nasıl oluyor?

4
00:00:11,823 --> 00:00:13,832
Seraların dışındaki camlar gibi mi

5
00:00:13,832 --> 00:00:15,733
ya da yalıtımlı battaniyeler gibi mi?

6
00:00:15,733 --> 00:00:17,852
Aslında pek değil.

7
00:00:17,852 --> 00:00:20,192
Yanıt birazcık kuantum mekaniği ile ilgili

8
00:00:20,192 --> 00:00:22,010
ama endişelenmeyin;

9
00:00:22,010 --> 00:00:23,959
gökkuşağından başlayacağız.

10
00:00:23,959 --> 00:00:26,218
Prizmadan ayrılan güneş ışığına

11
00:00:26,218 --> 00:00:28,494
yakından bakarsanız,
renk şeritlerinin olmadığı

12
00:00:28,494 --> 00:00:30,365
karanlık aralıklar görürsünüz.

13
00:00:30,365 --> 00:00:31,753
Renkler nerededir peki?

14
00:00:31,753 --> 00:00:33,168
Gözümüze ulaşmadan önce,

15
00:00:33,168 --> 00:00:35,080
tayfın bu belirli bölgeleri

16
00:00:35,080 --> 00:00:37,688
çeşitli gazlar tarafından soğurulmuş olur.

17
00:00:37,688 --> 00:00:39,847
Örneğin, oksijen gazı koyu kırmızı ışığın

18
00:00:39,847 --> 00:00:41,695
birazını kapmış olur.

19
00:00:41,695 --> 00:00:44,534
Sodyum ise iki sarı şerit yakalamıştır.

20
00:00:44,564 --> 00:00:46,708
Peki ama bu gazlar neden belirli renkte

21
00:00:46,708 --> 00:00:48,362
ışığı soğuruyorlar?

22
00:00:48,362 --> 00:00:51,279
İşte kuantum dünyasına 
bu noktada giriyoruz.

23
00:00:51,279 --> 00:00:53,637
Her atom ve molekülün elektronları

24
00:00:53,637 --> 00:00:56,748
bir dizi izinli enerji seviyeleri 
sayısına sahiptir.

25
00:00:56,968 --> 00:00:59,059
Elektronlarının taban durumundan

26
00:00:59,059 --> 00:01:01,097
daha yüksek bir seviyeye çıkması için,

27
00:01:01,097 --> 00:01:03,701
molekülün belli bir miktar 
enerji kazanması gerekir.

28
00:01:03,701 --> 00:01:06,119
Ne daha az, ne daha çok.

29
00:01:06,119 --> 00:01:08,863
Bu enerjiyi ışıktan alır, 
ki ışığın sayabileceğinizden

30
00:01:08,863 --> 00:01:11,292
çok daha fazla enerji seviyesi bulunur.

31
00:01:11,292 --> 00:01:14,657
Işık, foton adı verilen 
minik parçacıklardan oluşur

32
00:01:14,657 --> 00:01:16,761
ve her bir fotondaki enerji

33
00:01:16,761 --> 00:01:18,916
onun rengini belirler.

34
00:01:19,126 --> 00:01:22,149
Kırmızı ışık daha düşük enerjili 
ve uzun dalgaboyludur.

35
00:01:22,149 --> 00:01:25,663
Mor ışık daha yüksek enerjili 
ve kısa dalgaboyludur.

36
00:01:25,823 --> 00:01:28,642
Güneş ışığında, gökkuşağının 
tüm fotonları bulunur;

37
00:01:28,642 --> 00:01:30,663
dolayısıyla bir gaz molekülü,

38
00:01:30,663 --> 00:01:33,270
kendisini bir üst enerji 
seviyesine taşıyacak

39
00:01:33,270 --> 00:01:35,884
enerji miktarını tam olarak taşıyan

40
00:01:35,884 --> 00:01:37,381
fotonları seçebilir.

41
00:01:37,381 --> 00:01:39,045
Bu eşleşme gerçekleştiğinde,

42
00:01:39,045 --> 00:01:40,644
molekül enerji kazanırken

43
00:01:40,644 --> 00:01:41,965
foton kaybolur.

44
00:01:41,965 --> 00:01:44,765
Böylece gökkuşağımızda 
küçük bir aralık oluşur.

45
00:01:44,765 --> 00:01:47,887
Eğer bir foton çok fazla 
ya da çok az enerji taşıyorsa,

46
00:01:47,887 --> 00:01:49,366
molekül onun geçip gitmesine

47
00:01:49,366 --> 00:01:51,529
izin vermekten başka bir şey yapamaz.

48
00:01:51,529 --> 00:01:53,639
Camın şeffaf olma nedeni budur.

49
00:01:53,639 --> 00:01:56,611
Camdaki atomlar, görünür ışıkta 
bulunan enerji seviyelerinden

50
00:01:56,611 --> 00:01:58,734
hiçbiri ile eşleşme sağlayamadığından,

51
00:01:58,734 --> 00:02:00,387
fotonlar geçip gider.

52
00:02:00,647 --> 00:02:03,760
Peki karbondioksit 
hangi fotonları tercih eder?

53
00:02:03,760 --> 00:02:05,585
Küresel ısınmayı açıklayan siyah çizgi

54
00:02:05,585 --> 00:02:07,960
gökkuşağımızın neresinde?

55
00:02:07,960 --> 00:02:09,789
Aslında orada değil.

56
00:02:09,789 --> 00:02:11,952
Karbon dioksit Güneş'ten gelen ışığı

57
00:02:11,952 --> 00:02:13,286
doğrudan soğurmaz.

58
00:02:13,286 --> 00:02:14,917
Tamamen farklı 
bir göksel cisimden

59
00:02:14,917 --> 00:02:16,232
gelen ışığı soğurur.

60
00:02:16,232 --> 00:02:19,016
Hiç de ışık yayıyor gibi 
görünmeyen birinden:

61
00:02:19,016 --> 00:02:20,449
Dünya'dan.

62
00:02:20,739 --> 00:02:22,485
Gezegenimizin neden parıldamadığını

63
00:02:22,485 --> 00:02:23,876
merak ediyorsanız,

64
00:02:23,876 --> 00:02:27,138
nedeni Dünya'nın 
görünür ışık yaymamasıdır.

65
00:02:27,138 --> 00:02:29,306
Kızılötesi ışık yayar.

66
00:02:29,306 --> 00:02:30,920
Gözümüzün görebildiği ışık,

67
00:02:30,920 --> 00:02:32,992
gökkuşağındaki tüm renkler dahil,

68
00:02:32,992 --> 00:02:35,422
radyo dalgalarını, mikrodalgaları,

69
00:02:35,422 --> 00:02:37,825
kızılötesini, morötesini,

70
00:02:37,825 --> 00:02:40,198
x-ışınlarını ve gama ışınlarını da içeren

71
00:02:40,198 --> 00:02:42,856
elektromanyetik ışınımın geniş tayfının

72
00:02:42,856 --> 00:02:45,103
çok küçük bir bölümünü oluşturur.

73
00:02:45,103 --> 00:02:47,744
Bunları ışık olarak 
düşünmek garip gelebilir,

74
00:02:47,744 --> 00:02:50,551
ancak görünür ışıkla diğer 
elektromanyetik ışınımlar

75
00:02:50,551 --> 00:02:52,957
arasında temelde hiç bir fark yoktur.

76
00:02:52,957 --> 00:02:54,337
Hepsi aynı enerjidir,

77
00:02:54,337 --> 00:02:56,594
sadece seviyesi 
daha yüksek veya daha düşüktür.

78
00:02:56,594 --> 00:02:59,234
İşin aslı, görünür ışığı 
kendi sınırlarımıza göre

79
00:02:59,234 --> 00:03:01,809
adlandırışımız biraz küstahçadır.

80
00:03:01,809 --> 00:03:04,865
Sonuçta kızılötesi ışık 
yılanlar için görünürdür.

81
00:03:04,865 --> 00:03:07,827
Morötesi ışık da kuşlar için görünürdür.

82
00:03:07,827 --> 00:03:10,407
Eğer gözlerimiz 
1900 megahertz ışığı görebilseydi,

83
00:03:10,407 --> 00:03:13,023
cep telefonunu fener 
olarak kullanabilirdik

84
00:03:13,023 --> 00:03:14,463
ve baz istasyonları

85
00:03:14,463 --> 00:03:17,065
bizim için dev fenerler gibi olurdu.

86
00:03:17,157 --> 00:03:19,025
Dünya kızılötesi ışınım yayar

87
00:03:19,025 --> 00:03:21,500
çünkü mutlak sıfırın 
üzerindeki herhangi bir sıcaklığa

88
00:03:21,500 --> 00:03:24,208
sahip olan tüm nesneler yayar.

89
00:03:24,468 --> 00:03:26,726
Buna "termal ışınım" adı verilir.

90
00:03:26,726 --> 00:03:28,288
Nesne ne kadar sıcaksa,

91
00:03:28,288 --> 00:03:30,857
yaydığı ışığın frekansı 
o kadar yüksek olur.

92
00:03:30,857 --> 00:03:32,901
Bir demir parçasını ısıttığınızda,

93
00:03:32,901 --> 00:03:35,956
giderek daha yüksek frekansta 
kızılötesi ışık yayar.

94
00:03:35,956 --> 00:03:40,322
Böylece, yaklaşık 450 derece 
civarında bir sıcaklıkta,

95
00:03:40,322 --> 00:03:43,082
ışığı görünür tayfa erişir.

96
00:03:43,082 --> 00:03:45,310
İlk önce ateş kızılı görünür.

97
00:03:45,310 --> 00:03:46,896
Daha fazla ısındıkça,

98
00:03:46,896 --> 00:03:49,292
görünür ışığın tüm frekanslarını yayarak

99
00:03:49,292 --> 00:03:51,166
beyaza dönmeye başlar.

100
00:03:51,166 --> 00:03:52,857
Geleneksel ampuller işte bu şekilde

101
00:03:52,857 --> 00:03:54,579
çalışmak için tasarlanmıştır

102
00:03:54,579 --> 00:03:56,187
ve bu büyük savurganlıktır.

103
00:03:56,187 --> 00:04:00,265
Yaydıkları ışığın %95'i 
gözlerimize görünmez.

104
00:04:00,265 --> 00:04:02,174
Isı olarak harcanır gider.

105
00:04:02,174 --> 00:04:04,827
Dünya'nın kızılötesi ışıması, 
eğer atmosferde

106
00:04:04,827 --> 00:04:07,358
sera etkisi yapan 
gaz molekülleri olmasaydı

107
00:04:07,358 --> 00:04:08,790
uzaya doğru kaçardı.

108
00:04:08,800 --> 00:04:11,954
Tıpkı oksijen gazının koyu kırmızı 
fotonları tercih etmesi gibi,

109
00:04:11,964 --> 00:04:14,512
karbon dioksit ve diğer sera gazları da

110
00:04:14,512 --> 00:04:16,783
kızılötesi fotonlarla eşleşir.

111
00:04:16,783 --> 00:04:19,684
Çünkü o fotonlar, 
bu gaz moleküllerinin enerji seviyelerini

112
00:04:19,684 --> 00:04:22,085
yükseltmelerini sağlayacak 
miktarda enerji taşır.

113
00:04:22,085 --> 00:04:24,410
Bir karbondioksit molekülü

114
00:04:24,410 --> 00:04:26,727
bir kızılötesi foton soğurduktan 
kısa süre sonra,

115
00:04:26,727 --> 00:04:29,182
eski enerji seviyesine tekrar düşerken

116
00:04:29,182 --> 00:04:32,424
rastgele doğrultuda bir foton salar.

117
00:04:32,714 --> 00:04:34,619
Bu enerjinin bir bölümü

118
00:04:34,619 --> 00:04:36,098
Dünya yüzeyine geri dönerek

119
00:04:36,098 --> 00:04:37,219
ısınmaya yol açar.

120
00:04:37,219 --> 00:04:39,447
Atmosferde ne kadar çok 
karbondioksit olursa,

121
00:04:39,447 --> 00:04:41,620
kızılötesi fotonların Dünya'ya geri gelme

122
00:04:41,620 --> 00:04:43,558
ve iklimimizi değiştirme olasılığı

123
00:04:43,558 --> 00:04:45,124
o kadar artar.