1
00:00:00,488 --> 00:00:02,738
Иә, бұл – Джеймс Райзен.

2
00:00:03,174 --> 00:00:05,924
Оны Пулицер сыйлығын иеленген
The New York Times

3
00:00:05,948 --> 00:00:07,640
журналисті ретінде тануыңыз мүмкін.

4
00:00:07,664 --> 00:00:10,418
Бұған дейін Эдуард Сноуденнің 
атын бәрі білетін.

5
00:00:10,442 --> 00:00:13,358
Райзен NSA Америка халқының
телефондағы әңгімелерін

6
00:00:13,382 --> 00:00:17,318
қалай заңсыз түрде тыңдағандығы
жөнінде кітап жазды.

7
00:00:17,842 --> 00:00:19,612
Алайда кітаптың ішіндегі бір бөлім

8
00:00:19,636 --> 00:00:21,651
кітаптың өзінен қатты әсер етті.

9
00:00:22,405 --> 00:00:27,223
Оның ішінде ол америкалық барлау 
операциясының былықтарын және

10
00:00:27,247 --> 00:00:30,336
ЦРУ дың Иранға ядролық қарудың 
сызбасын бергендігі

11
00:00:30,360 --> 00:00:32,146
жөнінде жазады.

12
00:00:32,662 --> 00:00:34,457
Сенбесеңіз, кітапты оқып шығыңыз.

13
00:00:34,481 --> 00:00:35,972
Бұл – керемет оқиға.

14
00:00:36,456 --> 00:00:38,520
Бірақ бұл бөлім кімге ұнамады білесіз бе?

15
00:00:38,893 --> 00:00:40,043
АҚШ үкіметіне.

16
00:00:40,592 --> 00:00:42,806
Кітап жарық көргеннен соң
араға он жыл салып

17
00:00:42,830 --> 00:00:46,083
Райзен Америка үкіметінің 
тергеуіне тап болды.

18
00:00:46,107 --> 00:00:48,476
Билік оған кейбір дереккөздерді 
жоққа шығарып,

19
00:00:48,500 --> 00:00:50,404
кей бөлімдеріне қарсы шығуын талап етті.

20
00:00:50,829 --> 00:00:54,904
Осы уақытта ол АҚШ үкіметі тарапынан 
айыптауға ұшыраған

21
00:00:54,928 --> 00:00:57,947
журналистерге жасалған жаңа 
тәжірибенің үлгісі болды.

22
00:00:58,681 --> 00:01:00,349
Бірінші түзетуге сәйкес

23
00:01:00,373 --> 00:01:04,000
БАҚ-тың қоғам қалаған құпия ақпаратты
таратуға құқығы бар.

24
00:01:04,024 --> 00:01:09,158
Егер БАҚ қажетті ақпаратты ала
алмаса немесе

25
00:01:09,182 --> 00:01:12,438
ақпаратқа қолы жеткен батыр
журналистерді қорғай алмаса, бұл құқықты

26
00:01:12,462 --> 00:01:13,612
қолдану мүмкін емес

27
00:01:14,087 --> 00:01:16,119
Биліктен қоңырау түскенде,

28
00:01:16,143 --> 00:01:19,184
Райзен де көп жаужүрек журналистер жасаған
нәрсені жасады.

29
00:01:19,208 --> 00:01:20,393
Түрмеге түссе де,

30
00:01:20,417 --> 00:01:22,088
берілмейтінін айтты.

31
00:01:22,611 --> 00:01:25,594
2007-2015 аралығында

32
00:01:25,618 --> 00:01:28,412
Райзен федералды түрмеде қауіп-қатер 
астында болды.

33
00:01:28,976 --> 00:01:33,023
Аяқ астынан қызықты оқиға орын алды.

34
00:01:33,912 --> 00:01:37,713
Жылдар бойы Райзеннің соңына түскен билік 
аяқ астынан

35
00:01:37,737 --> 00:01:40,427
өз шағымынан бас тартты.

36
00:01:40,912 --> 00:01:43,460
Электронды із кесу заманында репортерлер


37
00:01:43,484 --> 00:01:46,372
бас сауғалайтын жер өте аз 
екендігі анықталды.

38
00:01:46,959 --> 00:01:50,554
Райзенге куәгерлік жаса деп мәжбүрлеудің
орнына

39
00:01:50,578 --> 00:01:53,625
билік оның электронды жазбаларын өзіне
қарсы қолдана алатын еді.

40
00:01:54,585 --> 00:01:57,101
Құпия түрде әрі оның келісімінсіз

41
00:01:57,125 --> 00:01:59,395
билік Райзеннің телефон жазбаларын 
өзіне алады.

42
00:01:59,903 --> 00:02:04,419
Олар оның электронды поштасына және табысы
мен шоты жайында ақпаратты қолға түсіреді.

43
00:02:04,443 --> 00:02:06,196
Сондай ақ оның несие тарихына

44
00:02:06,220 --> 00:02:08,990
тіпті әр басқан қадамына дейін 
бақылауына алады.

45
00:02:09,808 --> 00:02:13,593
Райзеннің мақалалары негізінде ЦРУ-дың 
былығы ашылды.

46
00:02:13,617 --> 00:02:16,736
Джефри Стерлингті кінәлі деп табу үшін 
жиналған деректің бірі еді

47
00:02:18,035 --> 00:02:20,450
Өкінішке қарай, 
бұл көп себептің бірі.

48
00:02:21,152 --> 00:02:24,759
Президент Обама информаторларды 
қорғайтынын жеткізген еді.

49
00:02:24,783 --> 00:02:28,045
Бірақ шындығында Әділет Министрлігі
тергеуді

50
00:02:28,069 --> 00:02:30,560
басқа әкімшіліктермен бірлесіп
одан әрі күшейте түсті

51
00:02:31,179 --> 00:02:33,283
Көріп отырсыздар бұл проблема
болуы мүмкін.

52
00:02:33,307 --> 00:02:37,774
Әсіресе үкімет өз әрекетін құпия түрде 
жүзеге асыруда.

53
00:02:38,758 --> 00:02:43,258
Ұлттық қауіпсіздік туралы әрбір мақаланың
жарық көруіне

54
00:02:43,282 --> 00:02:46,202
информатордың журналистке жолығуы
себеп болды.

55
00:02:46,670 --> 00:02:49,568
Себебі медиа өзінің жұмысын атқара
алмау қаупі жоғары

56
00:02:49,592 --> 00:02:51,791
Бірінші түзетуде қорғай
алмай отыр

57
00:02:51,815 --> 00:02:54,822
себебі үкімет барлық адамды
аңди бастады.

58
00:02:55,487 --> 00:02:57,940
Дәл солай технология билікке
журналистердің

59
00:02:57,964 --> 00:03:00,671
құқығын аттап өтуге мүмкіндік берсе

60
00:03:00,695 --> 00:03:02,869
баспасөз де технологияны өзінің 
дереккөзін

61
00:03:02,893 --> 00:03:05,233
бұрынғыдан да жақсы 
қорғау үшін қолдана алады.

62
00:03:05,698 --> 00:03:08,810
Оны БАҚ соттың уақытына дейін апармай

63
00:03:08,834 --> 00:03:11,261
ертерек жасап қоя алады.

64
00:03:12,197 --> 00:03:14,289
Мұндай коммуникациялық бағдарлама бар.

65
00:03:14,313 --> 00:03:16,845
Ол Райзен кітап жазып жатқанда
жоқ болатын және ол

66
00:03:16,869 --> 00:03:20,868
электронды пошта мен телефонға қарағанда
қадағалауға төзімді.

67
00:03:21,789 --> 00:03:26,007
Мысалы ондай бағдарламаның бірі 
Secure Drop

68
00:03:26,031 --> 00:03:28,716
Информаторлармен байланысатын
жалпыға ортақ жүйе.

69
00:03:28,740 --> 00:03:32,788
Оны интернеттің соңғы жарық жұлдызы 
Аарон Шварц ойлап тапқан.

70
00:03:32,812 --> 00:03:35,477
Мен қызмет атқаратын 
коммерциялық емес ұйым

71
00:03:35,501 --> 00:03:37,032
Дербес баспа қоры жүзеге асырды.

72
00:03:37,824 --> 00:03:39,476
Электронды хат жіберудің орнына

73
00:03:39,500 --> 00:03:41,541
жаңалықтар қызметі сайтына кіріп көріңіз.

74
00:03:41,565 --> 00:03:43,565
Мысалы "Уашингтон пост" сайты.

75
00:03:44,010 --> 00:03:47,953
Сол жерден сіз құжатты жүктеп немесе 
ақпаратты тарата аласыз.

76
00:03:47,977 --> 00:03:50,406
Дәл солай кез келген платформада.

77
00:03:50,715 --> 00:03:53,334
Ақпарат шифрланып, серверде 
сақталып қалады.

78
00:03:53,358 --> 00:03:55,906
Онда тек жаңалықтар қызметі ғана 
қосыла алады.

79
00:03:56,351 --> 00:03:59,724
Бұдан былай билік ақпаратты құпия түрде 
ала алмайды.

80
00:03:59,748 --> 00:04:01,852
Оларғы керек ақпарттың басым бөлігі

81
00:04:01,876 --> 00:04:03,835
бұғатталып тұрады.

82
00:04:04,475 --> 00:04:07,439
SecureDrop, сонымен қатар - XIX ғасырдағы
жазу еркіндігін

83
00:04:07,463 --> 00:04:10,410
қамтамасыз етудің алғашқы адымы.

84
00:04:11,035 --> 00:04:13,408
Өкінішке қарай, әлемдегі билік өкілдері

85
00:04:13,432 --> 00:04:15,932
бізге зиян жаңа бақылау технологияларды

86
00:04:15,956 --> 00:04:17,360
дамытып отырады.

87
00:04:18,043 --> 00:04:20,741
Бізге қалғаны тек техникалық білімі бар

88
00:04:20,765 --> 00:04:23,265
информаторлар ғана емес.

89
00:04:23,289 --> 00:04:26,574
Әйтпесе Эдуард Сноуденде де қылмыстарды 
анықтайтын мүмкіндік болды.

90
00:04:27,408 --> 00:04:32,155
Бізге ауруханалардың толғандығын 
хабарлайтын

91
00:04:32,179 --> 00:04:35,487
денсаулық сақтау жүйесінің болашақ 
жанашырларын,

92
00:04:35,511 --> 00:04:37,838
Флингтегі судың лайланғандығын айтып 
шу көтерген

93
00:04:37,862 --> 00:04:41,060
қоршаған ортаның болашақ сақшыларын, 
немесе келесі қаржылық

94
00:04:41,084 --> 00:04:42,764
дағдарыстан хабардар ететін

95
00:04:42,788 --> 00:04:44,965
Уол Стриттің баспасөзін
қорғау өте маңызды.

96
00:04:45,869 --> 00:04:49,997
Сайып келгенде бұл құралдың мақсаты
тек қылмысты әшкерелейтін

97
00:04:50,021 --> 00:04:51,559
батыр адамдарды 
қорғау ғана емес

98
00:04:51,583 --> 00:04:54,817
ол баршамыздың заңды түрде 
құқығымызды қорғау .

99
00:04:55,460 --> 00:04:56,611
Рақмет.

100
00:04:56,635 --> 00:04:59,944
(қол шапалақтау)