WEBVTT

00:00:06.947 --> 00:00:10.090
Na pytanie, czy kradzież jest zła,

00:00:10.090 --> 00:00:12.333
większość ludzi odpowiedziałaby: "Tak".

00:00:12.333 --> 00:00:16.638
Mimo to w 2013 roku
organizacje z całego świata

00:00:16.638 --> 00:00:22.158
straciły 3,7 biliona dolarów
przez oszustwa finansowe,

00:00:22.158 --> 00:00:24.128
takie jak defraudacja,

00:00:24.128 --> 00:00:26.310
piramidy finansowe

00:00:26.310 --> 00:00:28.623
czy wyłudzenia odszkodowań.

00:00:28.623 --> 00:00:31.348
To nie była robota kilku opryszków.

00:00:31.348 --> 00:00:33.601
Wielu ludzi jest podatnych

00:00:33.601 --> 00:00:36.388
nie tylko na pokusę
popełnienia przestępstwa,

00:00:36.388 --> 00:00:40.826
ale także wmówienie sobie, 
że nie zrobili nic złego.

00:00:40.826 --> 00:00:42.853
Dlaczego dochodzi do oszustw?

00:00:42.853 --> 00:00:46.000
Choć indywidualne motywacje się różnią,

00:00:46.000 --> 00:00:47.832
trójkąt oszustw,

00:00:47.832 --> 00:00:51.071
model kryminologa Donalda Cresseya,

00:00:51.071 --> 00:00:54.091
podaje trzy warunki popełnienia oszustwa.

00:00:54.091 --> 00:00:58.236
To presja, okazja i racjonalizacja.

00:00:58.236 --> 00:01:02.603
Presja motywuje człowieka do oszustwa.

00:01:02.603 --> 00:01:04.017
Może być nią osobisty dług,

00:01:04.017 --> 00:01:05.279
nałóg,

00:01:05.279 --> 00:01:06.543
niskie zarobki,

00:01:06.543 --> 00:01:07.939
nagła utrata pracy

00:01:07.939 --> 00:01:10.087
lub choroba w rodzinie.

00:01:10.087 --> 00:01:14.256
Co do okazji: wielu ludzi. zarówno
w państwowym jak i prywatnym sektorze,

00:01:14.256 --> 00:01:19.205
ma dostęp do narzędzi
umożliwiających oszustwo,

00:01:19.205 --> 00:01:20.745
firmowych kart kredytowych,

00:01:20.745 --> 00:01:22.580
wewnętrznych danych firmy

00:01:22.580 --> 00:01:24.753
albo kontroluje budżet.

00:01:24.753 --> 00:01:26.140
Połączenie presji

00:01:26.140 --> 00:01:29.697
i okazji do oszustwa

00:01:29.697 --> 00:01:32.399
tworzy dużą pokusę.

00:01:32.399 --> 00:01:34.386
Ale nawet te dwa elementy

00:01:34.386 --> 00:01:38.238
potrzebują trzeciego: racjonalizacji.

00:01:38.238 --> 00:01:40.868
Wielu oszustów zostaje
przestępcami po raz pierwszy,

00:01:40.868 --> 00:01:44.108
więc, aby móc zrobić wykroczenie,

00:01:44.108 --> 00:01:46.524
muszą się usprawiedliwić.

00:01:46.524 --> 00:01:51.432
Jedni tłumaczą sobie, że mało zarabiają
albo są przepracowani.

00:01:51.432 --> 00:01:54.098
Inni sądzą, że ich oszustwo nie ma ofiar

00:01:54.098 --> 00:01:58.491
i planują nawet później zwrócić pieniądze.

00:01:58.491 --> 00:02:00.670
Część oszustów

00:02:00.670 --> 00:02:03.840
wcale się tak nie postrzega.

00:02:03.840 --> 00:02:08.112
Pracownicy fałszują karty ewidencji
czasu pracy lub raporty wydatków,

00:02:08.112 --> 00:02:11.197
podatnicy zatajają zarobki,

00:02:11.197 --> 00:02:15.054
a usługodawcy zawyżają ceny ubezpieczeń.

00:02:15.054 --> 00:02:17.073
Choć szkodliwość wydaje się znikoma

00:02:17.073 --> 00:02:19.712
i czasem wynosi tylko kilkaset dolarów,

00:02:19.712 --> 00:02:22.628
wszystko razem zbiera się w ładną sumę.

00:02:22.628 --> 00:02:25.748
Jest też oszustwo na wielką skalę.

00:02:25.748 --> 00:02:31.461
W 2003 roku włoski koncern spożywczy
Parmalat zbankrutował,

00:02:31.461 --> 00:02:37.140
bo wykryto fałszywe konto
na 4 miliardy dolarów

00:02:37.140 --> 00:02:39.031
i fałszywe sprawozdania finansowe,

00:02:39.031 --> 00:02:42.988
mające ukryć straty pieniężne.

00:02:42.988 --> 00:02:44.621
Ponieważ firmą zarządzała rodzina,

00:02:44.621 --> 00:02:47.830
przeprowadzanie regularnych
kontroli było utrudnione,

00:02:47.830 --> 00:02:51.392
a firma liczyła
na odzyskanie strat po cichu,

00:02:51.392 --> 00:02:53.933
zanim ktoś się o tym dowie.

00:02:53.933 --> 00:02:56.152
To nie jest po prostu
korporacyjna chciwość.

00:02:56.152 --> 00:03:00.002
Rząd i organizacje non-profit
są tak samo podatne na oszustwo.

00:03:00.002 --> 00:03:03.576
Jako skarbnik miasta Dixon w Illinois

00:03:03.576 --> 00:03:08.570
Rita Crundwell sprzeniewierzyła
ponad 53 miliony dolarów.

00:03:08.570 --> 00:03:12.075
Była w czołówce hodowców koni

00:03:12.075 --> 00:03:15.450
i zwyciężyła w 52 mistrzostwa świata.

00:03:15.450 --> 00:03:20.814
Ale koszt utrzymania stadniny
to 200 tysięcy dolarów miesięcznie.

00:03:20.814 --> 00:03:24.885
Dzięki swojej pozycji
Crundwell kontrolowała finanse,

00:03:24.885 --> 00:03:27.549
mogła więc łatwo przelewać pieniądze

00:03:27.549 --> 00:03:30.312
i używać ich do celów prywatnych,

00:03:30.312 --> 00:03:33.910
co pozostało niezauważone
przez dwadzieścia lat.

00:03:33.910 --> 00:03:37.275
Podobno Crundwell czuła się upoważniona

00:03:37.275 --> 00:03:38.919
do luksusu przez swoją pozycję

00:03:38.919 --> 00:03:42.665
i sławę, którą przyniosła miastu.

00:03:42.665 --> 00:03:45.336
Wygodnie jest myśleć,
że oszustwo nie ma ofiar,

00:03:45.336 --> 00:03:49.584
bo korporacje to nie ludzie.

00:03:49.584 --> 00:03:53.114
Ale oszustwo zawsze krzywdzi ludzi.

00:03:53.114 --> 00:03:56.025
Pracownicy Parmalatu stracili pracę,

00:03:56.025 --> 00:04:00.241
podatki mieszkańców Dixon
poszły na utrzymanie koni,

00:04:00.241 --> 00:04:04.276
a klientom firm podniesiono ceny,
żeby pokryć straty.

00:04:04.276 --> 00:04:07.166
Czasem efekty oszustwa są druzgocące,

00:04:07.166 --> 00:04:11.629
jak wtedy, gdy Bernard Madoff
pozbawił ludzi oszczędności życia.

00:04:11.629 --> 00:04:15.479
Ale często są też subtelne i ukryte.

00:04:15.479 --> 00:04:19.333
Mimo to ktoś gdzieś za to zapłaci.