1
00:00:06,947 --> 00:00:10,090
Na pytanie, czy kradzież jest zła,

2
00:00:10,090 --> 00:00:12,333
większość ludzi odpowiedziałaby: "Tak".

3
00:00:12,333 --> 00:00:16,638
Mimo to w 2013 roku
organizacje z całego świata

4
00:00:16,638 --> 00:00:22,158
straciły 3,7 biliona dolarów
przez oszustwa finansowe,

5
00:00:22,158 --> 00:00:24,128
takie jak defraudacja,

6
00:00:24,128 --> 00:00:26,310
piramidy finansowe

7
00:00:26,310 --> 00:00:28,623
czy wyłudzenia odszkodowań.

8
00:00:28,623 --> 00:00:31,348
To nie była robota kilku opryszków.

9
00:00:31,348 --> 00:00:33,601
Wielu ludzi jest podatnych

10
00:00:33,601 --> 00:00:36,388
nie tylko na pokusę
popełnienia przestępstwa,

11
00:00:36,388 --> 00:00:40,826
ale także wmówienie sobie, 
że nie zrobili nic złego.

12
00:00:40,826 --> 00:00:42,853
Dlaczego dochodzi do oszustw?

13
00:00:42,853 --> 00:00:46,000
Choć indywidualne motywacje się różnią,

14
00:00:46,000 --> 00:00:47,832
trójkąt oszustw,

15
00:00:47,832 --> 00:00:51,071
model kryminologa Donalda Cresseya,

16
00:00:51,071 --> 00:00:54,091
podaje trzy warunki popełnienia oszustwa.

17
00:00:54,091 --> 00:00:58,236
To presja, okazja i racjonalizacja.

18
00:00:58,236 --> 00:01:02,603
Presja motywuje człowieka do oszustwa.

19
00:01:02,603 --> 00:01:04,017
Może być nią osobisty dług,

20
00:01:04,017 --> 00:01:05,279
nałóg,

21
00:01:05,279 --> 00:01:06,543
niskie zarobki,

22
00:01:06,543 --> 00:01:07,939
nagła utrata pracy

23
00:01:07,939 --> 00:01:10,087
lub choroba w rodzinie.

24
00:01:10,087 --> 00:01:14,256
Co do okazji: wielu ludzi. zarówno
w państwowym jak i prywatnym sektorze,

25
00:01:14,256 --> 00:01:19,205
ma dostęp do narzędzi
umożliwiających oszustwo,

26
00:01:19,205 --> 00:01:20,745
firmowych kart kredytowych,

27
00:01:20,745 --> 00:01:22,580
wewnętrznych danych firmy

28
00:01:22,580 --> 00:01:24,753
albo kontroluje budżet.

29
00:01:24,753 --> 00:01:26,140
Połączenie presji

30
00:01:26,140 --> 00:01:29,697
i okazji do oszustwa

31
00:01:29,697 --> 00:01:32,399
tworzy dużą pokusę.

32
00:01:32,399 --> 00:01:34,386
Ale nawet te dwa elementy

33
00:01:34,386 --> 00:01:38,238
potrzebują trzeciego: racjonalizacji.

34
00:01:38,238 --> 00:01:40,868
Wielu oszustów zostaje
przestępcami po raz pierwszy,

35
00:01:40,868 --> 00:01:44,108
więc, aby móc zrobić wykroczenie,

36
00:01:44,108 --> 00:01:46,524
muszą się usprawiedliwić.

37
00:01:46,524 --> 00:01:51,432
Jedni tłumaczą sobie, że mało zarabiają
albo są przepracowani.

38
00:01:51,432 --> 00:01:54,098
Inni sądzą, że ich oszustwo nie ma ofiar

39
00:01:54,098 --> 00:01:58,491
i planują nawet później zwrócić pieniądze.

40
00:01:58,491 --> 00:02:00,670
Część oszustów

41
00:02:00,670 --> 00:02:03,840
wcale się tak nie postrzega.

42
00:02:03,840 --> 00:02:08,112
Pracownicy fałszują karty ewidencji
czasu pracy lub raporty wydatków,

43
00:02:08,112 --> 00:02:11,197
podatnicy zatajają zarobki,

44
00:02:11,197 --> 00:02:15,054
a usługodawcy zawyżają ceny ubezpieczeń.

45
00:02:15,054 --> 00:02:17,073
Choć szkodliwość wydaje się znikoma

46
00:02:17,073 --> 00:02:19,712
i czasem wynosi tylko kilkaset dolarów,

47
00:02:19,712 --> 00:02:22,628
wszystko razem zbiera się w ładną sumę.

48
00:02:22,628 --> 00:02:25,748
Jest też oszustwo na wielką skalę.

49
00:02:25,748 --> 00:02:31,461
W 2003 roku włoski koncern spożywczy
Parmalat zbankrutował,

50
00:02:31,461 --> 00:02:37,140
bo wykryto fałszywe konto
na 4 miliardy dolarów

51
00:02:37,140 --> 00:02:39,031
i fałszywe sprawozdania finansowe,

52
00:02:39,031 --> 00:02:42,988
mające ukryć straty pieniężne.

53
00:02:42,988 --> 00:02:44,621
Ponieważ firmą zarządzała rodzina,

54
00:02:44,621 --> 00:02:47,830
przeprowadzanie regularnych
kontroli było utrudnione,

55
00:02:47,830 --> 00:02:51,392
a firma liczyła
na odzyskanie strat po cichu,

56
00:02:51,392 --> 00:02:53,933
zanim ktoś się o tym dowie.

57
00:02:53,933 --> 00:02:56,152
To nie jest po prostu
korporacyjna chciwość.

58
00:02:56,152 --> 00:03:00,002
Rząd i organizacje non-profit
są tak samo podatne na oszustwo.

59
00:03:00,002 --> 00:03:03,576
Jako skarbnik miasta Dixon w Illinois

60
00:03:03,576 --> 00:03:08,570
Rita Crundwell sprzeniewierzyła
ponad 53 miliony dolarów.

61
00:03:08,570 --> 00:03:12,075
Była w czołówce hodowców koni

62
00:03:12,075 --> 00:03:15,450
i zwyciężyła w 52 mistrzostwa świata.

63
00:03:15,450 --> 00:03:20,814
Ale koszt utrzymania stadniny
to 200 tysięcy dolarów miesięcznie.

64
00:03:20,814 --> 00:03:24,885
Dzięki swojej pozycji
Crundwell kontrolowała finanse,

65
00:03:24,885 --> 00:03:27,549
mogła więc łatwo przelewać pieniądze

66
00:03:27,549 --> 00:03:30,312
i używać ich do celów prywatnych,

67
00:03:30,312 --> 00:03:33,910
co pozostało niezauważone
przez dwadzieścia lat.

68
00:03:33,910 --> 00:03:37,275
Podobno Crundwell czuła się upoważniona

69
00:03:37,275 --> 00:03:38,919
do luksusu przez swoją pozycję

70
00:03:38,919 --> 00:03:42,665
i sławę, którą przyniosła miastu.

71
00:03:42,665 --> 00:03:45,336
Wygodnie jest myśleć,
że oszustwo nie ma ofiar,

72
00:03:45,336 --> 00:03:49,584
bo korporacje to nie ludzie.

73
00:03:49,584 --> 00:03:53,114
Ale oszustwo zawsze krzywdzi ludzi.

74
00:03:53,114 --> 00:03:56,025
Pracownicy Parmalatu stracili pracę,

75
00:03:56,025 --> 00:04:00,241
podatki mieszkańców Dixon
poszły na utrzymanie koni,

76
00:04:00,241 --> 00:04:04,276
a klientom firm podniesiono ceny,
żeby pokryć straty.

77
00:04:04,276 --> 00:04:07,166
Czasem efekty oszustwa są druzgocące,

78
00:04:07,166 --> 00:04:11,629
jak wtedy, gdy Bernard Madoff
pozbawił ludzi oszczędności życia.

79
00:04:11,629 --> 00:04:15,479
Ale często są też subtelne i ukryte.

80
00:04:15,479 --> 00:04:19,333
Mimo to ktoś gdzieś za to zapłaci.