0:00:06.947,0:00:10.090
Na pytanie, czy kradzież jest zła,

0:00:10.090,0:00:12.333
większość ludzi odpowiedziałaby: "Tak".

0:00:12.333,0:00:16.638
Mimo to w 2013 roku[br]organizacje z całego świata

0:00:16.638,0:00:22.158
straciły 3,7 biliona dolarów[br]przez oszustwa finansowe,

0:00:22.158,0:00:24.128
takie jak defraudacja,

0:00:24.128,0:00:26.310
piramidy finansowe

0:00:26.310,0:00:28.623
czy wyłudzenia odszkodowań.

0:00:28.623,0:00:31.348
To nie była robota kilku opryszków.

0:00:31.348,0:00:33.601
Wielu ludzi jest podatnych

0:00:33.601,0:00:36.388
nie tylko na pokusę[br]popełnienia przestępstwa,

0:00:36.388,0:00:40.826
ale także wmówienie sobie, [br]że nie zrobili nic złego.

0:00:40.826,0:00:42.853
Dlaczego dochodzi do oszustw?

0:00:42.853,0:00:46.000
Choć indywidualne motywacje się różnią,

0:00:46.000,0:00:47.832
trójkąt oszustw,

0:00:47.832,0:00:51.071
model kryminologa Donalda Cresseya,

0:00:51.071,0:00:54.091
podaje trzy warunki popełnienia oszustwa.

0:00:54.091,0:00:58.236
To presja, okazja i racjonalizacja.

0:00:58.236,0:01:02.603
Presja motywuje człowieka do oszustwa.

0:01:02.603,0:01:04.017
Może być nią osobisty dług,

0:01:04.017,0:01:05.279
nałóg,

0:01:05.279,0:01:06.543
niskie zarobki,

0:01:06.543,0:01:07.939
nagła utrata pracy

0:01:07.939,0:01:10.087
lub choroba w rodzinie.

0:01:10.087,0:01:14.256
Co do okazji: wielu ludzi. zarówno[br]w państwowym jak i prywatnym sektorze,

0:01:14.256,0:01:19.205
ma dostęp do narzędzi[br]umożliwiających oszustwo,

0:01:19.205,0:01:20.745
firmowych kart kredytowych,

0:01:20.745,0:01:22.580
wewnętrznych danych firmy

0:01:22.580,0:01:24.753
albo kontroluje budżet.

0:01:24.753,0:01:26.140
Połączenie presji

0:01:26.140,0:01:29.697
i okazji do oszustwa

0:01:29.697,0:01:32.399
tworzy dużą pokusę.

0:01:32.399,0:01:34.386
Ale nawet te dwa elementy

0:01:34.386,0:01:38.238
potrzebują trzeciego: racjonalizacji.

0:01:38.238,0:01:40.868
Wielu oszustów zostaje[br]przestępcami po raz pierwszy,

0:01:40.868,0:01:44.108
więc, aby móc zrobić wykroczenie,

0:01:44.108,0:01:46.524
muszą się usprawiedliwić.

0:01:46.524,0:01:51.432
Jedni tłumaczą sobie, że mało zarabiają[br]albo są przepracowani.

0:01:51.432,0:01:54.098
Inni sądzą, że ich oszustwo nie ma ofiar

0:01:54.098,0:01:58.491
i planują nawet później zwrócić pieniądze.

0:01:58.491,0:02:00.670
Część oszustów

0:02:00.670,0:02:03.840
wcale się tak nie postrzega.

0:02:03.840,0:02:08.112
Pracownicy fałszują karty ewidencji[br]czasu pracy lub raporty wydatków,

0:02:08.112,0:02:11.197
podatnicy zatajają zarobki,

0:02:11.197,0:02:15.054
a usługodawcy zawyżają ceny ubezpieczeń.

0:02:15.054,0:02:17.073
Choć szkodliwość wydaje się znikoma

0:02:17.073,0:02:19.712
i czasem wynosi tylko kilkaset dolarów,

0:02:19.712,0:02:22.628
wszystko razem zbiera się w ładną sumę.

0:02:22.628,0:02:25.748
Jest też oszustwo na wielką skalę.

0:02:25.748,0:02:31.461
W 2003 roku włoski koncern spożywczy[br]Parmalat zbankrutował,

0:02:31.461,0:02:37.140
bo wykryto fałszywe konto[br]na 4 miliardy dolarów

0:02:37.140,0:02:39.031
i fałszywe sprawozdania finansowe,

0:02:39.031,0:02:42.988
mające ukryć straty pieniężne.

0:02:42.988,0:02:44.621
Ponieważ firmą zarządzała rodzina,

0:02:44.621,0:02:47.830
przeprowadzanie regularnych[br]kontroli było utrudnione,

0:02:47.830,0:02:51.392
a firma liczyła[br]na odzyskanie strat po cichu,

0:02:51.392,0:02:53.933
zanim ktoś się o tym dowie.

0:02:53.933,0:02:56.152
To nie jest po prostu[br]korporacyjna chciwość.

0:02:56.152,0:03:00.002
Rząd i organizacje non-profit[br]są tak samo podatne na oszustwo.

0:03:00.002,0:03:03.576
Jako skarbnik miasta Dixon w Illinois

0:03:03.576,0:03:08.570
Rita Crundwell sprzeniewierzyła[br]ponad 53 miliony dolarów.

0:03:08.570,0:03:12.075
Była w czołówce hodowców koni

0:03:12.075,0:03:15.450
i zwyciężyła w 52 mistrzostwa świata.

0:03:15.450,0:03:20.814
Ale koszt utrzymania stadniny[br]to 200 tysięcy dolarów miesięcznie.

0:03:20.814,0:03:24.885
Dzięki swojej pozycji[br]Crundwell kontrolowała finanse,

0:03:24.885,0:03:27.549
mogła więc łatwo przelewać pieniądze

0:03:27.549,0:03:30.312
i używać ich do celów prywatnych,

0:03:30.312,0:03:33.910
co pozostało niezauważone[br]przez dwadzieścia lat.

0:03:33.910,0:03:37.275
Podobno Crundwell czuła się upoważniona

0:03:37.275,0:03:38.919
do luksusu przez swoją pozycję

0:03:38.919,0:03:42.665
i sławę, którą przyniosła miastu.

0:03:42.665,0:03:45.336
Wygodnie jest myśleć,[br]że oszustwo nie ma ofiar,

0:03:45.336,0:03:49.584
bo korporacje to nie ludzie.

0:03:49.584,0:03:53.114
Ale oszustwo zawsze krzywdzi ludzi.

0:03:53.114,0:03:56.025
Pracownicy Parmalatu stracili pracę,

0:03:56.025,0:04:00.241
podatki mieszkańców Dixon[br]poszły na utrzymanie koni,

0:04:00.241,0:04:04.276
a klientom firm podniesiono ceny,[br]żeby pokryć straty.

0:04:04.276,0:04:07.166
Czasem efekty oszustwa są druzgocące,

0:04:07.166,0:04:11.629
jak wtedy, gdy Bernard Madoff[br]pozbawił ludzi oszczędności życia.

0:04:11.629,0:04:15.479
Ale często są też subtelne i ukryte.

0:04:15.479,0:04:19.333
Mimo to ktoś gdzieś za to zapłaci.