Dua të diskutoj me ju për diçka të madhe. Do të fillojmë ketu. Para 65 milion vjetësh dinosaurët patën një ditë të keqe. (të qeshura) Një copë shkëmbi me diametër prej gjashtë miljash duke lëvizur, perafërsisht 50 herë më shpejt se shpejtësia e plumbit te pushkës, u përplas në Tokë. Liroj enërgjinë e tij përnjëherësh, dhe ishte një eksplodim marramendës. Në qoftëse i kishit marrur të gjitha bombet atomike të ndërtuara ndonjëherë në kulmin e luftës së ftohtë, ti bashkonit dhe ti shpërthenit në të njetën kohë, ajo do të ishte sa një e milonta pjesë e energjisë së liruar në atë moment. Dinosaurët patën një ditë vërtet të keqe. Dakort? Tani, një shkëmb me gjerësi prej gjashtë miljesh është shumë i madh. Ne të gjithë jetojmë këtu, në Boulder. Në qoftëse shikoni jasht dritares dhe mund të shihni Long's Pik, me siguri jeni të familjarizur me të. Tani, bëni bashkë Long's Pik dhe nxjerrni jashtë në gjithësi. Merreni Meeker, malin Meeker. Bashkojini atë atje, dhe vendosni atë poashtu ne gjithësi, dhe malin Everest, dhe K2, dhe majat indiane. Pastaj filloni të keni idenë se për sa shumë masë shkëmbore bëhet fjalë, dakort? Ne e dijmë se ishte aq i madh për shkak të ndikimit që kishte dhe kraterit që la. Goditi në të ashtuquajturën Yucatan, Gjiri i Meksikos. Mund ta shikoni këtu, Jukatan Peninsula, nëse e njihni Kozumel nga bregu lindor atje. Këtu shihet se cfarë madhësie krateri ka mbetur. Ishte gjigant. Që tiu jap një ndjesi te madhësisë, në rregull, ja ku është. Madhësia këtu është 50 milje në majë, njëqind kilometra në fund. Kjo gjë ishte 300 kilometra mespërmes -- 200 milje -- një krater gjigant që nxorri jashtë një sasi të madhe të Tokës që u thërrmua përreth globit dhe hapi zjarre kudo në planet, ngriti mjaft pluhur që ta bllokonte diellin. Zhduku 75 për qind të gjitha krijesave në Tokë. Tani, nuk janë gjithë asteroidët aq të mëdhenj Disa nga ta janë më të vegjël. Këtu është një që u shfaq mbi SH.B.A në Tetor të 1992. Erdhi në një mbrëmje të së premtes. Pse ajo ishte më rëndësi? Sepse në atë kohë, videokamerat sapo filluan të përhapeshin, dhe njerëzit do ti sjellnin, prindërit do i kishin në lojrat e futbollit të fëmijëve të tyre që ti filmonin ata gjatë lojës. Dhe meqenëse erdhi të premten, ata ishin në gjendje ta kapnin këtë filmim deri sa ajo copëtohej rrugës mbi Virgjinian Perendimor, Mariland, Pensilvani dhe Nju Xhersi deri sa shkaktoj atë ndaj një makine në Nju Jork. (të qeshura) Tani, kjo nuk është krater i gjerë 200 milje, por mund ta shihni shkëmbin i cili qëndron mu këtu, të një madhësia sa një top futbolli, i cili qëlloi atë makinë dhe bëri atë dëmë. Tani kjo gjë ishte përafërsisht sa madhësia a një autobusi shkolle kur mbërriti në fillim. U copëzua gjatë shtypjes atmosferike, u thërrmua, dhe pastaj copat u shpërbën dhe shkaktuan ca dëme. Tani, ju me siguri nuk do ta dëshironit atë të bie në këmbën tuaj ose në kokën tuaj, sepse do të shkaktonte atë. Ajo po që do të ishte keq. Mirëpo nuk do të zhdukte, gjithë jetën në Tokë, kështu që në rregull. Por rezulton që, nuk ju nevojitet diqka me diametër prej gjashtë miljesh të shkaktoj shumë dëme. Është një pikë mesatare mes shkëmbit të vogël dhe shkëmbit të madh, dhe në fakt, nëse ndonjëri nga ju ka qenë ndonjëherë afër Winslow të Arizonës është një krater në shkretëtirë atje, që është aq portretizuese sa që quhet Krateri i Metorit. Për tiu japur një kuptim më të gjerë të madhësisë, ajo ishte e gjerë afër një milje. Në qoftë se shikoni sipër, gjendet një hapësirë parkimi, dhe ato janë mjete rekrative atje. Pra është një milje mespërmes, 600 hapa(njësi matëse) e thellë. Objekti që e formoi këtë me siguri që ishte rreth 30 deri 50 jard mespërmes, afërsisht me madhësinë e dhomës së auditoriumit Mackey këtu. Erdhi me shpejtësitë qe ishin të lahtarshme, u përplas në tokë, shpërtheu, dhe eksplodoi me energji afërsisht 20- megaton të një bombe atomike-- një bombë shumë e madhe. Kjo ishte para 50,000 vjetësh, kështu që do të mund të zhdukte disa bafolo ose antilopa, ose diqka të tillë në shkretëtirë, por me siguri që nuk do të kishte shkaktuar shkatërrim global. Rezultoi që këto gjëra nuk duhet ta godasin tokën që të shkaktojnë shumë dëme. Tani, më 1908, mbi Siberi, afër regjionit Tunguska -- për ata që janë tifozë të Dan Aykoryd dhe kini shikuar "Ghostbuster", kur ai foli për qarjen më të madhe diametrike që nga shpërthimi Siberia më 1909, kur ai gaboi datën, por në rregull. (të qeshura) Ishte 1908. Në rregull. Mund të jetoj edhe me të (gabimin). (të qeshura) Një shkëmb tjetër erdhi në atmosferën e Tokës dhe kjo shpërtheu mbi tokë, disa milje mbi sipërfaqen e Tokës. Nxehtësia e atij shpërthimi e vuri në flakë pyllin përfundi tij, dhe pastaj vala e shpërthimit erdhi dhe rrëzoi pemët për qindra milja katror, dakort? Kjo shkaktoi dëme të mëdha. Përsëri, ky ishte një shkëmb afërsisht sa madhësi e sallës që jemi të ulur këtu. Krateri i Meteorit ishte i përbërë nga metali dhe ai metal është më rezistent, kështu që arriti tokën. Ai mbi Tunguska me siguri që ishte i përbërë nga shkëmbi, dhe ishte më i thërrmueshëm, kështu që shpërtheu ne ajër. Sidoqoftë, këto janë shpërthime të frikshme,prej 20 megatonësh. Tash, kur këto gjëra shpërthejnë, ato nuk do të shkaktojnë dëmtim global ekologjik. Ato nuk do të bëjnë diqka që vrasësi-dinosaur bëri. Ata nuk janë aq të mëdhenjë. Mirëpo, do të shkaktojnë dëmtime botërore ekonomike, sepse nuk duhet medeomos të godasin, që të shkaktojnë kësi lloj dëmtimesh. Nuk kanë nevojë që të bëjnë shkatërrim botëror. Nëse një nga këto do të qëllonte kudo qoftë, do të ndjellte panik. Mirëpo nëse kishte ardhur mbi një qytet, qytet të rëndësishëm -- jo pse ndonjë qytet është më i rëndësishëm se tjerët, por prej disa prejt tyre ne varemi më shumë në bazë ekonomike globale -- do të shkaktonte një dëmë marramendës për neve si civilizim. Tani, që iu futa frikën në palc .. (të qeshura) Qfarë mund të bëjmë për këtë? Dakort? Ky është një rrezik potencial. Më leni të theksoj që ne nuk kemi pasur përplasje gjigande siq ishte vrasësi-dinosaur tash e 65 milon vjetë. Ato janë shumë të rralla. Më të vogla, ndodhin më shpesh, por me siguri në baza mijëvjeqare, çdo shekuj or disa mijëra vite, mirëpo është diqka që duhet ta kemi parasysh. Pra, qfarë bëjmë neve pë ta? Gjëja e parë që duhet të bëjmë, është ti gjejmë ata. Ky është imazh i një asteroidi, që kaloi nga ne në 2009. Është mu këtu. Por siq mund ta shihni është shumë i mekur. Nuk e di nëse mund ta shikoni atë në rreshtin prapa. Këta thjesht janë yje. Ky ishte një shkëmb që kishte diametër prej 30 jardëve afërsisht se madhësisë të atij që shpërtheu mbi Tunguska dhe goditi Arizonën para 50,000 vjetëve. Këto gjëra janë të zbehta. Janë vështirë të shikueshme dhe qielli është vërtetë shum i madh. Së pari ne duhet ti gjejmë këto gjëra. Lajmi i mirë është, që jemi duke kërkuar për ta. NASA ka ndarë para për këtë. Fondacioni Nacional i Shkencës, vende të tjera janë shumë të interesuara për këtë. Ne jemi duke ndërtuar teleskopa që janë duke kërkuar për kërcnimin. Ky është hapi i parë, i madh, por cili është hapi i dytë? Hapi i dytë është që ne po shohim një duke ardhur nga ne, ne duhet ta ndalojmë atë. Qfarë bëjmë ne? Me siguri keni dëgjuar për asteroidin Apofis. Nëse nuk keni dëgjuar, atëherë do të dëgjoni. Nëse keni dëgjuar për apokalipsin Majan 2012 ju do të dëgjoni për Apofis, sepse ju jeni te akorduar ne te gjitha lidhjet për fundin e botes. Apofis është një asteroid që është zbuluar me 2004. Është përafërsisht 250 jard mespërmes, kështu që është mjaft i madh -- madhesi e madhe, me e madhe se nje stadium futbolli -- dhe do të kalojë përgjatë Tokës në Prill të 2029. Dhe do të na kalojë neve shumë afër sa që do te vijë perfundi satelitëve tanë të motit. Graviteti i botës do të kthejë orbitën a kësaj gjëje aq shumë sa që, nëse kalon pergjatë këtij regjioni hapsinor, ky rajon në formë fasuleje-veshke i quajtur "vrimë qelësi" (gravitacionale), Toka do ta përkulte atë mjaftueshëm ashtu që pas 7 vjetësh më 13 Prill, që tiu perkujtoj është e premte të vitit 2036 ... (të qeshura) -- ju nuk mund ti planifikoni kësi gjëra -- Apofis do të na godas. Dhe është me diametër prej 250 metra, kështu që do te shkaktonte dëme të pa imagjinueshme. Tani lajmi i mirë është se mundësia që të kaloj përmes kësaj vrime dhe pastaj të na godas neve është një në një milion, përafërsisht -- shumë, shumë pak mundësi, kështu që personalisht nuk rri zgjuar natën duke u shqetësuar për këtë, fare. Nuk mendoj që Apofis është një problem. Në fakt, Apofis është një bekim që na duhej, sepse na zgjoi karshi rreziqeve të këtyre gjërave. Kjo gjë është zbuluar vetëm para ca vjetësh dhe mund të na godiste disa vite pas nga e tashmja. Nuk do ta bëj një gjë të tillë, por na jep neve një shancë ti studiojemë kësij lloj asteroidesh. Ne me të vërtetë nuk i kuptuam këto vrima, dhe tani që ne i kuptojmë rezultoi që është me shumë rëndësi, sepse si do ta ndalonit një asteroid si ky? Mirë, më lejoni tiu bëj një pyetje, qfarë ndodh nëse jeni duke qëndruar në mes të rrugës dhe një makinë është duke ardhur drejt teje? Si veproni? Ju bëni kështu. Apo jo? Shmangesh. Makina kalon prapa teje. Por nuk mund ta lëzim Tokën, së paku jo shumë lehtë, mirëpo ne mund ta zhvendosim një asteroid të vogël. Dhe ka rezultuar, që veqse e kemi bërë. Në vitin 2005, NASA nisi një sondë të quajtur Dip Impakt, e cila u përplas në -- një pjesë e saj u përplas në nukleusin e një komete. Kometat janë shumë të ngjajshme me asteroidët. Qëllimi nuk ishte ta shmangnin nga rruga. Qëllimi ishte ta bënte një krater ta gërmonte materialin dhe të shiqonte qfarë fshishej brenda sipërfaqes së kësaj komete, për të cilën mësuam mjaft. Ne lëzim kometën shumë pak, jo shumë, por ajo ishte poenta. Sidoqoftë, ke parasysh këtë. Kjo gjë është duke u sillur rreth diellit për 10 milje në sekon, 20 milje për sekond. Ne lëshuam një sondë hapsinore dhe qëlluam atë. Dakort? Paramendoni se sa vështirë do të ishte ajo, dhe ne arritëm. Kjo do të thotë se ne mund ta bëjmë prapë. Nëse na nevojitet, dhe shikojmë që një asteroid është duke ardhur nga ne, dhe është drejtuar direkt nga ne, dhe i kemi 2 vite kohë, bum! Ne e qëllojmë atë. Ju mund të provoni të -- e dini, nëse i shikoni filmat, ju mund të mendoni, pse ne nuk i përdorim bombat atomike? Mirë, ju mund ta provoni atë, por problemi është koha. E lëshoni bombën atomike në këtë gjë, ju duhet ta shpërtheni brenda disa milisekondave tolerancë, përndryshe ju nuk do ta godisnit në shenjë. Dhe janë shumë probleme të tjera me të. Eshtë shumë vështirë ta beni. Por vetëm të qëlloni diqka? Ajo është mjaft e lehtë. Mendoj që edhe NASA mund ta bëj këtë, dhe ata e dëshmuan që mund ta bëjnë.(të qeshura) Problemi qëndron, qfarë ndodh nëse ju qëlloni këtë asteroid, ju keni ndryshuar trajektoren e orbitës, ju e matni orbitën dhe zbuloni, oh, dakort, ne sapo e futëm në vrimën gravitacionale, dhe tani do të na qëlloj neve për tre vite. Mirë, mendimi im është, në rregull. Dakort? Nuk do të na qëlloj për gjashtë muaj. Shumë mirë. Tani ne kemi tre vjet të bëjmë diqka tjetër. Dhe ju mund ta qëllonit përsëri. Ajo do të ishte diqka e ngathët. Ju mund ta shtynit në një vrimë të tretë ose qfarëdo qoftë, kështu që ju nuk do ta bënit atë. Dhe kjo është pjesa, pjesa që thjesht e adhuroj. (të qeshura) Pas maqos së madhe "Rrrrrr BAM"! Ne do ta qëllojmë këtë gjë mu në fytyrë," dhe pastaj ne i sjellim (të qeshura) është një grup shkencëtarësh dhe inxhinierëve dhe astronautëve dhe ata e quajnë vetën e tyre Fondacioni B612. Pë ju që keni lexuar "The Little Prince"("Prince i Vogël") shpresoj që e kuptoni atë referim. Princi i vogël i cili jetoj ne një asteroid, quhej B612. Këta janë njerëz të menqur -- burra dhe gra -- astronautë, siq thashë, inxhinierë. Rusty Schweickart, i cili ishte astronautë në Apollo 9 bënë pjesë në këtë. Dan Durda, miku im që realizoj këtë imazh, punon këtu tek Instituti jugperendimor i kërkimeve në Boulder, në Rrugën Walnut. Ai krijoi këtë imazh për këtu, dhe aktualisht ai është një nga astronautët që punojnë për ta. Në qoftë se shikojmë një asteroid që do ta godas Tokën dhe ne kemi mjaft kohë, ne mund ta godasim atë që të lëviz në një orbit më të mirë. një sond që peshon një apo dy tonë. Nuk nevojitet që të jetë gjigande -- disa tonësh jo aq e madhe -- dhe mund ta vendosni afër asteroidit. Ju nuk zbarkoni në të, sepse këto gjëra janë të paqëndrueshme nga të gjitha anët. është shumë vështirë të zbarkonit në to. Në vend të asaj ju, ju afroni asaj. Graviteti i asteroidit tërheq sondën, dhe sonda ka masën prej disa tonësh. Ka një gravitet mjaft të vogël, por ajo është e mjaftueshme që ta tërheq një asteroid, dhe ju keni raketën të vendosur, kështu që ju mund -- oh, ju vështirë që mund ta shihni këtu, por atje është -- dhe ju në fakt, këta quna janë të lidhur për gravitetin e vet, dhe nëse ju e lëvizni sondën shumë ngadalë, shumë, shumë butësisht, ju shumë me lehtësi mund ta drejtoni atë shkëmb në një orbitë të sigurt. Ju mund poashtu ta vendosni në një orbitë rreth Tokës ku ne mund ta gërmonim atë, edhe pse ajo është një gjë krejtësisht tjetër. Nuk dua të kaloj andej. (të qeshura) Por ne do të ishim të pasur. (të qeshura) Pra mendoni një qik për këtë, në rregull? Janë ata shkëmbi gjigand duke fluturuar atje, dhe po na godasin neve, dhe ata po na shkaktojnë dëme neve, por ne kemi arritur ta zgjidhim këtë, dhe kemi gjitha gjërat ta bëjmë këtë. Ne kemi astronomë të vendosur me teleskopë duke i kërkuar ata. Ne kemi njerëz të menqur, shumë, shumë të menqur, të cilët janë të brengosur për këtë dhe ta gjejnë mënyrën se si ta zgjidhin problemin, dhe ne kemi teknologjinë ta bëjmë këtë. Në fakt kjo sondë nuk mund ti përdor raketat kimike. Raketat kimike japin shumë vrull, gjithashtu më shumë shtytje. Sonda do të hidhej gabim. Ne zbuluam diqka që quhet shtytja ionike, i cila është motor me forcë shtytjeje shumë, shumë, shumë të vogël. Generon me forcë që një copë letre do ta kishte në duar tuaja, shumë të lehtë, por mund të qëndroj për muaj e vite, duke ofruar atë shtytje të lehtë. Nëse ndonjëri nga ju në sallë admiron "Star Trek"-un origjinal ata kaluan përgjatë një anije alienësh që kishin një shtyje jonike dhe Spoki tha, "Ata janë shumë të sofistikuar teknikisht. Me këtë mjet ata janë qindra vite përpara nesh." Por, ne kemi një mjet me shtytje jonike tani.(të qeshura) Ne nuk kemi Enterpise-in, por kemi mjetin me shtytje jonike tani. (aplauza) Spock. (të qeshura) Pra.. Ai është dallimi, ai është dallimi mes nesh dhe dinosaurëve. Kjo ju ndodhi atyre. Nuk ka nevojë që të na ndodh edhe neve. Dallimi mes dinosaurëve dhe nesh është që ne kemi një program për gjithësi dhe ne mund të votojmë, kështu që ne mund ta ndryshojmë të ardhmen tonë. (të qeshura) Ne kemi aftësinë të ndërrojmë të ardhmen tonë. 65 milion vjet nga ky çast, ne nuk kemi nevojë qe eshtrat tona të mbulohen nga pluhuri në muze. Ju faleminderit shumë. (aplauza)