Thuhet se të jesh poet

duhet të shkosh në ferr dhe të kthehesh.

Herën e parë kur e vizitova burgun,

Nuk u befasova nga zhurma e drynjve,

apo nga dyert e mbyllura, apo hekurat.

ose nga ndonjë prej gjërave 
që kisha imagjinuar.

Ndoshta sepse burgu është 
në një hapësirë të hapur.

Ti mund ta shohësh qiellin.

Pulëbardhat fluturojnë mbi ty, 
dhe ndjehesh sikur je afër detit,

sikur je tepër afër plazhit.

Por në fakt pulëbardhat kërkojnë ushqim
te kazanet e plehrave të burgut.

Unë shkova më brenda dhe papritmas 
pash të burgosurit që ecnin në koridor.

Dhe pastaj ishte sikur 
u largova dhe mendoja

që shumë lehtë mund të jem njëri nga ta.

Nëse kisha pasur një storie tjetër, 
tjetër kontekst, tjetër fat.

Sepse askush - askush - nuk mund të zgjedhë
vendin se ku do të lind.

Në 2009, më ftuan në një projekt

që Universiteti i San Martin 
po e kryente në burgun e njësisë 48,

për të kordinuar një seminar të shkrimit

Shërbimi burgut lëshoi
një pjesë toke në fund të burgut

në të cilën ata ndërtuan 
godinen e Qendrës Universitare.

Herën e parë që takova të burgosurit,

I pyeta se pse kishin kërkuar 
për një seminar për të shkruar

dhe ata më thanë se donin ta 
shkruanin në letër

të gjitha ato që nuk mund t'i thonin 
apo t'i bënin.

Vendosa që poezia të hynte brenda në burg.

I thashë pse mos të punojmë me poezinë,

nëse e dinin çka ishte poezia.

Por askush nuk e dinte 
çfarë në të vërtetë ishte poezia.

Ata gjithashtu më sugjeruan

që seminari të mos ishte 
vetëm për të burgosurit

që marrin orë universiteti por për 
të gjithë të burgosurit.

Unë thashë se për ta filluar këtë seminar,

më duhet të gjeja një mjet të përbashkët.

Ai mjet ishte gjuha.

Ne kishim gjuhën, kishim seminarin
Ne mund të kishim edhe poezinë.

Por çfarë nuk kisha konsideruar,
ishte se pabarazia ekziston edhe në burg.

Shumë prej të burgosurve 
nuk kishin kryer as shkollën fillore.

Shumë nuk dinin shkrimin e dorës,
ata mezi bënin shkrimin e shtypit.

As nuk shkruanin në mënyrë të rrjedhshme.

Kështu që ne filluam për poema të shkurta.

Shumë të shkurta, por shumë të fuqishme.

Dhe filluam të lexonim, edhe lexonim 
një autor, pastaj një tjetër autor.

dhe duke lexuar poema kaq të shkurta,
ata filluan ta kuptonin

se çka bënte gjuha poetike 
ishte ta thyente një logjikë të caktuar,

dhe të krijonte një sistem tjetër.

Ta thyesh logjikën e një gjuhe 
e thyen edhe logjikën e një sistemi

në të cilën janë mësuar të përgjigjen.

Kështu që një sistem i ri u paraqit,

rregulla të reja që i bënte 
ata të kuptonin shumë shpejt,

- shumë shpejt -

se me gjuhën poetike

ata do të jenë në gjendje 
me thon çkado që duan.

Thuhet se me qenë poet duhet 
të shkosh në ferr dhe të kthehesh prapë.

Dhe ata kanë shumë ferr.
Shumë ferr.

Njëri prej tyre njëherë më tha:
"Në burg kurrë nuk flen,

Ti kurrë nuk mund të flesh në burg.
Ti kurrë nuk mund të mbyllësh qepallat"

Dhe, siq po bëj tani,
I dhashë atyre një moment qetësie,

pastaj thashë,
"Kjo është poezia, djem"

Është në këtë univers të burgut
që ndodhet rreth jush.

Cdo gjë që thoni, 
për atë se si kurrë nuk mund të flini,

e kullon frikën.

Dhe të gjitha gjërat e pashkruara --
e gjitha kjo është poezi."

Kështu që filluam ta përvetësojmë atë ferr

ne e zhytëm vetvetën në ciklin e shtatë.

Dhe në atë rreth të shtatë të ferrit, 
në ciklin tonë tëi dashur,

ata mësuan se munden t'i bëjnë muret 
të padukshme

se munden t'i bëjnë dritaret të bërtasin,

dhe se mund të fshihen brenda hijeve.

Në vitin e parë që përfundoi seminari,

organizuam një festë 
të vogël përmbyllëse,

siq bëhet kur një punë përfundohet
me aq shumë dashuri,

dhe ju doni ta festoni.

Ne i thirrëm familjet, miqtë, 
autoritetet e universitetit.

Gjëja e vetme që të burgosurit duhej 
të bënin ishte të lexonin një poemë,

ta pranonin diplomën dhe duartrokitjet.

Kjo ishte festa jonë e vogël.

Gjëja e vetme me të cilën dua t'ju lë

është momenti në të cilën këta djem,

disa nga ata tepër shtatlartë 
kur qëndronin afër meje,

ose djemtë e rinj- 
të rinjë por me krenari të madhe,

mbanin letrat dhe dridheshin si 
fëmijë të vegjël,

dhe lexonin poezitë e tyre 
më zërin që u dridhej.

Ai moment më bëri të mendoj shumë

se sigurisht për shumë prej tyre ishte 
sigurisht hera e parë

që i duartrokisnin për diqka.

Në burg ka gjëra që nuk mund të bëhen.

Në burg, nuk mund të ëndërrosh.
Në burg, nuk mund të qash.

Ka fjalë që janë virtualisht të ndaluara,
si fjala "kohë"

fjala "e ardhmja", fjala "dëshiroj".

Por ne guxuam të ëndërronim, 
ëndërruam shumë.

Ne vendosëm që ata do shkruanin një libër.

Jo vetëm që shkruajtën një libër, 
por edhe e lidhën vetë atë.

Ky ishte fundi i 2010.

Pastaj. e dyfishuam 
dhe shkruajtëm edhe një tjetër libër.

Dhe e lidhëm edhe atë.

Kjo Ishte pak më parë,
në fund të vitit të kaluar.

çka unë shihja javë pas jave,

ishte se si ata po ktheheshin
në njerëz të ndryshëm;

si po shndërroheshin.

Si fjalët po i fuqizonin ata 
me një dinjitet që s'e dinin që e kanë.

që s'e kishin imagjinuar kurrë.

Nuk kishin ide se ai lloj dinjiteti 
mund të vinte nga ta.

Në seminar, në atë ferrin e dashur që ndamë
së bashku, ne të gjthë dhamë diqka.

Ne hapëm duart dhe zemrën dhe dhamë 
atë çka patëm, që mundëm.

Të gjithë, barabartë.

Dhe kështu ndjehesh se së paku 
më një mënyrë të vogël

je duke riparuar një 
thyerje sociale të madhe

sepse për shumë nga ta,

burgu është i vetmi destinacion.

Më kujtohet një varg 
e një poetit të madh,

nga njësia 48 e seminarit tonë,
Nicolas Dorado:

"Më duhet një pe infinit 
për ta qepur këtë plagë të madhe."

Poezia e bën këtë; 
qep plagët e ekskluzionit.

Hap dyert.
Poezia është si pasqyrë.

Krijon një pasqyrë, e cila është poezia.

Ata e njohin vetveten, 
e shikojnë veten në poezi

dhe shkruajnë nga ajo 
që janë dhe janë ajo që shkruajnë.

Në mënyrë që të shkruajnë,

ata duhet ta përshtatin kohën 
për të shkruar

e cila është një kohë 
e lirisë të jashtëzakonshme.

Ata duhet të kërkojnë në kokën e tyre 
për pak liri

që nuk mundet kurrë t'i mohohet 
kur shkruajnë

dhe kjo është e nevojshme për ta kuptuar 
që liria është e mundur

edhe brenda në burg.

dhe të vetmet grila që kemi në 
hapësirën tonë të mrekullueshme

janë vetëm fjala "grila".

dhe të gjithë ne në ferrin tonë
digjemi nga lumturia

kur dhezim fitilin e fjalëve.

(Duartrokitje)

Unë ju tregova shumë për burgun,
shumë për çka kam përjetuar

çdo javë, si e kam shijuar dhe 
si jam transformuar me të burgosurit

Por ju nuk e dini se 
sa do të më kishte pëlqyer që ju

të mund ta ndjeni, jetoni,
provonit vetëm për pak sekonda,

atë çka unë e kam përjetuar çdo javë
dhe atë çka më bën kjo që jam.

(Duartrokitje)

Martin Busamente: 
Zemra përtyp lotët e kohës;

të vërbëruar nga drita,

fsheh shpejtësinë e kohës

kur imazhet shkojnë me rradhë.

Ajo lufton; ajo mbahet.

Zemra çahet nën vështrimet e pikëlluara,

shëtit në stuhi që përhap zjarr,

ngrin krahërorët të ulur nga turpi,

di se nuk është vetëm 
të lexosh e të vazhdosh

Ajo gjithashtu dëshiron 
ta shohë qiellin infinit blu.

Zemra ulet e mendon,

lufton që të mos jetë e zakonshme,

të dashurojë pa lënduar,

thith diellin,
i jep kurajo vetes,

dorëzohet, udhëton drejt arsyes.

Zemra lufton në mesin e kënetave,

buzë botës së krimit,

rraskapitet, por nuk merr 
atë më të lehtën,

derisa hapat e çregullt të dehjes

e zgjojnë,

e zgjojnë heshtjen.

Unë jam Martin Bustamente,

I burgosur në njësinë 48 të San Martin-it,

Sot është dita e lirimit tim të përkohshëm

Dhe për mua poezia, dhe literatura 
më ndryshuan jetën.

Ju faleminderit shumë.

Cristina Domenech: Ju faleminderit.

(Duartrokitje)