1
00:00:03,810 --> 00:00:06,774
Thuhet se të jesh poet

2
00:00:06,774 --> 00:00:09,472
duhet të shkosh në ferr dhe të kthehesh.

3
00:00:12,550 --> 00:00:16,788
Herën e parë kur e vizitova burgun,

4
00:00:16,788 --> 00:00:20,746
Nuk u befasova nga zhurma e drynjve,

5
00:00:20,746 --> 00:00:25,534
apo nga dyert e mbyllura, apo hekurat.

6
00:00:25,534 --> 00:00:28,069
ose nga ndonjë prej gjërave 
që kisha imagjinuar.

7
00:00:28,069 --> 00:00:31,647
Ndoshta sepse burgu është 
në një hapësirë të hapur.

8
00:00:31,722 --> 00:00:34,710
Ti mund ta shohësh qiellin.

9
00:00:34,710 --> 00:00:40,885
Pulëbardhat fluturojnë mbi ty, 
dhe ndjehesh sikur je afër detit,

10
00:00:40,885 --> 00:00:42,646
sikur je tepër afër plazhit.

11
00:00:42,806 --> 00:00:49,346
Por në fakt pulëbardhat kërkojnë ushqim
te kazanet e plehrave të burgut.

12
00:00:50,246 --> 00:00:53,830
Unë shkova më brenda dhe papritmas 
pash të burgosurit që ecnin në koridor.

13
00:00:56,490 --> 00:01:00,372
Dhe pastaj ishte sikur 
u largova dhe mendoja

14
00:01:00,607 --> 00:01:04,549
që shumë lehtë mund të jem njëri nga ta.

15
00:01:04,549 --> 00:01:09,222
Nëse kisha pasur një storie tjetër, 
tjetër kontekst, tjetër fat.

16
00:01:09,518 --> 00:01:16,070
Sepse askush - askush - nuk mund të zgjedhë
vendin se ku do të lind.

17
00:01:18,490 --> 00:01:21,710
Në 2009, më ftuan në një projekt

18
00:01:22,960 --> 00:01:28,990
që Universiteti i San Martin 
po e kryente në burgun e njësisë 48,

19
00:01:28,990 --> 00:01:30,952
për të kordinuar një seminar të shkrimit

20
00:01:31,632 --> 00:01:34,320
Shërbimi burgut lëshoi
një pjesë toke në fund të burgut

21
00:01:34,320 --> 00:01:43,240
në të cilën ata ndërtuan 
godinen e Qendrës Universitare.

22
00:01:43,940 --> 00:01:47,486
Herën e parë që takova të burgosurit,

23
00:01:47,486 --> 00:01:50,172
I pyeta se pse kishin kërkuar 
për një seminar për të shkruar

24
00:01:50,512 --> 00:01:54,539
dhe ata më thanë se donin ta 
shkruanin në letër

25
00:01:54,539 --> 00:01:58,273
të gjitha ato që nuk mund t'i thonin 
apo t'i bënin.

26
00:01:58,488 --> 00:02:03,354
Vendosa që poezia të hynte brenda në burg.

27
00:02:05,524 --> 00:02:09,046
I thashë pse mos të punojmë me poezinë,

28
00:02:09,046 --> 00:02:11,525
nëse e dinin çka ishte poezia.

29
00:02:11,525 --> 00:02:14,709
Por askush nuk e dinte 
çfarë në të vërtetë ishte poezia.

30
00:02:18,460 --> 00:02:21,021
Ata gjithashtu më sugjeruan

31
00:02:21,021 --> 00:02:24,643
që seminari të mos ishte 
vetëm për të burgosurit

32
00:02:24,643 --> 00:02:28,095
që marrin orë universiteti por për 
të gjithë të burgosurit.

33
00:02:28,525 --> 00:02:31,606
Unë thashë se për ta filluar këtë seminar,

34
00:02:31,606 --> 00:02:36,563
më duhet të gjeja një mjet të përbashkët.

35
00:02:36,673 --> 00:02:39,199
Ai mjet ishte gjuha.

36
00:02:39,679 --> 00:02:44,690
Ne kishim gjuhën, kishim seminarin
Ne mund të kishim edhe poezinë.

37
00:02:45,430 --> 00:02:50,825
Por çfarë nuk kisha konsideruar,
ishte se pabarazia ekziston edhe në burg.

38
00:02:50,825 --> 00:02:55,227
Shumë prej të burgosurve 
nuk kishin kryer as shkollën fillore.

39
00:02:56,697 --> 00:03:02,326
Shumë nuk dinin shkrimin e dorës,
ata mezi bënin shkrimin e shtypit.

40
00:03:04,136 --> 00:03:07,742
As nuk shkruanin në mënyrë të rrjedhshme.

41
00:03:07,742 --> 00:03:12,022
Kështu që ne filluam për poema të shkurta.

42
00:03:12,112 --> 00:03:14,784
Shumë të shkurta, por shumë të fuqishme.

43
00:03:15,444 --> 00:03:18,894
Dhe filluam të lexonim, edhe lexonim 
një autor, pastaj një tjetër autor.

44
00:03:19,299 --> 00:03:24,088
dhe duke lexuar poema kaq të shkurta,
ata filluan ta kuptonin

45
00:03:24,533 --> 00:03:28,485
se çka bënte gjuha poetike 
ishte ta thyente një logjikë të caktuar,

46
00:03:28,805 --> 00:03:30,938
dhe të krijonte një sistem tjetër.

47
00:03:30,938 --> 00:03:35,068
Ta thyesh logjikën e një gjuhe 
e thyen edhe logjikën e një sistemi

48
00:03:35,068 --> 00:03:38,896
në të cilën janë mësuar të përgjigjen.

49
00:03:39,356 --> 00:03:41,464
Kështu që një sistem i ri u paraqit,

50
00:03:41,464 --> 00:03:47,543
rregulla të reja që i bënte 
ata të kuptonin shumë shpejt,

51
00:03:47,543 --> 00:03:50,003
- shumë shpejt -

52
00:03:50,003 --> 00:03:52,494
se me gjuhën poetike

53
00:03:52,494 --> 00:03:57,290
ata do të jenë në gjendje 
me thon çkado që duan.

54
00:03:59,496 --> 00:04:05,493
Thuhet se me qenë poet duhet 
të shkosh në ferr dhe të kthehesh prapë.

55
00:04:06,463 --> 00:04:10,223
Dhe ata kanë shumë ferr.
Shumë ferr.

56
00:04:10,493 --> 00:04:14,788
Njëri prej tyre njëherë më tha:
"Në burg kurrë nuk flen,

57
00:04:15,178 --> 00:04:20,275
Ti kurrë nuk mund të flesh në burg.
Ti kurrë nuk mund të mbyllësh qepallat"

58
00:04:20,585 --> 00:04:26,430
Dhe, siq po bëj tani,
I dhashë atyre një moment qetësie,

59
00:04:26,430 --> 00:04:29,923
pastaj thashë,
"Kjo është poezia, djem"

60
00:04:29,923 --> 00:04:37,561
Është në këtë univers të burgut
që ndodhet rreth jush.

61
00:04:37,611 --> 00:04:40,403
Cdo gjë që thoni, 
për atë se si kurrë nuk mund të flini,

62
00:04:40,403 --> 00:04:42,220
e kullon frikën.

63
00:04:42,220 --> 00:04:46,312
Dhe të gjitha gjërat e pashkruara --
e gjitha kjo është poezi."

64
00:04:47,463 --> 00:04:52,551
Kështu që filluam ta përvetësojmë atë ferr

65
00:04:52,551 --> 00:04:55,866
ne e zhytëm vetvetën në ciklin e shtatë.

66
00:04:56,686 --> 00:04:59,029
Dhe në atë rreth të shtatë të ferrit, 
në ciklin tonë tëi dashur,

67
00:05:00,219 --> 00:05:04,062
ata mësuan se munden t'i bëjnë muret 
të padukshme

68
00:05:04,322 --> 00:05:06,614
se munden t'i bëjnë dritaret të bërtasin,

69
00:05:06,614 --> 00:05:10,682
dhe se mund të fshihen brenda hijeve.

70
00:05:11,539 --> 00:05:15,543
Në vitin e parë që përfundoi seminari,

71
00:05:15,543 --> 00:05:18,039
organizuam një festë 
të vogël përmbyllëse,

72
00:05:18,039 --> 00:05:20,920
siq bëhet kur një punë përfundohet
me aq shumë dashuri,

73
00:05:20,920 --> 00:05:25,448
dhe ju doni ta festoni.

74
00:05:25,448 --> 00:05:29,677
Ne i thirrëm familjet, miqtë, 
autoritetet e universitetit.

75
00:05:29,677 --> 00:05:33,438
Gjëja e vetme që të burgosurit duhej 
të bënin ishte të lexonin një poemë,

76
00:05:33,878 --> 00:05:37,204
ta pranonin diplomën dhe duartrokitjet.

77
00:05:37,204 --> 00:05:38,757
Kjo ishte festa jonë e vogël.

78
00:05:40,477 --> 00:05:45,028
Gjëja e vetme me të cilën dua t'ju lë

79
00:05:46,418 --> 00:05:51,182
është momenti në të cilën këta djem,

80
00:05:51,182 --> 00:05:55,216
disa nga ata tepër shtatlartë 
kur qëndronin afër meje,

81
00:05:55,216 --> 00:05:59,547
ose djemtë e rinj- 
të rinjë por me krenari të madhe,

82
00:05:59,547 --> 00:06:03,606
mbanin letrat dhe dridheshin si 
fëmijë të vegjël,

83
00:06:03,606 --> 00:06:10,201
dhe lexonin poezitë e tyre 
më zërin që u dridhej.

84
00:06:12,626 --> 00:06:15,887
Ai moment më bëri të mendoj shumë

85
00:06:15,887 --> 00:06:22,121
se sigurisht për shumë prej tyre ishte 
sigurisht hera e parë

86
00:06:22,141 --> 00:06:25,210
që i duartrokisnin për diqka.

87
00:06:29,500 --> 00:06:33,379
Në burg ka gjëra që nuk mund të bëhen.

88
00:06:33,379 --> 00:06:38,120
Në burg, nuk mund të ëndërrosh.
Në burg, nuk mund të qash.

89
00:06:38,120 --> 00:06:43,149
Ka fjalë që janë virtualisht të ndaluara,
si fjala "kohë"

90
00:06:43,149 --> 00:06:47,076
fjala "e ardhmja", fjala "dëshiroj".

91
00:06:47,076 --> 00:06:52,074
Por ne guxuam të ëndërronim, 
ëndërruam shumë.

92
00:06:53,964 --> 00:06:56,480
Ne vendosëm që ata do shkruanin një libër.

93
00:06:56,990 --> 00:07:02,297
Jo vetëm që shkruajtën një libër, 
por edhe e lidhën vetë atë.

94
00:07:02,297 --> 00:07:04,647
Ky ishte fundi i 2010.

95
00:07:04,647 --> 00:07:08,961
Pastaj. e dyfishuam 
dhe shkruajtëm edhe një tjetër libër.

96
00:07:08,961 --> 00:07:10,238
Dhe e lidhëm edhe atë.

97
00:07:10,238 --> 00:07:14,826
Kjo Ishte pak më parë,
në fund të vitit të kaluar.

98
00:07:16,756 --> 00:07:20,256
çka unë shihja javë pas jave,

99
00:07:20,256 --> 00:07:24,813
ishte se si ata po ktheheshin
në njerëz të ndryshëm;

100
00:07:24,813 --> 00:07:27,506
si po shndërroheshin.

101
00:07:27,506 --> 00:07:32,460
Si fjalët po i fuqizonin ata 
me një dinjitet që s'e dinin që e kanë.

102
00:07:32,460 --> 00:07:34,544
që s'e kishin imagjinuar kurrë.

103
00:07:34,544 --> 00:07:38,698
Nuk kishin ide se ai lloj dinjiteti 
mund të vinte nga ta.

104
00:07:38,698 --> 00:07:46,176
Në seminar, në atë ferrin e dashur që ndamë
së bashku, ne të gjthë dhamë diqka.

105
00:07:46,176 --> 00:07:51,441
Ne hapëm duart dhe zemrën dhe dhamë 
atë çka patëm, që mundëm.

106
00:07:51,441 --> 00:07:54,040
Të gjithë, barabartë.

107
00:07:54,040 --> 00:07:58,380
Dhe kështu ndjehesh se së paku 
më një mënyrë të vogël

108
00:07:58,380 --> 00:08:02,782
je duke riparuar një 
thyerje sociale të madhe

109
00:08:02,782 --> 00:08:06,164
sepse për shumë nga ta,

110
00:08:06,164 --> 00:08:09,692
burgu është i vetmi destinacion.

111
00:08:12,252 --> 00:08:16,983
Më kujtohet një varg 
e një poetit të madh,

112
00:08:18,829 --> 00:08:24,115
nga njësia 48 e seminarit tonë,
Nicolas Dorado:

113
00:08:29,005 --> 00:08:35,443
"Më duhet një pe infinit 
për ta qepur këtë plagë të madhe."

114
00:08:35,533 --> 00:08:41,251
Poezia e bën këtë; 
qep plagët e ekskluzionit.

115
00:08:41,251 --> 00:08:46,724
Hap dyert.
Poezia është si pasqyrë.

116
00:08:46,724 --> 00:08:50,329
Krijon një pasqyrë, e cila është poezia.

117
00:08:50,329 --> 00:08:53,329
Ata e njohin vetveten, 
e shikojnë veten në poezi

118
00:08:53,329 --> 00:08:59,673
dhe shkruajnë nga ajo 
që janë dhe janë ajo që shkruajnë.

119
00:08:59,673 --> 00:09:02,279
Në mënyrë që të shkruajnë,

120
00:09:02,279 --> 00:09:06,724
ata duhet ta përshtatin kohën 
për të shkruar

121
00:09:06,724 --> 00:09:10,070
e cila është një kohë 
e lirisë të jashtëzakonshme.

122
00:09:10,070 --> 00:09:13,280
Ata duhet të kërkojnë në kokën e tyre 
për pak liri

123
00:09:13,280 --> 00:09:16,610
që nuk mundet kurrë t'i mohohet 
kur shkruajnë

124
00:09:17,070 --> 00:09:21,081
dhe kjo është e nevojshme për ta kuptuar 
që liria është e mundur

125
00:09:21,081 --> 00:09:23,563
edhe brenda në burg.

126
00:09:23,563 --> 00:09:28,238
dhe të vetmet grila që kemi në 
hapësirën tonë të mrekullueshme

127
00:09:28,238 --> 00:09:29,751
janë vetëm fjala "grila".

128
00:09:29,751 --> 00:09:33,892
dhe të gjithë ne në ferrin tonë
digjemi nga lumturia

129
00:09:33,892 --> 00:09:36,779
kur dhezim fitilin e fjalëve.

130
00:09:36,779 --> 00:09:55,802
(Duartrokitje)

131
00:10:05,222 --> 00:10:11,861
Unë ju tregova shumë për burgun,
shumë për çka kam përjetuar

132
00:10:11,861 --> 00:10:15,582
çdo javë, si e kam shijuar dhe 
si jam transformuar me të burgosurit

133
00:10:15,592 --> 00:10:20,012
Por ju nuk e dini se 
sa do të më kishte pëlqyer që ju

134
00:10:20,012 --> 00:10:25,540
të mund ta ndjeni, jetoni,
provonit vetëm për pak sekonda,

135
00:10:25,540 --> 00:10:29,707
atë çka unë e kam përjetuar çdo javë
dhe atë çka më bën kjo që jam.

136
00:10:32,497 --> 00:10:38,025
(Duartrokitje)

137
00:10:40,635 --> 00:10:45,213
Martin Busamente: 
Zemra përtyp lotët e kohës;

138
00:10:45,213 --> 00:10:47,986
të vërbëruar nga drita,

139
00:10:47,986 --> 00:10:51,324
fsheh shpejtësinë e kohës

140
00:10:51,324 --> 00:10:54,994
kur imazhet shkojnë me rradhë.

141
00:10:54,994 --> 00:10:56,731
Ajo lufton; ajo mbahet.

142
00:10:57,021 --> 00:10:59,825
Zemra çahet nën vështrimet e pikëlluara,

143
00:11:00,945 --> 00:11:02,977
shëtit në stuhi që përhap zjarr,

144
00:11:04,147 --> 00:11:07,022
ngrin krahërorët të ulur nga turpi,

145
00:11:07,022 --> 00:11:10,504
di se nuk është vetëm 
të lexosh e të vazhdosh

146
00:11:10,794 --> 00:11:14,399
Ajo gjithashtu dëshiron 
ta shohë qiellin infinit blu.

147
00:11:14,979 --> 00:11:17,932
Zemra ulet e mendon,

148
00:11:18,232 --> 00:11:20,079
lufton që të mos jetë e zakonshme,

149
00:11:20,979 --> 00:11:23,485
të dashurojë pa lënduar,

150
00:11:25,265 --> 00:11:28,575
thith diellin,
i jep kurajo vetes,

151
00:11:28,745 --> 00:11:32,405
dorëzohet, udhëton drejt arsyes.

152
00:11:32,910 --> 00:11:35,910
Zemra lufton në mesin e kënetave,

153
00:11:36,010 --> 00:11:39,750
buzë botës së krimit,

154
00:11:39,750 --> 00:11:43,670
rraskapitet, por nuk merr 
atë më të lehtën,

155
00:11:43,670 --> 00:11:46,590
derisa hapat e çregullt të dehjes

156
00:11:46,590 --> 00:11:48,310
e zgjojnë,

157
00:11:48,310 --> 00:11:49,180
e zgjojnë heshtjen.

158
00:11:49,762 --> 00:11:52,152
Unë jam Martin Bustamente,

159
00:11:52,152 --> 00:11:55,722
I burgosur në njësinë 48 të San Martin-it,

160
00:11:55,722 --> 00:11:58,912
Sot është dita e lirimit tim të përkohshëm

161
00:11:58,912 --> 00:12:02,852
Dhe për mua poezia, dhe literatura 
më ndryshuan jetën.

162
00:12:02,852 --> 00:12:03,202
Ju faleminderit shumë.

163
00:12:03,262 --> 00:12:04,152
Cristina Domenech: Ju faleminderit.

164
00:12:04,152 --> 00:12:10,472
(Duartrokitje)