0:00:03.810,0:00:06.774
Thuhet se të jesh poet

0:00:06.774,0:00:09.472
duhet të shkosh në ferr dhe të kthehesh.

0:00:12.550,0:00:16.788
Herën e parë kur e vizitova burgun,

0:00:16.788,0:00:20.746
Nuk u befasova nga zhurma e drynjve,

0:00:20.746,0:00:25.534
apo nga dyert e mbyllura, apo hekurat.

0:00:25.534,0:00:28.069
ose nga ndonjë prej gjërave [br]që kisha imagjinuar.

0:00:28.069,0:00:31.647
Ndoshta sepse burgu është [br]në një hapësirë të hapur.

0:00:31.722,0:00:34.710
Ti mund ta shohësh qiellin.

0:00:34.710,0:00:40.885
Pulëbardhat fluturojnë mbi ty, [br]dhe ndjehesh sikur je afër detit,

0:00:40.885,0:00:42.646
sikur je tepër afër plazhit.

0:00:42.806,0:00:49.346
Por në fakt pulëbardhat kërkojnë ushqim[br]te kazanet e plehrave të burgut.

0:00:50.246,0:00:53.830
Unë shkova më brenda dhe papritmas [br]pash të burgosurit që ecnin në koridor.

0:00:56.490,0:01:00.372
Dhe pastaj ishte sikur [br]u largova dhe mendoja

0:01:00.607,0:01:04.549
që shumë lehtë mund të jem njëri nga ta.

0:01:04.549,0:01:09.222
Nëse kisha pasur një storie tjetër, [br]tjetër kontekst, tjetër fat.

0:01:09.518,0:01:16.070
Sepse askush - askush - nuk mund të zgjedhë[br]vendin se ku do të lind.

0:01:18.490,0:01:21.710
Në 2009, më ftuan në një projekt

0:01:22.960,0:01:28.990
që Universiteti i San Martin [br]po e kryente në burgun e njësisë 48,

0:01:28.990,0:01:30.952
për të kordinuar një seminar të shkrimit

0:01:31.632,0:01:34.320
Shërbimi burgut lëshoi[br]një pjesë toke në fund të burgut

0:01:34.320,0:01:43.240
në të cilën ata ndërtuan [br]godinen e Qendrës Universitare.

0:01:43.940,0:01:47.486
Herën e parë që takova të burgosurit,

0:01:47.486,0:01:50.172
I pyeta se pse kishin kërkuar [br]për një seminar për të shkruar

0:01:50.512,0:01:54.539
dhe ata më thanë se donin ta [br]shkruanin në letër

0:01:54.539,0:01:58.273
të gjitha ato që nuk mund t'i thonin [br]apo t'i bënin.

0:01:58.488,0:02:03.354
Vendosa që poezia të hynte brenda në burg.

0:02:05.524,0:02:09.046
I thashë pse mos të punojmë me poezinë,

0:02:09.046,0:02:11.525
nëse e dinin çka ishte poezia.

0:02:11.525,0:02:14.709
Por askush nuk e dinte [br]çfarë në të vërtetë ishte poezia.

0:02:18.460,0:02:21.021
Ata gjithashtu më sugjeruan

0:02:21.021,0:02:24.643
që seminari të mos ishte [br]vetëm për të burgosurit

0:02:24.643,0:02:28.095
që marrin orë universiteti por për [br]të gjithë të burgosurit.

0:02:28.525,0:02:31.606
Unë thashë se për ta filluar këtë seminar,

0:02:31.606,0:02:36.563
më duhet të gjeja një mjet të përbashkët.

0:02:36.673,0:02:39.199
Ai mjet ishte gjuha.

0:02:39.679,0:02:44.690
Ne kishim gjuhën, kishim seminarin[br]Ne mund të kishim edhe poezinë.

0:02:45.430,0:02:50.825
Por çfarë nuk kisha konsideruar,[br]ishte se pabarazia ekziston edhe në burg.

0:02:50.825,0:02:55.227
Shumë prej të burgosurve [br]nuk kishin kryer as shkollën fillore.

0:02:56.697,0:03:02.326
Shumë nuk dinin shkrimin e dorës,[br]ata mezi bënin shkrimin e shtypit.

0:03:04.136,0:03:07.742
As nuk shkruanin në mënyrë të rrjedhshme.

0:03:07.742,0:03:12.022
Kështu që ne filluam për poema të shkurta.

0:03:12.112,0:03:14.784
Shumë të shkurta, por shumë të fuqishme.

0:03:15.444,0:03:18.894
Dhe filluam të lexonim, edhe lexonim [br]një autor, pastaj një tjetër autor.

0:03:19.299,0:03:24.088
dhe duke lexuar poema kaq të shkurta,[br]ata filluan ta kuptonin

0:03:24.533,0:03:28.485
se çka bënte gjuha poetike [br]ishte ta thyente një logjikë të caktuar,

0:03:28.805,0:03:30.938
dhe të krijonte një sistem tjetër.

0:03:30.938,0:03:35.068
Ta thyesh logjikën e një gjuhe [br]e thyen edhe logjikën e një sistemi

0:03:35.068,0:03:38.896
në të cilën janë mësuar të përgjigjen.

0:03:39.356,0:03:41.464
Kështu që një sistem i ri u paraqit,

0:03:41.464,0:03:47.543
rregulla të reja që i bënte [br]ata të kuptonin shumë shpejt,

0:03:47.543,0:03:50.003
- shumë shpejt -

0:03:50.003,0:03:52.494
se me gjuhën poetike

0:03:52.494,0:03:57.290
ata do të jenë në gjendje [br]me thon çkado që duan.

0:03:59.496,0:04:05.493
Thuhet se me qenë poet duhet [br]të shkosh në ferr dhe të kthehesh prapë.

0:04:06.463,0:04:10.223
Dhe ata kanë shumë ferr.[br]Shumë ferr.

0:04:10.493,0:04:14.788
Njëri prej tyre njëherë më tha:[br]"Në burg kurrë nuk flen,

0:04:15.178,0:04:20.275
Ti kurrë nuk mund të flesh në burg.[br]Ti kurrë nuk mund të mbyllësh qepallat"

0:04:20.585,0:04:26.430
Dhe, siq po bëj tani,[br]I dhashë atyre një moment qetësie,

0:04:26.430,0:04:29.923
pastaj thashë,[br]"Kjo është poezia, djem"

0:04:29.923,0:04:37.561
Është në këtë univers të burgut[br]që ndodhet rreth jush.

0:04:37.611,0:04:40.403
Cdo gjë që thoni, [br]për atë se si kurrë nuk mund të flini,

0:04:40.403,0:04:42.220
e kullon frikën.

0:04:42.220,0:04:46.312
Dhe të gjitha gjërat e pashkruara --[br]e gjitha kjo është poezi."

0:04:47.463,0:04:52.551
Kështu që filluam ta përvetësojmë atë ferr

0:04:52.551,0:04:55.866
ne e zhytëm vetvetën në ciklin e shtatë.

0:04:56.686,0:04:59.029
Dhe në atë rreth të shtatë të ferrit, [br]në ciklin tonë tëi dashur,

0:05:00.219,0:05:04.062
ata mësuan se munden t'i bëjnë muret [br]të padukshme

0:05:04.322,0:05:06.614
se munden t'i bëjnë dritaret të bërtasin,

0:05:06.614,0:05:10.682
dhe se mund të fshihen brenda hijeve.

0:05:11.539,0:05:15.543
Në vitin e parë që përfundoi seminari,

0:05:15.543,0:05:18.039
organizuam një festë [br]të vogël përmbyllëse,

0:05:18.039,0:05:20.920
siq bëhet kur një punë përfundohet[br]me aq shumë dashuri,

0:05:20.920,0:05:25.448
dhe ju doni ta festoni.

0:05:25.448,0:05:29.677
Ne i thirrëm familjet, miqtë, [br]autoritetet e universitetit.

0:05:29.677,0:05:33.438
Gjëja e vetme që të burgosurit duhej [br]të bënin ishte të lexonin një poemë,

0:05:33.878,0:05:37.204
ta pranonin diplomën dhe duartrokitjet.

0:05:37.204,0:05:38.757
Kjo ishte festa jonë e vogël.

0:05:40.477,0:05:45.028
Gjëja e vetme me të cilën dua t'ju lë

0:05:46.418,0:05:51.182
është momenti në të cilën këta djem,

0:05:51.182,0:05:55.216
disa nga ata tepër shtatlartë [br]kur qëndronin afër meje,

0:05:55.216,0:05:59.547
ose djemtë e rinj- [br]të rinjë por me krenari të madhe,

0:05:59.547,0:06:03.606
mbanin letrat dhe dridheshin si [br]fëmijë të vegjël,

0:06:03.606,0:06:10.201
dhe lexonin poezitë e tyre [br]më zërin që u dridhej.

0:06:12.626,0:06:15.887
Ai moment më bëri të mendoj shumë

0:06:15.887,0:06:22.121
se sigurisht për shumë prej tyre ishte [br]sigurisht hera e parë

0:06:22.141,0:06:25.210
që i duartrokisnin për diqka.

0:06:29.500,0:06:33.379
Në burg ka gjëra që nuk mund të bëhen.

0:06:33.379,0:06:38.120
Në burg, nuk mund të ëndërrosh.[br]Në burg, nuk mund të qash.

0:06:38.120,0:06:43.149
Ka fjalë që janë virtualisht të ndaluara,[br]si fjala "kohë"

0:06:43.149,0:06:47.076
fjala "e ardhmja", fjala "dëshiroj".

0:06:47.076,0:06:52.074
Por ne guxuam të ëndërronim, [br]ëndërruam shumë.

0:06:53.964,0:06:56.480
Ne vendosëm që ata do shkruanin një libër.

0:06:56.990,0:07:02.297
Jo vetëm që shkruajtën një libër, [br]por edhe e lidhën vetë atë.

0:07:02.297,0:07:04.647
Ky ishte fundi i 2010.

0:07:04.647,0:07:08.961
Pastaj. e dyfishuam [br]dhe shkruajtëm edhe një tjetër libër.

0:07:08.961,0:07:10.238
Dhe e lidhëm edhe atë.

0:07:10.238,0:07:14.826
Kjo Ishte pak më parë,[br]në fund të vitit të kaluar.

0:07:16.756,0:07:20.256
çka unë shihja javë pas jave,

0:07:20.256,0:07:24.813
ishte se si ata po ktheheshin[br]në njerëz të ndryshëm;

0:07:24.813,0:07:27.506
si po shndërroheshin.

0:07:27.506,0:07:32.460
Si fjalët po i fuqizonin ata [br]me një dinjitet që s'e dinin që e kanë.

0:07:32.460,0:07:34.544
që s'e kishin imagjinuar kurrë.

0:07:34.544,0:07:38.698
Nuk kishin ide se ai lloj dinjiteti [br]mund të vinte nga ta.

0:07:38.698,0:07:46.176
Në seminar, në atë ferrin e dashur që ndamë[br]së bashku, ne të gjthë dhamë diqka.

0:07:46.176,0:07:51.441
Ne hapëm duart dhe zemrën dhe dhamë [br]atë çka patëm, që mundëm.

0:07:51.441,0:07:54.040
Të gjithë, barabartë.

0:07:54.040,0:07:58.380
Dhe kështu ndjehesh se së paku [br]më një mënyrë të vogël

0:07:58.380,0:08:02.782
je duke riparuar një [br]thyerje sociale të madhe

0:08:02.782,0:08:06.164
sepse për shumë nga ta,

0:08:06.164,0:08:09.692
burgu është i vetmi destinacion.

0:08:12.252,0:08:16.983
Më kujtohet një varg [br]e një poetit të madh,

0:08:18.829,0:08:24.115
nga njësia 48 e seminarit tonë,[br]Nicolas Dorado:

0:08:29.005,0:08:35.443
"Më duhet një pe infinit [br]për ta qepur këtë plagë të madhe."

0:08:35.533,0:08:41.251
Poezia e bën këtë; [br]qep plagët e ekskluzionit.

0:08:41.251,0:08:46.724
Hap dyert.[br]Poezia është si pasqyrë.

0:08:46.724,0:08:50.329
Krijon një pasqyrë, e cila është poezia.

0:08:50.329,0:08:53.329
Ata e njohin vetveten, [br]e shikojnë veten në poezi

0:08:53.329,0:08:59.673
dhe shkruajnë nga ajo [br]që janë dhe janë ajo që shkruajnë.

0:08:59.673,0:09:02.279
Në mënyrë që të shkruajnë,

0:09:02.279,0:09:06.724
ata duhet ta përshtatin kohën [br]për të shkruar

0:09:06.724,0:09:10.070
e cila është një kohë [br]e lirisë të jashtëzakonshme.

0:09:10.070,0:09:13.280
Ata duhet të kërkojnë në kokën e tyre [br]për pak liri

0:09:13.280,0:09:16.610
që nuk mundet kurrë t'i mohohet [br]kur shkruajnë

0:09:17.070,0:09:21.081
dhe kjo është e nevojshme për ta kuptuar [br]që liria është e mundur

0:09:21.081,0:09:23.563
edhe brenda në burg.

0:09:23.563,0:09:28.238
dhe të vetmet grila që kemi në [br]hapësirën tonë të mrekullueshme

0:09:28.238,0:09:29.751
janë vetëm fjala "grila".

0:09:29.751,0:09:33.892
dhe të gjithë ne në ferrin tonë[br]digjemi nga lumturia

0:09:33.892,0:09:36.779
kur dhezim fitilin e fjalëve.

0:09:36.779,0:09:55.802
(Duartrokitje)

0:10:05.222,0:10:11.861
Unë ju tregova shumë për burgun,[br]shumë për çka kam përjetuar

0:10:11.861,0:10:15.582
çdo javë, si e kam shijuar dhe [br]si jam transformuar me të burgosurit

0:10:15.592,0:10:20.012
Por ju nuk e dini se [br]sa do të më kishte pëlqyer që ju

0:10:20.012,0:10:25.540
të mund ta ndjeni, jetoni,[br]provonit vetëm për pak sekonda,

0:10:25.540,0:10:29.707
atë çka unë e kam përjetuar çdo javë[br]dhe atë çka më bën kjo që jam.

0:10:32.497,0:10:38.025
(Duartrokitje)

0:10:40.635,0:10:45.213
Martin Busamente: [br]Zemra përtyp lotët e kohës;

0:10:45.213,0:10:47.986
të vërbëruar nga drita,

0:10:47.986,0:10:51.324
fsheh shpejtësinë e kohës

0:10:51.324,0:10:54.994
kur imazhet shkojnë me rradhë.

0:10:54.994,0:10:56.731
Ajo lufton; ajo mbahet.

0:10:57.021,0:10:59.825
Zemra çahet nën vështrimet e pikëlluara,

0:11:00.945,0:11:02.977
shëtit në stuhi që përhap zjarr,

0:11:04.147,0:11:07.022
ngrin krahërorët të ulur nga turpi,

0:11:07.022,0:11:10.504
di se nuk është vetëm [br]të lexosh e të vazhdosh

0:11:10.794,0:11:14.399
Ajo gjithashtu dëshiron [br]ta shohë qiellin infinit blu.

0:11:14.979,0:11:17.932
Zemra ulet e mendon,

0:11:18.232,0:11:20.079
lufton që të mos jetë e zakonshme,

0:11:20.979,0:11:23.485
të dashurojë pa lënduar,

0:11:25.265,0:11:28.575
thith diellin,[br]i jep kurajo vetes,

0:11:28.745,0:11:32.405
dorëzohet, udhëton drejt arsyes.

0:11:32.910,0:11:35.910
Zemra lufton në mesin e kënetave,

0:11:36.010,0:11:39.750
buzë botës së krimit,

0:11:39.750,0:11:43.670
rraskapitet, por nuk merr [br]atë më të lehtën,

0:11:43.670,0:11:46.590
derisa hapat e çregullt të dehjes

0:11:46.590,0:11:48.310
e zgjojnë,

0:11:48.310,0:11:49.180
e zgjojnë heshtjen.

0:11:49.762,0:11:52.152
Unë jam Martin Bustamente,

0:11:52.152,0:11:55.722
I burgosur në njësinë 48 të San Martin-it,

0:11:55.722,0:11:58.912
Sot është dita e lirimit tim të përkohshëm

0:11:58.912,0:12:02.852
Dhe për mua poezia, dhe literatura [br]më ndryshuan jetën.

0:12:02.852,0:12:03.202
Ju faleminderit shumë.

0:12:03.262,0:12:04.152
Cristina Domenech: Ju faleminderit.

0:12:04.152,0:12:10.472
(Duartrokitje)