WEBVTT

00:00:03.123 --> 00:00:09.867
Powiadają, że żeby zostać poetą,
trzeba kiedyś zejść do piekła.

00:00:11.982 --> 00:00:15.365
Gdy po raz pierwszy weszłam do więzienia,

00:00:15.365 --> 00:00:20.165
nie zaskoczył mnie szczęk kłódek,

00:00:20.165 --> 00:00:24.313
ani zamknięte drzwi, ani kraty

00:00:24.313 --> 00:00:28.066
ani zupełnie nic, co już wcześniej
sobie wyobrażałam.

00:00:28.101 --> 00:00:32.889
Być może dlatego, że więzienie
to dość otwarta przestrzeń.

00:00:33.404 --> 00:00:35.459
Widać niebo.

00:00:35.494 --> 00:00:39.072
Dookoła latają mewy i wydaje się, 
że morze jest tuż obok

00:00:39.107 --> 00:00:42.095
i że jest się przy samej plaży.

00:00:42.130 --> 00:00:47.515
Ale tak naprawdę, mewy lecą żerować
na pobliskim wysypisku.

00:00:49.250 --> 00:00:55.181
Potem zobaczyłam więźniów na korytarzach.

00:00:55.886 --> 00:01:00.066
Przeszło mi przez myśl,

00:01:00.101 --> 00:01:03.685
że mogłabym równie dobrze 
być jednym z nich.

00:01:03.720 --> 00:01:09.942
Mieć inną historię, mniej szczęścia,
żyć w innych realiach

00:01:10.257 --> 00:01:16.449
Bo przecież nikt nie wybiera miejsca, 
w którym przychodzi na świat.

00:01:17.820 --> 00:01:22.253
W 2009 roku zaproszono mnie 
do udziału w projekcie

00:01:22.498 --> 00:01:27.830
Uniwersytetu Narodowego z San Martin,
prowadzonego w więzieniu numer 48.

00:01:27.865 --> 00:01:31.085
Miałam koordynować warsztaty pisarskie.

00:01:31.120 --> 00:01:37.530
Służby więzienne przydzieliły 
uniwersytetowi działkę wewnątrz więzienia,

00:01:37.715 --> 00:01:43.507
na której zbudowano ośrodek uniwersytecki.

00:01:43.872 --> 00:01:46.430
Na pierwszym spotkaniu 
z więźniami zapytałam,

00:01:46.455 --> 00:01:50.215
dlaczego prosili o warsztaty pisarskie.

00:01:50.215 --> 00:01:53.741
Powiedzieli, że chcieliby 
umieć przelać na papier

00:01:53.741 --> 00:01:58.887
wszystko, czego nie mogli 
powiedzieć, ani zrobić.

00:01:58.922 --> 00:02:04.799
Zdecydowałam, że chcę
wprowadzić poezję do więzienia.

00:02:05.274 --> 00:02:09.008
Zaproponowałam, że zajmiemy się poezją,

00:02:09.044 --> 00:02:11.290
i czy wiedzą, co to w ogóle jest.

00:02:11.290 --> 00:02:17.107
Nie mieli zielonego pojęcia, 
czym właściwie jest poezja.

00:02:18.182 --> 00:02:21.521
Zasugerowali też, żeby warsztaty 
nie były wyłącznie

00:02:21.556 --> 00:02:24.740
dla więźniów zapisanych na studia,

00:02:24.775 --> 00:02:28.456
ale dla wszystkich.

00:02:28.491 --> 00:02:31.848
Powiedziałam im, że aby zacząć warsztaty,

00:02:31.848 --> 00:02:35.850
potrzebuję jakiegoś narzędzia, 
które miałby każdy z nas.

00:02:35.850 --> 00:02:38.836
Tym narzędziem był język.

00:02:38.836 --> 00:02:44.918
Mieliśmy już język i warsztaty.
Mogliśmy zacząć tworzyć poezję.

00:02:44.953 --> 00:02:50.799
Nie wzięłam jednak pod uwagę, 
że w więzieniu też są nierówności,

00:02:50.834 --> 00:02:55.845
i że wielu z nich nie ukończyło 
nawet podstawówki.

00:02:55.880 --> 00:03:01.275
Wielu znało tylko drukowane litery.

00:03:03.310 --> 00:03:07.122
Nie pisali zbyt płynnie.

00:03:07.122 --> 00:03:14.106
Dlatego zaczęliśmy od wierszy 
krótkich, ale wymownych.

00:03:14.491 --> 00:03:18.387
Najpierw jednego autora,
potem kolejnego...

00:03:18.387 --> 00:03:23.812
Czytając te króciutkie wiersze,
więźniowie zaczęli rozumieć,

00:03:23.847 --> 00:03:26.519
że język poetycki

00:03:26.554 --> 00:03:30.004
to zerwanie z pewną ustaloną logiką
i tworzenie innego systemu.

00:03:30.039 --> 00:03:33.768
Złamanie logiki języka to także
złamanie logiki systemu,

00:03:33.803 --> 00:03:37.755
do którego oni przywykli.

00:03:38.550 --> 00:03:43.243
Powstał nowy system, nowe zasady,

00:03:44.073 --> 00:03:48.628
dzięki którym zrozumieli,
naprawdę błyskawicznie,

00:03:49.053 --> 00:03:54.891
że przez język poetycki będą mogli
wyrazić, cokolwiek zechcą.

00:03:59.382 --> 00:04:05.240
Powiadają, że żeby zostać poetą,
trzeba kiedyś zejść do piekła.

00:04:05.465 --> 00:04:09.914
A oni piekła mają pod dostatkiem.


00:04:10.139 --> 00:04:14.329
Raz któryś powiedział:
"W więzieniu nigdy się nie śpi.

00:04:14.329 --> 00:04:20.315
Nie da się spać w więzieniu.
Nigdy nie zmrużysz nawet powiek".

00:04:20.351 --> 00:04:26.317
Zamilkłam tak, jak teraz,

00:04:26.317 --> 00:04:31.439
po czym powiedziałam:
"To jest właśnie poezja, chłopaki.

00:04:32.314 --> 00:04:37.314
Więzienny makrokosmos został 
zaprezentowany, macie go w garści.

00:04:37.349 --> 00:04:41.304
To, co mówicie o braku snu, 
ocieka strachem.

00:04:41.304 --> 00:04:46.446
Wszystko niezapisane to poezja".

00:04:47.271 --> 00:04:51.506
Zaczęliśmy czuć się panami tego piekła.

00:04:51.541 --> 00:04:55.204
Rzuciliśmy się w nie na oślep,
bezpośrednio do siódmego kręgu.

00:04:55.209 --> 00:04:59.202
I w tym naszym siódmym, 
upragnionym kręgu,

00:04:59.202 --> 00:05:03.484
nauczyli się, że ściany mogą znikać,

00:05:03.484 --> 00:05:07.691
okna krzyczeć, a my chować się w cieniach.

00:05:11.547 --> 00:05:15.374
Po pierwszym roku warsztatów

00:05:15.374 --> 00:05:18.602
zorganizowaliśmy małe końcowe przyjęcie,

00:05:18.602 --> 00:05:21.322
jak po skończeniu ukochanej pracy.

00:05:21.357 --> 00:05:24.220
Chce się celebrować i świętować.

00:05:24.220 --> 00:05:28.964
Zwołaliśmy krewnych, kolegów, 
władze uczelni.

00:05:28.999 --> 00:05:33.201
Mieli tylko odczytać wiersz,

00:05:33.201 --> 00:05:38.734
odebrać dyplom i oklaski,
ot i całe przyjęcie.

00:05:40.039 --> 00:05:44.858
Chcę wam tylko zostawić ten moment,

00:05:46.618 --> 00:05:50.928
w którym ci mężczyźni,

00:05:50.928 --> 00:05:53.614
czasem przy mnie ogromni,

00:05:53.614 --> 00:05:59.300
czasem młodzi chłopcy pełni dumy,

00:05:59.300 --> 00:06:04.523
trzymali kartki i, spoceni,
trzęśli się jak dzieci,

00:06:05.038 --> 00:06:11.487
odczytywali swój wiersz drżącym głosem.

00:06:11.942 --> 00:06:16.568
Ten moment dał mi wiele do myślenia.

00:06:17.138 --> 00:06:20.138
Pewnie dla wielu z nich 
był to pierwszy raz,

00:06:20.138 --> 00:06:26.564
kiedy ktoś oklaskiwał ich 
za coś, co zrobili.

00:06:28.809 --> 00:06:32.222
W więzieniu są rzeczy, 
których robić nie można.

00:06:32.257 --> 00:06:37.148
W więzieniu nie można marzyć,
nie można płakać.

00:06:37.148 --> 00:06:42.347
Są słowa, które są praktycznie zakazane,
takie jak słowo "czas",

00:06:42.347 --> 00:06:46.546
słowo "przyszłość", "pragnienie",

00:06:47.031 --> 00:06:52.782
ale my ośmieliliśmy się marzyć,
i to intensywnie.

00:06:54.267 --> 00:06:57.056
Zdecydowaliśmy, że napiszą książkę.

00:06:57.056 --> 00:07:01.256
Nie tylko napisali książkę,
ale również ją oprawili.

00:07:01.291 --> 00:07:04.362
Było to pod koniec 2010 roku.

00:07:04.362 --> 00:07:08.671
Zrobiliśmy kolejny zakład
i napisaliśmy drugą książkę.

00:07:08.706 --> 00:07:10.625
Oprawili również i ją.

00:07:10.625 --> 00:07:14.439
Było to niedawno,
pod koniec zeszłego roku.

00:07:16.474 --> 00:07:21.615
Widzę każdego tygodnia,
jak przeobrażają się

00:07:21.650 --> 00:07:26.679
w inne osoby, jak się zmieniają,

00:07:26.714 --> 00:07:31.121
jak słowo daje im godność,
której nie znali,

00:07:31.156 --> 00:07:33.094
której sobie nawet nie wyobrażali.

00:07:33.129 --> 00:07:39.065
Nie wiedzieli, że ta godność istnieje,
ani że może być ich.

00:07:39.065 --> 00:07:46.057
Podczas warsztatów, w tym naszym
ukochanym piekle, wszyscy dajemy.

00:07:46.222 --> 00:07:48.402
Otwieramy ręce i serce


00:07:48.402 --> 00:07:51.056
i dajemy to, co mamy, to, co możemy.

00:07:51.056 --> 00:07:53.333
Wszyscy. Wszyscy jednakowo.

00:07:53.333 --> 00:07:57.586
W ten sposób mogą poczuć,
że choć trochę zmniejszają

00:07:57.586 --> 00:08:06.641
ogromne podziały społeczne,
przez które dla wielu takich, jak oni,

00:08:06.641 --> 00:08:10.053
więzienie jest jedynym przeznaczeniem.

00:08:11.978 --> 00:08:17.551
Pamiętam wiersz pewnego wielkiego poety

00:08:18.686 --> 00:08:25.010
z więzienia 48, z naszych warsztatów,
Nicolása Dorado:

00:08:28.385 --> 00:08:34.829
"Potrzebna mi nieskończona nić,
by zaszyć tę ogromną ranę".

00:08:35.259 --> 00:08:40.679
Właśnie to robi poezja.
Zaszywa rany wykluczenia.

00:08:40.824 --> 00:08:46.382
Otwiera wszystkie bramy. Służy za lustro.

00:08:46.417 --> 00:08:49.612
Tworzy lustro, którym jest wiersz.

00:08:49.612 --> 00:08:54.796
Oni się w nim rozpoznają, 
przeglądają się w nim.

00:08:54.796 --> 00:08:58.891
Piszą, o czym są, i są, o czym piszą.

00:08:58.891 --> 00:09:05.548
Aby móc pisać, muszą 
przywłaszczyć sobie chwilę pisania,

00:09:05.548 --> 00:09:08.885
która jest nadzwyczajną chwilą wolności.

00:09:08.885 --> 00:09:12.058
Muszą wejść we własną głowę
i poszukać tego kawałka wolności,

00:09:12.058 --> 00:09:17.044
którego w momencie pisania
nikt i nic im nie odbierze,

00:09:17.044 --> 00:09:20.805
i który da im udowonić,
że wolność jest możliwa,

00:09:20.805 --> 00:09:25.718
nawet w więzieniu,
i że jedyna krata, jaką mamy

00:09:25.718 --> 00:09:30.066
w naszej cudnej przestrzeni,
to słowo "krata",

00:09:30.066 --> 00:09:34.119
i że wszyscy w naszym piekle
płoniemy ze szczęścia

00:09:34.119 --> 00:09:37.969
kiedy zapala się lont słowa.

00:09:37.969 --> 00:09:43.244
(Brawa)

00:10:04.993 --> 00:10:08.627
Opowiedziałam wam sporo o więzieniu,

00:10:08.627 --> 00:10:11.627
o tym, co przeżywam każdego tygodnia,

00:10:11.627 --> 00:10:16.458
co mnie cieszy, jak się 
przeobrażam razem z nimi,

00:10:16.458 --> 00:10:22.568
lecz nie wiecie, jak bardzo bym chciała,
żebyście mogli to poczuć, przeżyć,

00:10:22.568 --> 00:10:25.369
chociażby przez parę sekund,

00:10:25.369 --> 00:10:30.234
to, co daje mi radość każdego tygodnia
i sprawia, że jestem, kim jestem.

00:10:31.471 --> 00:10:34.961
(Brawa)

00:10:40.608 --> 00:10:45.569
Martin Bustamante:
"Serce przeżuwa łzy czasu,

00:10:45.569 --> 00:10:48.436
oślepione światłem,

00:10:48.436 --> 00:10:51.706
ukryta prędkość egzystencji,

00:10:51.741 --> 00:10:53.574
gdzie mozolą się obrazy,

00:10:53.574 --> 00:10:56.787
walczy, nie poddaje się.

00:10:56.822 --> 00:11:00.519
Pęka Serce pod smutnymi spojrzeniami,

00:11:00.554 --> 00:11:03.807
galopuje przez burze siejące ogień,

00:11:03.807 --> 00:11:07.471
wypina wychudłą ze wstydu pierś,

00:11:07.471 --> 00:11:10.577
wie, że metodą jest 
nie tylko czytanie i naśladowanie.

00:11:10.612 --> 00:11:14.422
Pragnie również widzieć 
nieskończony błękit.

00:11:14.457 --> 00:11:17.965
Siada Serce, by przemyśleć sprawy,

00:11:17.965 --> 00:11:20.847
walczy, by nie popaść w pospolitość,

00:11:20.882 --> 00:11:24.270
usiłuje nauczyć się kochać, nie raniąc,

00:11:24.305 --> 00:11:27.963
wdycha słońce, dodając sobie odwagi,

00:11:27.998 --> 00:11:32.511
podejmuje się podróży ku rozsądkowi.

00:11:32.511 --> 00:11:35.894
Bojuje Serce wśród mokradeł,

00:11:35.894 --> 00:11:38.969
ociera się o margines półświatka,

00:11:38.969 --> 00:11:43.091
upada bezsilne, ale łatwo się nie poddaje.

00:11:43.091 --> 00:11:45.640
Podczas, gdy nierówne kroki upojenia

00:11:45.640 --> 00:11:47.337
otrzeźwiają,

00:11:47.337 --> 00:11:49.202
otrzeźwiają bezczynność".

00:11:49.202 --> 00:11:51.532
Nazywam się Martín Bustamante,

00:11:51.532 --> 00:11:55.104
Jestem więźniem Zakładu 48 w San Martín,

00:11:55.104 --> 00:11:58.172
Dzisiaj jestem na przepustce.

00:11:58.172 --> 00:12:00.554
Poezja i literatura

00:12:00.554 --> 00:12:01.825
zmieniły mi życie

00:12:01.825 --> 00:12:02.715
Dziękuję bardzo!


00:12:02.715 --> 00:12:03.985
Dziękuję!

00:12:03.985 --> 00:12:06.855
Brawai