1
00:00:03,123 --> 00:00:09,867
Powiadają, że żeby zostać poetą,
trzeba kiedyś zejść do piekła.

2
00:00:11,982 --> 00:00:15,365
Gdy po raz pierwszy weszłam do więzienia,

3
00:00:15,365 --> 00:00:20,165
nie zaskoczył mnie szczęk kłódek,

4
00:00:20,165 --> 00:00:24,313
ani zamknięte drzwi, ani kraty

5
00:00:24,313 --> 00:00:28,066
ani zupełnie nic, co już wcześniej
sobie wyobrażałam.

6
00:00:28,101 --> 00:00:32,889
Być może dlatego, że więzienie
to dość otwarta przestrzeń.

7
00:00:33,404 --> 00:00:35,459
Widać niebo.

8
00:00:35,494 --> 00:00:39,072
Dookoła latają mewy i wydaje się, 
że morze jest tuż obok

9
00:00:39,107 --> 00:00:42,095
i że jest się przy samej plaży.

10
00:00:42,130 --> 00:00:47,515
Ale tak naprawdę, mewy lecą żerować
na pobliskim wysypisku.

11
00:00:49,250 --> 00:00:55,181
Potem zobaczyłam więźniów na korytarzach.

12
00:00:55,886 --> 00:01:00,066
Przeszło mi przez myśl,

13
00:01:00,101 --> 00:01:03,685
że mogłabym równie dobrze 
być jednym z nich.

14
00:01:03,720 --> 00:01:09,942
Mieć inną historię, mniej szczęścia,
żyć w innych realiach

15
00:01:10,257 --> 00:01:16,449
Bo przecież nikt nie wybiera miejsca, 
w którym przychodzi na świat.

16
00:01:17,820 --> 00:01:22,253
W 2009 roku zaproszono mnie 
do udziału w projekcie

17
00:01:22,498 --> 00:01:27,830
Uniwersytetu Narodowego z San Martin,
prowadzonego w więzieniu numer 48.

18
00:01:27,865 --> 00:01:31,085
Miałam koordynować warsztaty pisarskie.

19
00:01:31,120 --> 00:01:37,530
Służby więzienne przydzieliły 
uniwersytetowi działkę wewnątrz więzienia,

20
00:01:37,715 --> 00:01:43,507
na której zbudowano ośrodek uniwersytecki.

21
00:01:43,872 --> 00:01:46,430
Na pierwszym spotkaniu 
z więźniami zapytałam,

22
00:01:46,455 --> 00:01:50,215
dlaczego prosili o warsztaty pisarskie.

23
00:01:50,215 --> 00:01:53,741
Powiedzieli, że chcieliby 
umieć przelać na papier

24
00:01:53,741 --> 00:01:58,887
wszystko, czego nie mogli 
powiedzieć, ani zrobić.

25
00:01:58,922 --> 00:02:04,799
Zdecydowałam, że chcę
wprowadzić poezję do więzienia.

26
00:02:05,274 --> 00:02:09,008
Zaproponowałam, że zajmiemy się poezją,

27
00:02:09,044 --> 00:02:11,290
i czy wiedzą, co to w ogóle jest.

28
00:02:11,290 --> 00:02:17,107
Nie mieli zielonego pojęcia, 
czym właściwie jest poezja.

29
00:02:18,182 --> 00:02:21,521
Zasugerowali też, żeby warsztaty 
nie były wyłącznie

30
00:02:21,556 --> 00:02:24,740
dla więźniów zapisanych na studia,

31
00:02:24,775 --> 00:02:28,456
ale dla wszystkich.

32
00:02:28,491 --> 00:02:31,848
Powiedziałam im, że aby zacząć warsztaty,

33
00:02:31,848 --> 00:02:35,850
potrzebuję jakiegoś narzędzia, 
które miałby każdy z nas.

34
00:02:35,850 --> 00:02:38,836
Tym narzędziem był język.

35
00:02:38,836 --> 00:02:44,918
Mieliśmy już język i warsztaty.
Mogliśmy zacząć tworzyć poezję.

36
00:02:44,953 --> 00:02:50,799
Nie wzięłam jednak pod uwagę, 
że w więzieniu też są nierówności,

37
00:02:50,834 --> 00:02:55,845
i że wielu z nich nie ukończyło 
nawet podstawówki.

38
00:02:55,880 --> 00:03:01,275
Wielu znało tylko drukowane litery.

39
00:03:03,310 --> 00:03:07,122
Nie pisali zbyt płynnie.

40
00:03:07,122 --> 00:03:14,106
Dlatego zaczęliśmy od wierszy 
krótkich, ale wymownych.

41
00:03:14,491 --> 00:03:18,387
Najpierw jednego autora,
potem kolejnego...

42
00:03:18,387 --> 00:03:23,812
Czytając te króciutkie wiersze,
więźniowie zaczęli rozumieć,

43
00:03:23,847 --> 00:03:26,519
że język poetycki

44
00:03:26,554 --> 00:03:30,004
to zerwanie z pewną ustaloną logiką
i tworzenie innego systemu.

45
00:03:30,039 --> 00:03:33,768
Złamanie logiki języka to także
złamanie logiki systemu,

46
00:03:33,803 --> 00:03:37,755
do którego oni przywykli.

47
00:03:38,550 --> 00:03:43,243
Powstał nowy system, nowe zasady,

48
00:03:44,073 --> 00:03:48,628
dzięki którym zrozumieli,
naprawdę błyskawicznie,

49
00:03:49,053 --> 00:03:54,891
że przez język poetycki będą mogli
wyrazić, cokolwiek zechcą.

50
00:03:59,382 --> 00:04:05,240
Powiadają, że żeby zostać poetą,
trzeba kiedyś zejść do piekła.

51
00:04:05,465 --> 00:04:09,914
A oni piekła mają pod dostatkiem.


52
00:04:10,139 --> 00:04:14,329
Raz któryś powiedział:
"W więzieniu nigdy się nie śpi.

53
00:04:14,329 --> 00:04:20,315
Nie da się spać w więzieniu.
Nigdy nie zmrużysz nawet powiek".

54
00:04:20,351 --> 00:04:26,317
Zamilkłam tak, jak teraz,

55
00:04:26,317 --> 00:04:31,439
po czym powiedziałam:
"To jest właśnie poezja, chłopaki.

56
00:04:32,314 --> 00:04:37,314
Więzienny makrokosmos został 
zaprezentowany, macie go w garści.

57
00:04:37,349 --> 00:04:41,304
To, co mówicie o braku snu, 
ocieka strachem.

58
00:04:41,304 --> 00:04:46,446
Wszystko niezapisane to poezja".

59
00:04:47,271 --> 00:04:51,506
Zaczęliśmy czuć się panami tego piekła.

60
00:04:51,541 --> 00:04:55,204
Rzuciliśmy się w nie na oślep,
bezpośrednio do siódmego kręgu.

61
00:04:55,209 --> 00:04:59,202
I w tym naszym siódmym, 
upragnionym kręgu,

62
00:04:59,202 --> 00:05:03,484
nauczyli się, że ściany mogą znikać,

63
00:05:03,484 --> 00:05:07,691
okna krzyczeć, a my chować się w cieniach.

64
00:05:11,547 --> 00:05:15,374
Po pierwszym roku warsztatów

65
00:05:15,374 --> 00:05:18,602
zorganizowaliśmy małe końcowe przyjęcie,

66
00:05:18,602 --> 00:05:21,322
jak po skończeniu ukochanej pracy.

67
00:05:21,357 --> 00:05:24,220
Chce się celebrować i świętować.

68
00:05:24,220 --> 00:05:28,964
Zwołaliśmy krewnych, kolegów, 
władze uczelni.

69
00:05:28,999 --> 00:05:33,201
Mieli tylko odczytać wiersz,

70
00:05:33,201 --> 00:05:38,734
odebrać dyplom i oklaski,
ot i całe przyjęcie.

71
00:05:40,039 --> 00:05:44,858
Chcę wam tylko zostawić ten moment,

72
00:05:46,618 --> 00:05:50,928
w którym ci mężczyźni,

73
00:05:50,928 --> 00:05:53,614
czasem przy mnie ogromni,

74
00:05:53,614 --> 00:05:59,300
czasem młodzi chłopcy pełni dumy,

75
00:05:59,300 --> 00:06:04,523
trzymali kartki i, spoceni,
trzęśli się jak dzieci,

76
00:06:05,038 --> 00:06:11,487
odczytywali swój wiersz drżącym głosem.

77
00:06:11,942 --> 00:06:16,568
Ten moment dał mi wiele do myślenia.

78
00:06:17,138 --> 00:06:20,138
Pewnie dla wielu z nich 
był to pierwszy raz,

79
00:06:20,138 --> 00:06:26,564
kiedy ktoś oklaskiwał ich 
za coś, co zrobili.

80
00:06:28,809 --> 00:06:32,222
W więzieniu są rzeczy, 
których robić nie można.

81
00:06:32,257 --> 00:06:37,148
W więzieniu nie można marzyć,
nie można płakać.

82
00:06:37,148 --> 00:06:42,347
Są słowa, które są praktycznie zakazane,
takie jak słowo "czas",

83
00:06:42,347 --> 00:06:46,546
słowo "przyszłość", "pragnienie",

84
00:06:47,031 --> 00:06:52,782
ale my ośmieliliśmy się marzyć,
i to intensywnie.

85
00:06:54,267 --> 00:06:57,056
Zdecydowaliśmy, że napiszą książkę.

86
00:06:57,056 --> 00:07:01,256
Nie tylko napisali książkę,
ale również ją oprawili.

87
00:07:01,291 --> 00:07:04,362
Było to pod koniec 2010 roku.

88
00:07:04,362 --> 00:07:08,671
Zrobiliśmy kolejny zakład
i napisaliśmy drugą książkę.

89
00:07:08,706 --> 00:07:10,625
Oprawili również i ją.

90
00:07:10,625 --> 00:07:14,439
Było to niedawno,
pod koniec zeszłego roku.

91
00:07:16,474 --> 00:07:21,615
Widzę każdego tygodnia,
jak przeobrażają się

92
00:07:21,650 --> 00:07:26,679
w inne osoby, jak się zmieniają,

93
00:07:26,714 --> 00:07:31,121
jak słowo daje im godność,
której nie znali,

94
00:07:31,156 --> 00:07:33,094
której sobie nawet nie wyobrażali.

95
00:07:33,129 --> 00:07:39,065
Nie wiedzieli, że ta godność istnieje,
ani że może być ich.

96
00:07:39,065 --> 00:07:46,057
Podczas warsztatów, w tym naszym
ukochanym piekle, wszyscy dajemy.

97
00:07:46,222 --> 00:07:48,402
Otwieramy ręce i serce


98
00:07:48,402 --> 00:07:51,056
i dajemy to, co mamy, to, co możemy.

99
00:07:51,056 --> 00:07:53,333
Wszyscy. Wszyscy jednakowo.

100
00:07:53,333 --> 00:07:57,586
W ten sposób mogą poczuć,
że choć trochę zmniejszają

101
00:07:57,586 --> 00:08:06,641
ogromne podziały społeczne,
przez które dla wielu takich, jak oni,

102
00:08:06,641 --> 00:08:10,053
więzienie jest jedynym przeznaczeniem.

103
00:08:11,978 --> 00:08:17,551
Pamiętam wiersz pewnego wielkiego poety

104
00:08:18,686 --> 00:08:25,010
z więzienia 48, z naszych warsztatów,
Nicolása Dorado:

105
00:08:28,385 --> 00:08:34,829
"Potrzebna mi nieskończona nić,
by zaszyć tę ogromną ranę".

106
00:08:35,259 --> 00:08:40,679
Właśnie to robi poezja.
Zaszywa rany wykluczenia.

107
00:08:40,824 --> 00:08:46,382
Otwiera wszystkie bramy. Służy za lustro.

108
00:08:46,417 --> 00:08:49,612
Tworzy lustro, którym jest wiersz.

109
00:08:49,612 --> 00:08:54,796
Oni się w nim rozpoznają, 
przeglądają się w nim.

110
00:08:54,796 --> 00:08:58,891
Piszą, o czym są, i są, o czym piszą.

111
00:08:58,891 --> 00:09:05,548
Aby móc pisać, muszą 
przywłaszczyć sobie chwilę pisania,

112
00:09:05,548 --> 00:09:08,885
która jest nadzwyczajną chwilą wolności.

113
00:09:08,885 --> 00:09:12,058
Muszą wejść we własną głowę
i poszukać tego kawałka wolności,

114
00:09:12,058 --> 00:09:17,044
którego w momencie pisania
nikt i nic im nie odbierze,

115
00:09:17,044 --> 00:09:20,805
i który da im udowonić,
że wolność jest możliwa,

116
00:09:20,805 --> 00:09:25,718
nawet w więzieniu,
i że jedyna krata, jaką mamy

117
00:09:25,718 --> 00:09:30,066
w naszej cudnej przestrzeni,
to słowo "krata",

118
00:09:30,066 --> 00:09:34,119
i że wszyscy w naszym piekle
płoniemy ze szczęścia

119
00:09:34,119 --> 00:09:37,969
kiedy zapala się lont słowa.

120
00:09:37,969 --> 00:09:43,244
(Brawa)

121
00:10:04,993 --> 00:10:08,627
Opowiedziałam wam sporo o więzieniu,

122
00:10:08,627 --> 00:10:11,627
o tym, co przeżywam każdego tygodnia,

123
00:10:11,627 --> 00:10:16,458
co mnie cieszy, jak się 
przeobrażam razem z nimi,

124
00:10:16,458 --> 00:10:22,568
lecz nie wiecie, jak bardzo bym chciała,
żebyście mogli to poczuć, przeżyć,

125
00:10:22,568 --> 00:10:25,369
chociażby przez parę sekund,

126
00:10:25,369 --> 00:10:30,234
to, co daje mi radość każdego tygodnia
i sprawia, że jestem, kim jestem.

127
00:10:31,471 --> 00:10:34,961
(Brawa)

128
00:10:40,608 --> 00:10:45,569
Martin Bustamante:
"Serce przeżuwa łzy czasu,

129
00:10:45,569 --> 00:10:48,436
oślepione światłem,

130
00:10:48,436 --> 00:10:51,706
ukryta prędkość egzystencji,

131
00:10:51,741 --> 00:10:53,574
gdzie mozolą się obrazy,

132
00:10:53,574 --> 00:10:56,787
walczy, nie poddaje się.

133
00:10:56,822 --> 00:11:00,519
Pęka Serce pod smutnymi spojrzeniami,

134
00:11:00,554 --> 00:11:03,807
galopuje przez burze siejące ogień,

135
00:11:03,807 --> 00:11:07,471
wypina wychudłą ze wstydu pierś,

136
00:11:07,471 --> 00:11:10,577
wie, że metodą jest 
nie tylko czytanie i naśladowanie.

137
00:11:10,612 --> 00:11:14,422
Pragnie również widzieć 
nieskończony błękit.

138
00:11:14,457 --> 00:11:17,965
Siada Serce, by przemyśleć sprawy,

139
00:11:17,965 --> 00:11:20,847
walczy, by nie popaść w pospolitość,

140
00:11:20,882 --> 00:11:24,270
usiłuje nauczyć się kochać, nie raniąc,

141
00:11:24,305 --> 00:11:27,963
wdycha słońce, dodając sobie odwagi,

142
00:11:27,998 --> 00:11:32,511
podejmuje się podróży ku rozsądkowi.

143
00:11:32,511 --> 00:11:35,894
Bojuje Serce wśród mokradeł,

144
00:11:35,894 --> 00:11:38,969
ociera się o margines półświatka,

145
00:11:38,969 --> 00:11:43,091
upada bezsilne, ale łatwo się nie poddaje.

146
00:11:43,091 --> 00:11:45,640
Podczas, gdy nierówne kroki upojenia

147
00:11:45,640 --> 00:11:47,337
otrzeźwiają,

148
00:11:47,337 --> 00:11:49,202
otrzeźwiają bezczynność".

149
00:11:49,202 --> 00:11:51,532
Nazywam się Martín Bustamante,

150
00:11:51,532 --> 00:11:55,104
Jestem więźniem Zakładu 48 w San Martín,

151
00:11:55,104 --> 00:11:58,172
Dzisiaj jestem na przepustce.

152
00:11:58,172 --> 00:12:00,554
Poezja i literatura

153
00:12:00,554 --> 00:12:01,825
zmieniły mi życie

154
00:12:01,825 --> 00:12:02,715
Dziękuję bardzo!


155
00:12:02,715 --> 00:12:03,985
Dziękuję!

156
00:12:03,985 --> 00:12:06,855
Brawai