0:00:03.123,0:00:09.867
Powiadają, że żeby zostać poetą,[br]trzeba kiedyś zejść do piekła.

0:00:11.982,0:00:15.365
Gdy po raz pierwszy weszłam do więzienia,

0:00:15.365,0:00:20.165
nie zaskoczył mnie szczęk kłódek,

0:00:20.165,0:00:24.313
ani zamknięte drzwi, ani kraty

0:00:24.313,0:00:28.066
ani zupełnie nic, co już wcześniej[br]sobie wyobrażałam.

0:00:28.101,0:00:32.889
Być może dlatego, że więzienie[br]to dość otwarta przestrzeń.

0:00:33.404,0:00:35.459
Widać niebo.

0:00:35.494,0:00:39.072
Dookoła latają mewy i wydaje się, [br]że morze jest tuż obok

0:00:39.107,0:00:42.095
i że jest się przy samej plaży.

0:00:42.130,0:00:47.515
Ale tak naprawdę, mewy lecą żerować[br]na pobliskim wysypisku.

0:00:49.250,0:00:55.181
Potem zobaczyłam więźniów na korytarzach.

0:00:55.886,0:01:00.066
Przeszło mi przez myśl,

0:01:00.101,0:01:03.685
że mogłabym równie dobrze [br]być jednym z nich.

0:01:03.720,0:01:09.942
Mieć inną historię, mniej szczęścia,[br]żyć w innych realiach

0:01:10.257,0:01:16.449
Bo przecież nikt nie wybiera miejsca, [br]w którym przychodzi na świat.

0:01:17.820,0:01:22.253
W 2009 roku zaproszono mnie [br]do udziału w projekcie

0:01:22.498,0:01:27.830
Uniwersytetu Narodowego z San Martin,[br]prowadzonego w więzieniu numer 48.

0:01:27.865,0:01:31.085
Miałam koordynować warsztaty pisarskie.

0:01:31.120,0:01:37.530
Służby więzienne przydzieliły [br]uniwersytetowi działkę wewnątrz więzienia,

0:01:37.715,0:01:43.507
na której zbudowano ośrodek uniwersytecki.

0:01:43.872,0:01:46.430
Na pierwszym spotkaniu [br]z więźniami zapytałam,

0:01:46.455,0:01:50.215
dlaczego prosili o warsztaty pisarskie.

0:01:50.215,0:01:53.741
Powiedzieli, że chcieliby [br]umieć przelać na papier

0:01:53.741,0:01:58.887
wszystko, czego nie mogli [br]powiedzieć, ani zrobić.

0:01:58.922,0:02:04.799
Zdecydowałam, że chcę[br]wprowadzić poezję do więzienia.

0:02:05.274,0:02:09.008
Zaproponowałam, że zajmiemy się poezją,

0:02:09.044,0:02:11.290
i czy wiedzą, co to w ogóle jest.

0:02:11.290,0:02:17.107
Nie mieli zielonego pojęcia, [br]czym właściwie jest poezja.

0:02:18.182,0:02:21.521
Zasugerowali też, żeby warsztaty [br]nie były wyłącznie

0:02:21.556,0:02:24.740
dla więźniów zapisanych na studia,

0:02:24.775,0:02:28.456
ale dla wszystkich.

0:02:28.491,0:02:31.848
Powiedziałam im, że aby zacząć warsztaty,

0:02:31.848,0:02:35.850
potrzebuję jakiegoś narzędzia, [br]które miałby każdy z nas.

0:02:35.850,0:02:38.836
Tym narzędziem był język.

0:02:38.836,0:02:44.918
Mieliśmy już język i warsztaty.[br]Mogliśmy zacząć tworzyć poezję.

0:02:44.953,0:02:50.799
Nie wzięłam jednak pod uwagę, [br]że w więzieniu też są nierówności,

0:02:50.834,0:02:55.845
i że wielu z nich nie ukończyło [br]nawet podstawówki.

0:02:55.880,0:03:01.275
Wielu znało tylko drukowane litery.

0:03:03.310,0:03:07.122
Nie pisali zbyt płynnie.

0:03:07.122,0:03:14.106
Dlatego zaczęliśmy od wierszy [br]krótkich, ale wymownych.

0:03:14.491,0:03:18.387
Najpierw jednego autora,[br]potem kolejnego...

0:03:18.387,0:03:23.812
Czytając te króciutkie wiersze,[br]więźniowie zaczęli rozumieć,

0:03:23.847,0:03:26.519
że język poetycki

0:03:26.554,0:03:30.004
to zerwanie z pewną ustaloną logiką[br]i tworzenie innego systemu.

0:03:30.039,0:03:33.768
Złamanie logiki języka to także[br]złamanie logiki systemu,

0:03:33.803,0:03:37.755
do którego oni przywykli.

0:03:38.550,0:03:43.243
Powstał nowy system, nowe zasady,

0:03:44.073,0:03:48.628
dzięki którym zrozumieli,[br]naprawdę błyskawicznie,

0:03:49.053,0:03:54.891
że przez język poetycki będą mogli[br]wyrazić, cokolwiek zechcą.

0:03:59.382,0:04:05.240
Powiadają, że żeby zostać poetą,[br]trzeba kiedyś zejść do piekła.

0:04:05.465,0:04:09.914
A oni piekła mają pod dostatkiem.[br]

0:04:10.139,0:04:14.329
Raz któryś powiedział:[br]"W więzieniu nigdy się nie śpi.

0:04:14.329,0:04:20.315
Nie da się spać w więzieniu.[br]Nigdy nie zmrużysz nawet powiek".

0:04:20.351,0:04:26.317
Zamilkłam tak, jak teraz,

0:04:26.317,0:04:31.439
po czym powiedziałam:[br]"To jest właśnie poezja, chłopaki.

0:04:32.314,0:04:37.314
Więzienny makrokosmos został [br]zaprezentowany, macie go w garści.

0:04:37.349,0:04:41.304
To, co mówicie o braku snu, [br]ocieka strachem.

0:04:41.304,0:04:46.446
Wszystko niezapisane to poezja".

0:04:47.271,0:04:51.506
Zaczęliśmy czuć się panami tego piekła.

0:04:51.541,0:04:55.204
Rzuciliśmy się w nie na oślep,[br]bezpośrednio do siódmego kręgu.

0:04:55.209,0:04:59.202
I w tym naszym siódmym, [br]upragnionym kręgu,

0:04:59.202,0:05:03.484
nauczyli się, że ściany mogą znikać,

0:05:03.484,0:05:07.691
okna krzyczeć, a my chować się w cieniach.

0:05:11.547,0:05:15.374
Po pierwszym roku warsztatów

0:05:15.374,0:05:18.602
zorganizowaliśmy małe końcowe przyjęcie,

0:05:18.602,0:05:21.322
jak po skończeniu ukochanej pracy.

0:05:21.357,0:05:24.220
Chce się celebrować i świętować.

0:05:24.220,0:05:28.964
Zwołaliśmy krewnych, kolegów, [br]władze uczelni.

0:05:28.999,0:05:33.201
Mieli tylko odczytać wiersz,

0:05:33.201,0:05:38.734
odebrać dyplom i oklaski,[br]ot i całe przyjęcie.

0:05:40.039,0:05:44.858
Chcę wam tylko zostawić ten moment,

0:05:46.618,0:05:50.928
w którym ci mężczyźni,

0:05:50.928,0:05:53.614
czasem przy mnie ogromni,

0:05:53.614,0:05:59.300
czasem młodzi chłopcy pełni dumy,

0:05:59.300,0:06:04.523
trzymali kartki i, spoceni,[br]trzęśli się jak dzieci,

0:06:05.038,0:06:11.487
odczytywali swój wiersz drżącym głosem.

0:06:11.942,0:06:16.568
Ten moment dał mi wiele do myślenia.

0:06:17.138,0:06:20.138
Pewnie dla wielu z nich [br]był to pierwszy raz,

0:06:20.138,0:06:26.564
kiedy ktoś oklaskiwał ich [br]za coś, co zrobili.

0:06:28.809,0:06:32.222
W więzieniu są rzeczy, [br]których robić nie można.

0:06:32.257,0:06:37.148
W więzieniu nie można marzyć,[br]nie można płakać.

0:06:37.148,0:06:42.347
Są słowa, które są praktycznie zakazane,[br]takie jak słowo "czas",

0:06:42.347,0:06:46.546
słowo "przyszłość", "pragnienie",

0:06:47.031,0:06:52.782
ale my ośmieliliśmy się marzyć,[br]i to intensywnie.

0:06:54.267,0:06:57.056
Zdecydowaliśmy, że napiszą książkę.

0:06:57.056,0:07:01.256
Nie tylko napisali książkę,[br]ale również ją oprawili.

0:07:01.291,0:07:04.362
Było to pod koniec 2010 roku.

0:07:04.362,0:07:08.671
Zrobiliśmy kolejny zakład[br]i napisaliśmy drugą książkę.

0:07:08.706,0:07:10.625
Oprawili również i ją.

0:07:10.625,0:07:14.439
Było to niedawno,[br]pod koniec zeszłego roku.

0:07:16.474,0:07:21.615
Widzę każdego tygodnia,[br]jak przeobrażają się

0:07:21.650,0:07:26.679
w inne osoby, jak się zmieniają,

0:07:26.714,0:07:31.121
jak słowo daje im godność,[br]której nie znali,

0:07:31.156,0:07:33.094
której sobie nawet nie wyobrażali.

0:07:33.129,0:07:39.065
Nie wiedzieli, że ta godność istnieje,[br]ani że może być ich.

0:07:39.065,0:07:46.057
Podczas warsztatów, w tym naszym[br]ukochanym piekle, wszyscy dajemy.

0:07:46.222,0:07:48.402
Otwieramy ręce i serce[br]

0:07:48.402,0:07:51.056
i dajemy to, co mamy, to, co możemy.

0:07:51.056,0:07:53.333
Wszyscy. Wszyscy jednakowo.

0:07:53.333,0:07:57.586
W ten sposób mogą poczuć,[br]że choć trochę zmniejszają

0:07:57.586,0:08:06.641
ogromne podziały społeczne,[br]przez które dla wielu takich, jak oni,

0:08:06.641,0:08:10.053
więzienie jest jedynym przeznaczeniem.

0:08:11.978,0:08:17.551
Pamiętam wiersz pewnego wielkiego poety

0:08:18.686,0:08:25.010
z więzienia 48, z naszych warsztatów,[br]Nicolása Dorado:

0:08:28.385,0:08:34.829
"Potrzebna mi nieskończona nić,[br]by zaszyć tę ogromną ranę".

0:08:35.259,0:08:40.679
Właśnie to robi poezja.[br]Zaszywa rany wykluczenia.

0:08:40.824,0:08:46.382
Otwiera wszystkie bramy. Służy za lustro.

0:08:46.417,0:08:49.612
Tworzy lustro, którym jest wiersz.

0:08:49.612,0:08:54.796
Oni się w nim rozpoznają, [br]przeglądają się w nim.

0:08:54.796,0:08:58.891
Piszą, o czym są, i są, o czym piszą.

0:08:58.891,0:09:05.548
Aby móc pisać, muszą [br]przywłaszczyć sobie chwilę pisania,

0:09:05.548,0:09:08.885
która jest nadzwyczajną chwilą wolności.

0:09:08.885,0:09:12.058
Muszą wejść we własną głowę[br]i poszukać tego kawałka wolności,

0:09:12.058,0:09:17.044
którego w momencie pisania[br]nikt i nic im nie odbierze,

0:09:17.044,0:09:20.805
i który da im udowonić,[br]że wolność jest możliwa,

0:09:20.805,0:09:25.718
nawet w więzieniu,[br]i że jedyna krata, jaką mamy

0:09:25.718,0:09:30.066
w naszej cudnej przestrzeni,[br]to słowo "krata",

0:09:30.066,0:09:34.119
i że wszyscy w naszym piekle[br]płoniemy ze szczęścia

0:09:34.119,0:09:37.969
kiedy zapala się lont słowa.

0:09:37.969,0:09:43.244
(Brawa)

0:10:04.993,0:10:08.627
Opowiedziałam wam sporo o więzieniu,

0:10:08.627,0:10:11.627
o tym, co przeżywam każdego tygodnia,

0:10:11.627,0:10:16.458
co mnie cieszy, jak się [br]przeobrażam razem z nimi,

0:10:16.458,0:10:22.568
lecz nie wiecie, jak bardzo bym chciała,[br]żebyście mogli to poczuć, przeżyć,

0:10:22.568,0:10:25.369
chociażby przez parę sekund,

0:10:25.369,0:10:30.234
to, co daje mi radość każdego tygodnia[br]i sprawia, że jestem, kim jestem.

0:10:31.471,0:10:34.961
(Brawa)

0:10:40.608,0:10:45.569
Martin Bustamante:[br]"Serce przeżuwa łzy czasu,

0:10:45.569,0:10:48.436
oślepione światłem,

0:10:48.436,0:10:51.706
ukryta prędkość egzystencji,

0:10:51.741,0:10:53.574
gdzie mozolą się obrazy,

0:10:53.574,0:10:56.787
walczy, nie poddaje się.

0:10:56.822,0:11:00.519
Pęka Serce pod smutnymi spojrzeniami,

0:11:00.554,0:11:03.807
galopuje przez burze siejące ogień,

0:11:03.807,0:11:07.471
wypina wychudłą ze wstydu pierś,

0:11:07.471,0:11:10.577
wie, że metodą jest [br]nie tylko czytanie i naśladowanie.

0:11:10.612,0:11:14.422
Pragnie również widzieć [br]nieskończony błękit.

0:11:14.457,0:11:17.965
Siada Serce, by przemyśleć sprawy,

0:11:17.965,0:11:20.847
walczy, by nie popaść w pospolitość,

0:11:20.882,0:11:24.270
usiłuje nauczyć się kochać, nie raniąc,

0:11:24.305,0:11:27.963
wdycha słońce, dodając sobie odwagi,

0:11:27.998,0:11:32.511
podejmuje się podróży ku rozsądkowi.

0:11:32.511,0:11:35.894
Bojuje Serce wśród mokradeł,

0:11:35.894,0:11:38.969
ociera się o margines półświatka,

0:11:38.969,0:11:43.091
upada bezsilne, ale łatwo się nie poddaje.

0:11:43.091,0:11:45.640
Podczas, gdy nierówne kroki upojenia

0:11:45.640,0:11:47.337
otrzeźwiają,

0:11:47.337,0:11:49.202
otrzeźwiają bezczynność".

0:11:49.202,0:11:51.532
Nazywam się Martín Bustamante,

0:11:51.532,0:11:55.104
Jestem więźniem Zakładu 48 w San Martín,

0:11:55.104,0:11:58.172
Dzisiaj jestem na przepustce.

0:11:58.172,0:12:00.554
Poezja i literatura

0:12:00.554,0:12:01.825
zmieniły mi życie

0:12:01.825,0:12:02.715
Dziękuję bardzo![br]

0:12:02.715,0:12:03.985
Dziękuję!

0:12:03.985,0:12:06.855
Brawai