0:00:03.123,0:00:10.887
Om dichter te zijn moet je [br]een keer door hel zijn gegaan.

0:00:11.852,0:00:17.935
Mijn eerste keer in de gevangenis [br]keek ik nergens van op.

0:00:17.935,0:00:24.028
Niet van het geluid van de sloten, [br]de deuren die dichtgingen, niet de tralies

0:00:24.028,0:00:28.041
of wat dan ook van wat ik [br]me ervan had voorgesteld.

0:00:28.041,0:00:32.884
Misschien omdat de gevangenis[br]zich op een vrij open plek bevindt.

0:00:32.884,0:00:35.424
Je kunt de lucht zien.

0:00:35.424,0:00:39.112
Meeuwen vliegen voorbij en het voelt net[br]alsof je dichtbij zee bent.

0:00:39.112,0:00:42.090
Alsof je dichtbij het strand bent.

0:00:42.090,0:00:48.415
Maar in werkelijkheid komen de meeuwen[br]voor de vuilnisbelt vlakbij de gevangenis.

0:00:49.250,0:00:55.846
Ik liep verder naar binnen en ineens zag [br]ik gevangenen heen en weer lopen.

0:00:55.846,0:01:00.066
Het was alsof ik een stap terug deed[br]en ik dacht bij mezelf

0:01:00.071,0:01:03.680
dat ik best een van hen had kunnen zijn.

0:01:03.680,0:01:09.642
Met een andere achtergrond, [br]ander context, ander geluk.

0:01:10.257,0:01:16.769
Want niemand, maar dan ook niemand[br]kan kiezen waar hij of zij geboren wordt.

0:01:17.740,0:01:22.458
In 2009 werd ik uitgenodigd [br]om mee te doen aan een project

0:01:22.458,0:01:27.830
in Unidad 48, dat onderdeel is van [br]de Nationale Universiteit van San Martín.

0:01:27.835,0:01:31.080
Het ging om het geven [br]van een schrijfworkshop.

0:01:31.080,0:01:37.570
De penitentiaire dienst stelde een [br]deel van de gevangenis ter beschikking

0:01:37.570,0:01:42.817
en daar bouwde men [br]het universitair centrum.

0:01:43.542,0:01:46.225
Tijdens mijn eerste ontmoeting[br]met de gevangenen

0:01:46.225,0:01:49.770
vroeg ik hen waarom ze graag een [br]schrijfworkshop wilden doen.

0:01:49.770,0:01:53.351
Ze zeiden dat ze graag op[br]papier zouden willen zetten

0:01:53.351,0:01:58.207
wat ze niet kunnen [br]zeggen en doen.

0:01:58.922,0:02:04.329
Op dat moment besloot ik om poëzie[br]te introduceren in de gevangenis.

0:02:05.274,0:02:08.974
Dus ik stelde voor om met poëzie te gaan[br]werken en ik vroeg

0:02:08.974,0:02:11.510
of iemand wist wat poëzie betekent.

0:02:11.510,0:02:16.467
Niemand wist eigenlijk[br]wat poëzie nou echt was.

0:02:17.382,0:02:21.516
Daarnaast stelden ze voor om [br]de workshop niet alleen te geven

0:02:21.516,0:02:24.735
aan gevangenen die [br]universitaire lessen volgen

0:02:24.735,0:02:28.016
maar aan alle gevangenen.

0:02:28.491,0:02:32.113
Ik zei: om de workshop te beginnen

0:02:32.118,0:02:35.755
heb ik een hulpmiddel nodig [br]waarover wij allemaal beschikken.

0:02:35.755,0:02:38.226
Dat hulpmiddel is taal.

0:02:38.751,0:02:44.358
Dus we hadden taal en we hadden een [br]workshop. We konden poëzie maken.

0:02:44.953,0:02:50.784
Maar ik stond niet stil bij de [br]ongelijkheid die er is in de gevangenis.

0:02:50.784,0:02:55.840
Velen van hen hebben de [br]basisschool niet eens afgemaakt.

0:02:55.840,0:03:01.275
Velen konden alleen [br]blokletters lezen.

0:03:03.080,0:03:06.847
Ook schreven ze niet vloeiend genoeg.

0:03:06.847,0:03:14.321
Dus begonnen we hele korte[br]maar krachtige gedichten te zoeken.

0:03:14.321,0:03:17.972
En we begonnen te lezen[br]en we lazen auteur na auteur

0:03:17.972,0:03:23.812
en door dat lezen van korte gedichten[br]begonnen ze door te krijgen

0:03:23.817,0:03:26.504
dat de poëtische taal

0:03:26.504,0:03:29.999
een bepaalde logica afbreekt[br]en een ander systeem aanmaakt.

0:03:29.999,0:03:33.808
Bij het breken van de logica van taal [br]breek je ook de logica van het systeem

0:03:33.808,0:03:37.740
waarop zij gewend zijn te reageren.

0:03:37.740,0:03:43.143
Dus ontstond er een nieuw systeem, [br]een aantal nieuwe regels

0:03:43.148,0:03:48.533
waardoor zij supersnel begrepen

0:03:48.533,0:03:55.541
dat zij door middel van gedichten [br]precies kunnen zeggen wat ze willen.

0:03:59.062,0:04:04.720
"Om dichter te zijn moet je [br]een keer door hel zijn gegaan."

0:04:05.275,0:04:09.989
En zij hebben genoeg hel. [br]Genoeg hel.

0:04:09.989,0:04:14.364
Één keer vertelde een van hen: [br]"In de gevangenis slaap je nooit."

0:04:14.364,0:04:19.835
Je kunt nooit slapen in de gevangenis. [br]Je kunt nooit je ogen sluiten.

0:04:20.351,0:04:25.132
Dus gaf ik ze, zoals ik nu ook doe,

0:04:25.132,0:04:31.174
een moment stilte en ik zei: [br]jongens, dat is poëzie.

0:04:31.174,0:04:37.309
Poëzie is in dit gevangenisleven, [br]het is overal om jullie heen.

0:04:37.309,0:04:39.874
Dit alles, dat jullie nooit slapen.

0:04:39.874,0:04:47.236
Dit straalt angst uit. Alles wat niet [br]wordt opgeschreven, dat is poëzie.

0:04:47.241,0:04:51.501
Dus we begonnen die hel te gebruiken.

0:04:51.501,0:04:55.029
We sprongen meteen in het diepe. [br]In de zevende cirkel van de hel.

0:04:55.029,0:04:59.007
En in deze zevende cirkel van[br]onze geliefde hel

0:04:59.007,0:05:03.305
leerden ze dat muren [br]onzichtbaar konden zijn,

0:05:03.305,0:05:05.663
dat ze ramen konden laten schreeuwen

0:05:05.663,0:05:09.541
en dat we ons konden [br]verstoppen in de schaduw.

0:05:11.377,0:05:15.634
Aan het eind van het eerste jaar[br]van de workshop

0:05:15.634,0:05:17.967
hebben we een klein [br]eindejaarsfeest gegeven

0:05:17.967,0:05:21.317
zoals men dat doet wanneer [br]er iets met zoveel liefde wordt gedaan.

0:05:21.317,0:05:23.720
Je wil het vieren met een feestje.

0:05:23.720,0:05:28.949
We nodigden familieleden, vrienden [br]en autoriteiten van de universiteit uit.

0:05:28.949,0:05:32.736
De gevangenen hoefden alleen maar [br]een gedicht op te lezen

0:05:32.736,0:05:38.054
en hun diploma en applaus in [br]ontvangst nemen en dat was ons feestje.

0:05:40.159,0:05:46.000
Het enige wat ik aan jullie [br]duidelijk wil maken,

0:05:46.000,0:05:50.651
is het moment dat deze mannen,

0:05:50.651,0:05:53.464
soms enorm groot vergeleken met mij,

0:05:53.464,0:05:58.925
of jongeren, maar met een enorme trots,

0:05:58.925,0:06:04.518
hun papier trillend [br]en zwetend vasthielden

0:06:04.518,0:06:10.907
en hun gedicht met trillende stem oplazen.

0:06:11.732,0:06:16.696
Op dit moment bedacht ik me [br]

0:06:16.696,0:06:21.100
dat dit waarschijnlijk voor velen van hen

0:06:21.100,0:06:27.034
de eerste keer was dat er geklapt werd [br]voor iets dat zij hadden bereikt.

0:06:28.609,0:06:32.262
In de gevangenis zijn er dingen [br]die je niet kunt doen.

0:06:32.262,0:06:36.483
In de gevangenis kun je niet dromen, [br]in de gevangenis kun je niet huilen.

0:06:36.483,0:06:41.862
Sommigen woorden zijn gewoon verboden, [br]zoals het woord "tijd",

0:06:41.862,0:06:46.601
het woord "toekomst" en het woord "wens".

0:06:46.601,0:06:52.277
Maar wij durfden het aan om te dromen[br]en om groot te dromen,

0:06:52.277,0:06:56.821
want we hadden besloten[br]om een boek te gaan schrijven.

0:06:56.821,0:07:01.401
Ze schreven niet alleen een boek,[br]maar bonden het ook zelf in.

0:07:01.401,0:07:03.797
Dit was eind 2010.

0:07:03.797,0:07:07.166
We schreven een tweede boek.

0:07:07.166,0:07:10.350
En we bonden dit tweede boek in.

0:07:10.350,0:07:14.439
Dit was pas geleden, [br]eind vorig jaar.

0:07:16.364,0:07:21.615
Wat ik elke week weer zie [br]is hoe ze veranderen

0:07:21.620,0:07:26.534
in een ander persoon.[br]Hoe ze zich transformeren.

0:07:26.534,0:07:31.116
Hoe het woord hen zelfrespect geeft[br]dat ze eerst niet kenden,

0:07:31.116,0:07:33.089
dat ze zich niet voor konden stellen.

0:07:33.089,0:07:38.725
Ze wisten niet dat dit gevoel bestond [br]en dat het van hen zou kunnen komen.

0:07:38.725,0:07:42.877
Tijdens de workshop, in onze geliefde hel,

0:07:42.877,0:07:45.594
geven we allemaal iets.

0:07:45.594,0:07:48.492
We openen onze handen en ons hart

0:07:48.492,0:07:51.416
en geven wat we hebben en wat we kunnen.

0:07:51.416,0:07:52.918
Iedereen doet dit.

0:07:52.918,0:07:57.311
Op deze manier voelt iemand [br]dat hij een heel klein beetje

0:07:57.311,0:08:02.156
die enorme sociale scheur aan het [br]repareren is die er voor zorgt

0:08:02.156,0:08:09.803
dat voor velen zoals zij de gevangenis [br]de enige eindbestemming is.

0:08:11.558,0:08:17.496
Ik herinner me een vers [br]van een groot dichter,

0:08:17.496,0:08:25.250
van Unidad 48 van onze workshop: [br]Nicolás Dorado.

0:08:27.535,0:08:34.785
"Ik heb een oneindig stuk draad nodig [br]om deze schade te kunnen naaien".

0:08:34.785,0:08:40.674
Dit doet poëzie. [br]Ze naait een wond van uitsluiting.

0:08:40.674,0:08:46.377
Ze opent deuren. [br]Poëzie maakt een spiegel.

0:08:46.377,0:08:48.767
Die spiegel is het gedicht.

0:08:48.767,0:08:54.051
Ze herkennen zichzelf, [br]ze bekijken het gedicht

0:08:54.051,0:08:58.756
en schrijven wat ze zijn... [br]en zijn wat ze schrijven.

0:08:58.756,0:09:05.143
Om te kunnen schrijven moeten zij zich[br]het moment van het schrijven toe-eigenen,

0:09:05.143,0:09:08.480
dat uitzonderlijke moment van vrijheid.

0:09:08.480,0:09:11.633
Ze moeten in hun hoofd[br]op zoek naar dat stukje vrijheid

0:09:11.633,0:09:16.409
dat niemand ze kan ontnemen[br]wanneer zij schrijven.

0:09:16.409,0:09:20.250
Het is ook goed om te bewijzen[br]dat vrijheid mogelijk is,

0:09:20.250,0:09:24.703
ook al zitten we in de gevangenis[br]en bestaan de enige tralies die we hebben

0:09:24.703,0:09:30.801
op deze mooie plek, [br]uit het woord 'tralies'.

0:09:30.806,0:09:33.654
In onze hel branden we van geluk

0:09:33.654,0:09:37.664
wanneer het lont van het woord [br]wordt aangestoken.

0:09:37.664,0:09:40.704
(Applaus)

0:10:04.663,0:10:11.002
Ik heb jullie verteld over de gevangenis, [br]over wat ik elke week meemaak

0:10:11.002,0:10:15.643
en waar ik van geniet [br]en dat ik samen met hun verander.

0:10:15.643,0:10:21.383
Maar ik zou willen dat jullie [br]zouden kunnen voelen en meemaken,

0:10:21.383,0:10:25.064
ook al is het maar voor een paar seconden,

0:10:25.064,0:10:29.714
waar ik elke week van geniet[br]en wat me maakt me wie ik ben.

0:10:31.861,0:10:35.151
(Applaus)

0:10:41.228,0:10:45.414
"Het hart kauwt de tranen van tijd,

0:10:45.414,0:10:48.281
verblind door dat licht.

0:10:48.281,0:10:51.701
Het verbergt de snelheid van het bestaan

0:10:51.701,0:10:53.374
waar beelden varen.

0:10:53.374,0:10:56.772
Het vecht, het laat niet los.

0:10:56.772,0:11:00.514
Het hart breekt door trieste blikken.

0:11:00.514,0:11:03.182
Het rijdt op een vuurspuwende storm

0:11:03.182,0:11:07.116
en recht de schouders [br]die zijn gebogen door schaamte,

0:11:07.116,0:11:10.572
wetend dat het niet alleen draait[br]om lezen en doorgaan

0:11:10.572,0:11:14.417
maar ook om de wens [br]het oneindige blauw te zien.

0:11:14.417,0:11:17.630
Het hart gaat zitten [br]om over dingen na te denken,

0:11:17.630,0:11:20.842
vecht tegen een alledaags bestaan.

0:11:20.842,0:11:24.265
Trachtend lief te hebben zonder pijn,

0:11:24.265,0:11:27.948
ademt het zon en spreekt zichzelf moed in.

0:11:27.948,0:11:31.686
Het geeft zichzelf over [br]op weg naar de rede.

0:11:31.686,0:11:35.049
Het hart vecht tussen moerassen,

0:11:35.049,0:11:38.774
staat op de rand van de onderwereld.

0:11:38.774,0:11:42.656
Het valt uitgeput neer, maar zal niet[br]kiezen voor de makkelijke weg.

0:11:42.656,0:11:47.075
Terwijl onregelmatige stappen[br]uit dronkenschap ontwaken,

0:11:47.082,0:11:49.027
ontwaakt de stilte."

0:11:49.027,0:11:51.339
Ik ben Martín Bustamante.

0:11:51.339,0:11:54.979
Ik zit gevangen [br]in Unidad 48 van San Martín.

0:11:54.979,0:11:57.967
Vandaag ben ik op tijdelijk verlof.

0:11:57.967,0:11:59.579
Poëzie en literatuur

0:11:59.579,0:12:01.585
hebben mijn leven veranderd.

0:12:01.585,0:12:02.605
Dank jullie wel!

0:12:02.605,0:12:03.665
CD: Dank jullie wel!

0:12:03.665,0:12:06.295
(Applaus)