Demokracia.

Në Perëndim,

bëjmë një gabim kolosal,
kur e marrim për të mirëqenë.

Demokracinë e shohim

jo si lulen më të brishtë,
siç është në fakt,

por e shohim si pjesë
të mobilimit të shoqërisë tonë.

Priremi ta shohim si
një të dhënë të pandryshueshme.

Gabimisht besojmë se kapitalizmi
sjell pashmangshmërisht demokraci.

Ja që nuk sjell.

Lee Kuan Yew i Singaporit dhe
imituesit e tij të famshëm në Pekin

e kanë dëshmuar tej dyshimeve të arsyeshme

se është fare e mundur
të kihet një kapitalizëm i lulëzuar,

rritje spektakolare, teksa

politika të mbetet pa hiç demokraci.

Në fakt, në mëhallën tonë,
këtu në Europë,

demokracia po bën prapa.

Në fillimet e këtij viti,
teksa përfaqësoja Greqinë --

qeverinë e sapozgjedhur greke -

si ministër i saj i financave në Eurogrup,

më thanë në terma jo të paqartë se
procesi demokratik i kombit tonë -

zgjedhjet tona -

s’do të lejohej të ndërhynte

në politikat ekonomike
që po zbatoheshin në Greqi.

Në atë çast,

m’u duk se s’kish mbrojtje më të mirë
të Lee Kuan Yew-it,

ose Partisë Komuniste Kineze,

apo të disa miqve të mi të pabindur
që vijonin të më thoshin se

se demokracia duhet dëbuar
nëse zë e kërcënon për ndryshime.

Sot, këtu, dua t’ju parashtroj

një çështje ekonomike
për një demokraci të mirëfilltë.

Dua t’ju kërkoj t’i bashkoheni besimit tim

se Lee Kuan Yew-i,

Partia Komuniste Kineze

dhe edhe Eurogrupi

e kanë gabim tek besojnë se
mund të bëjmë pa demokracinë -

se na duhet një demokraci e mirëfilltë,
energjike.

Dhe se pa demokraci,

shoqëritë tona do të bëhen më të këqija,

e ardhmja jonë e zymtë

dhe teknologjitë tonë të reja,
të shkëlqyera, do të venë dëm.

Me që jemi te vajtja dëm,

më lejoni të tërheq vëmendjen
në një paradoks interesant

që po kërcënon ekonomitë
tona mu tani.

Unë e quaj paradoksi i majave binjake.

Njërën majë e kuptoni -

e njihni, e dalloni -

është mali i borxheve
që nxin prej kohësh

mbi Shtetet e Bashkuara,
Europën, krejt botën.

Malin e borxheve e shohim të gjithë.

Por pak vetë dallojnë vëllanë binjak.

Një mal me para të paqarkulluara

pronë e llogarish të pasurish
dhe korporatash,

tepër të tmerruar nga investimi i tyre

në aktivitete produktive
që mund të prodhojnë të ardhurat

me të cilat mund të eliminoni
malin e borxheve

dhe që mund të prodhojnë gjithë ato gjëra
për të cilat njerëzimi ka kaq nevojë,

bie fjala, energji të gjelbër.

Më lejoni t’ju sjell dy shifra.

Gjatë tre muajve të fundit,

në Shtetet e Bashkuara,
Britani dhe në Eurozonë,

kemi investuar, bashkërisht,
3.4 trilionë dollarë

në krejt të mirat që prodhojnë pasuri -

të tilla si objekte industriale, makineri,

ansamble zyrash, shkolla,

rrugë, hekurudha, makina, etj, etj.

3.4 trilionë duket si goxha para,

deri sa ta krahasoni me 5.1 trilionë

që kanë rrjedhur në të njëjtat vende,

nëpër institucionet tona financiare,

pa bërë absolutisht asgjë,
gjatë së njëjtës periudhë,

veç fryrjes së çmimeve të aksioneve
të sikuracioneve të shtëpive.

Pra një mal me borxhe dhe
një mal me para të papërdorura

formojnë majat binjake, 
që s’arrijnë të asgjësojnë njëra-tjetrën

përmes funksionimit normal të tregjeve.

Rezultati është rroga që s’rriten,

më shumë se çereku i 25 - 54 vjeçarëve
në Amerikë, Japoni dhe Europë

të papunë.

Dhe për pasojë, kërkesë e ulët,

e cila, në një cikël të pafund,

riforcon pesimizmin e investitorëve,

që, duke iu trembur kërkesës së ulët,
e riprodhojnë duke mos investuar --

pikërisht si i ati i Edipit,

që, i tmerruar nga profecia e orakullit

se i biri do të rritej për ta vrarë,

afroi pa mend ditën

kur u bë e mundur që Edipi,
i biri, ta vriste.

Kjo është mosmarrëveshja
ime me kapitalizmin.

Natyra e tij e shpërdoruese,

gjithë ajo para e papërdorur,

do të duhej vënë në punë
për përmirësim jetësh,

për zhvillimin e talenteve njerëzore,

dhe për të financuar krejt
këto teknologji,

teknologji të gjelbra,

që janë absolutisht thelbësore
për shpëtimin e planetit Tokë.

A e kam mirë kur besoj se
demokracia mund të jetë përgjigja?

Besoj se po,

por para se të ecim më tej,

ç’kuptojmë me demokraci?

Aristoteli e përkufizonte demokracinë

si gjendjen në të cilën
i liri dhe i varfri,

meqë këta ishin shumica,
kontrollojnë qeverisjen.

Tani, sigurisht që demokracia
athinase linte shumë jashtë.

Gra, emigrantë dhe,
sigurisht, skllevërit.

Por do të ishte gabim

të hidhet tej rëndësia
e demokracia e Athinës së lashtë

mbi bazën se kë përjashtonte.

Çka kish më shumë rëndësi,

dhe vazhdon të jetë kështu për
demokracinë e Athinës së lashtë,

qe përfshirja e punëtorëve fukarenj,

që jo vetëm fituan
të drejtën e fjalës së lirë,

por edhe më me rëndësi, tejet me rëndësi,

fituan të drejtën për gjykime politike

të cilave u jepej e njëjta peshë

në vendimmarrje lidhur me punët e shtetit.

Sigurisht që demokracia
athinase nuk zgjati shumë.

Si qiriu që shkëlqen shumë,
u shua shpejt.

Dhe vërtet,

demokracitë tona liberale të sotme
nuk i kanë rrënjët në Athinën e Lashtë.

I kanë rrënjët te Magna Carta,

në Revolucionin e Dytë Anglez të 1688-s,

në fakt në kushtetutën amerikane.

Ndërsa demokracia athinase
përqendrohej te shtetasit pa zotër

dhe në fuqizimin e punëtorëve fukarenj,

demokracitë tona liberale janë themeluar
në traditën e Magna Carta-s,

e cila qe, tek e fundit,
kartë kushtetuese për padronët.

Dhe në fakt, demokracia liberale
u shpërfaq vetëm kur qe e mundur

të ndahej plotësisht sfera politike
nga sfera ekonomike,

që procesi demokratik të kufizohej
plotësisht në sferën politike,

duke e lënë sferën ekonomike -

botën e korporatave, nëse e doni kështu -

si një zonë pa demokraci.

Tani, në demokracitë tona sot,

kjo ndarje e sferës ekonomike
nga ajo politike,

në çastin që filloi të ndodhë,

solli shfaqjen e një ndeshjeje epike,
të pandalshme, mes të dyjave,

me sferën ekonomike që kolonizon
sferën politike,

duke e gllabëruar në pushtetin e vet.

A e keni pyetur veten pse politikanët 
s’janë më ata si dikur?

Jo se u ka degjeneruar ADN-ja.

(Të qeshura)

Kjo vjen sepse dikush sot mund të jetë
në qeveri, por pa pushtet,

sepse pushteti ka migruar nga
sfera politike në atë ekonomike,

që është veçmas të parës.

Vërtet,

fola për mosmarrëveshjet
e mia me kapitalizmin.

Po ta mendoni,

ngjan pakëz me një kope grabitqarësh,

që janë kaq të suksesshëm në asgjësimin
e presë me të cilën ushqehen,

saqë në fund vdesin nga uria,
sepse mbeten pa të tilla.

Në mënyrë të ngjashme,

sfera ekonomike ka kolonizuar
dhe kanibalizuar sferën politike

aq shumë sa po gërryen vetveten,

duke shkaktuar krizë ekonomike.

Pushteti i korporatave po shtohet,

vlerat politike po zhvleftësohen,

pabarazia po ngrihet,

kërkesa po ulet

dhe CEO-të e korporatave i tremben shumë
investimit të parave të korporatave të tyre.

Pra, sa më shumë që arrin kapitalizmi
të nxjerrë jashtë nga demokracia demosin,

aq më të larta bëhen majat binjake

dhe aq më i madh shpërdorimi
i burimeve njerëzore

dhe i pasurisë së njerëzimit.

Qartë pra, nëse ky arsyetim vlen,

duhet të ribashkojmë sferat
politike dhe ekonomike

dhe më mirë të bëhet duke
e patur kontrollin demosi,

si në Athinën e lashtë,
vetëm se pa skllevër

apo pa përjashtim grash dhe emigrantësh.

Tani, kjo ide s’është origjinale.

E majta marksiste e kish
këtë ide 100 vjet më parë

dhe s’eci dhe aq mirë, apo jo?

Mësimi që nxorëm nga shkatërrimi
i Bashkimit Sovjetik

është se punëtorët fukarenj, mund
të rifuqizohen vetëm nga ndonjë mrekulli,

ashtu si qenë në Athinën e Lashtë,

pa krijuar forma të reja
të brutalitetit dhe shpërdorimit.

Por ka një zgjidhje:

eliminimi i të varfërve.

Kapitalizmi po e bën

duke zëvendësuar punëtorët e rrogave
të ulëta me automatë, androidë, robotë.

Puna është se

për sa kohë që sferat ekonomike
dhe politike janë të ndara,

automatizimi i bën
më të larta majat binjake,

shpërdorimin edhe më të madh

dhe përplasjet shoqërore më të thella,

përfshi --

së shpejti, besoj --

në vende si Kina.

Pra na duhet të riformësojmë,

na duhet të ribashkojmë sferën
ekonomike me atë politike,

por më mirë ta bëjmë duke
demokratizuar sferën e ribashkuar,

që të mos përfundojmë në ndonjë
hiperautokraci të marrosur pas përgjimeve

që e bën Matriksin, filmin,
të duket si dokumentar.

(Të qeshura)

Pra pyetja nuk është nëse do t’ia dalë
apo jo kapitalizmi t’u mbijetojë

risive teknologjike që po sjell.

Pyetja më me interes

është nëse kapitalizmit do t’ia zërë vendin
diçka e ngjashme me një distopi alla Matrix

ose diçka shumë më afër
një shoqërie alla Star Trek,

ku makinat u shërbejnë qenieve njerëzore

dhe qeniet njerëzore i shpenzojnë
energjitë për eksplorimin e gjithësisë

dhe duke u marrë me debate të gjata
rreth kuptimit të jetës,

në një agora high tech, të ngjashme me
atë të Athinës së lashtë.

Mendoj se i kemi mundësitë
të jemi optimistë.

Por çfarë do të duhej,

si do të dukej

pasja e një utopie alla Star Trek,
në vend se të një distopie alla Matrix?

Në terma praktikë,

lejomëni t’ju sjell fare shkurt,

nja dy shembuj.

Në nivel sipërmarrjesh,

përfytyroni një treg kapitalesh,

ku fitoni kapitale teksa punoni,

dhe ku kapitali juaj ju ndjek nga
një vend pune në tjetrin,

nga një kompani në një tjetër,

dhe kompania -

cilado qoftë ajo ku punoni
në një kohë të dhënë -

është pronë vetëm e atyre që punojnë
në të në atë kohë të caktuar.

Atëherë krejt të ardhurat vijnë
nga kapitali, nga fitimet

dhe vetë koncepti i punës
së paguar bëhet i vjetruar.

S’ka më hendek mes atyre që e zotërojnë
kompaninë, por s’punojnë në të

dhe atyre që punojnë në të
pa qenë zotër të kompanisë;

s’ka më betejë me kapitalit dhe punës;

s’ka më hendek të madh
mes investimeve dhe kursimeve;

pra, s’ka më maja binjake hijerënda.

Në nivelin e ekonomisë politike globale,

përfytyroni për një çast

që monedhat tona kombëtare
kanë kurs këmbimi të lirë,

kundrejt një monedhe dixhitale
universale, globale,

një të emetuar nga
Fondi Monetar Ndërkombëtar,

G-20-ta,

në emër të krejt njerëzimit.

Përfytyroni më tej

që krejt tregtia ndërkombëtare
të bazohej në këtë monedhë -

le ta quajmë "kozmosi,"

në njësi kozmosi -

me çdo qeveri dakord të paguajë
në një fond të përbashkët

një shumë kozmosish në përpjesëtim
me deficitin tregtar të vendit

apo të suficitit tregtar të një vendi.

Përfytyroni tani që ky fond të përdoret
për investime në teknologji të gjelbra,

veçanërisht në ato pjesë të botës
ku financimet mezi duken.

Kjo s’është ide e re.

Është ajo çka, në thelb, propozoi
John Maynard Keynes

më 1944-n në Konferencën
e Bretton Woods-it.

Problemi është se

atëherë, s’e kishin teknologjinë
për ta vënë në punë idenë.

Sot e kemi,

veçanërisht në kontekstin e sferës
së ribashkuar politiko-ekonomike.

Bota që po ju përshkruaj

është njëherësh libertariste,

meqë u jep përparësi
individëve të fuqizuar,

marksiste,

ngaqë do t’i duhet të hedhë
në koshin e plehrave të historisë

hendekun mes kapitalit dhe punës,

dhe kejnesiane,

kejnesiane globale.

Por mbi të gjitha,

një botë ku të mundemi të përfytyrojmë
një demokraci të mirëfilltë.

A do të agojë një botë e tillë?

Apo do të biem në
një distopi alla Matriks?

Përgjigja qëndron te zgjedhja politike
që do të bëjmë bashkërisht.

Është zgjedhje e jona,

dhe më mirë ta bëjmë demokratikisht.

Faleminderit.

(Duartrokitje)

Bruno Giussani: Yanis ...

Vetë ju në biografitë tuaja e keni
përshkruar veten si marksist libertarist.

Si lidhet analiza e Marksit sot?

Yanis Varoufakis: Nëse ka ndonjë lidhje
në çka sapo thashë,

atëherë Marksi ka lidhje.

Sepse lidhet krejt ideja e ribashkimit
të politikes dhe ekonomikes -

nëse s’e kryejmë,

atëherë risitë teknologjike
do të krijojnë

një rënie kaq masive të kërkesës,

atë së cilës Larry Summers
i referohet si stanjacion shekullar.

Me këtë krizë migrimi nga një anë e botës,

siç e kemi sot,

do të destabilizojë jo
vetëm demokracitë tona,

por edhe botën në zhvillim, që s’e ka
dhe aq për zemër demokracinë liberale.

Ndaj nëse kjo analizë qëndron,
atëherë Marksi ka absolutisht lidhje.

Por po njësoj edhe Hajeku,

ndaj jam marksist libertarist,

dhe po kështu është Kejnesi,

dhe ndaj jam tërësisht i hutuar.

(Të qeshura)

BG: Vërtet, dhe mundet që
kështu jemi edhe ne, tani.

(Të qeshura)

(Duartrokitje)

YV: Nëse s’hutoheni,
i bie që s’mendoni, OK?

BG: Kjo është vërtet 
si prej filozofi grek -

YV: E ka thënë Ainshtajni në fakt -

BG: Në fjalën tuaj përmendët
Singaporin dhe Kinën,

dhe mbrëmë në darkën e folësve,

shprehët një opinion goxha të fortë
mbi se si e sheh Perëndimi Kinën.

Do të donit ta ndanit me ne?

JV: Po ja, ka një shkallë
të madhe hipokrizie.

Në demokracitë tona liberale,
kemi njëfarë vegimi demokracie.

Kjo vjen ngaqë jemi të kufizuar,
siç e thashë në fjalën time,

demokraci në sferën politike,

teksa lihet njëra sferë,
atje ku ndodh gjithë veprimi -

sfera ekonomike --

një zonë plotësisht pa demokraci.

Në një farë kuptimi,

nëse më lejohet të jem provokativ,

Kina sot ngjan më shumë me
Britaninë e shekullit XIX.

Ngaqë, rikujtoni,

priremi ta përshoqërojmë
liberalizmin me demokracinë --

kjo është një gabim, historikisht.

Liberalizmi, liberalja,
është si John Stuart Mill-i.

John Stuart Mill-i qe veçanërisht
skeptik ndaj procesit demokratik.

Pra ajo çka shihni sot në Kinë
është një proces shumë i ngjashëm

me atë që patëm në Britani
gjatë Revolucionit Industrial,

veçanërisht tranzicioni
nga i pari te i dyti.

Dhe të fshikullohet Kina

pse bën atë çka bëri Perëndimi
në shekullin e XIX,

vjen era hipokrizi.

BG: Jam i sigurt se mjaft vetë këtu
vrasin mendjen për përvojën tuaj

si ministër i financave i Greqisë
në fillimet e këtij viti.

YV: E dija që do vinte fjala te kjo.

BG: Po.

BG: Gjashtë muaj më pas,

si e shihni gjysmën e parë të vitit?

YV: Tejet ngazëlluese,
nga pikëpamja personale,

dhe shumë zhgënjyese,

pasi kishim një mundësi
të rinisnim Eurozonën.

Jo thjesht Greqinë, Eurozonën.

Që t’i hiqemi vetëkënaqësisë

dhe mohimit konstant
se kish thyerje masive --

dhe ka një thyerje masive tektonike

përmes Eurozonës,

që kërcënon, masivisht, krejt
procesin e Bashkimit Europian.

Patëm një mundësi
bazuar në programin grek -

i cili, meqë ra fjala,

qe i pari program
që e nxori në pah atë mohim --

t’i vinim gjërat në vend.

Dhe, mjerisht,

pushtetet në Eurozonë,

te Eurogrupi,

zgjodhën të rrinë me mohimin.

Por e dini se ç’ndodh.

Kemi rastin e Bashkimit Sovjetik.

Kur përpiqeni të mbani gjallë

një sistem ekonomik që nga pikëpamja
arkitekturore s’mund të mbijetojë,

përmes vullnetit politik dhe
përmes autoritarizmit,

mund t’ia dilni t’i zgjatni jetën,

por kur ndryshimi ndodh

ndodh shumë papritur
dhe katastrofikisht.

BG: Ç’lloj ndryshimi parashikoni?

YV: Nuk ka dyshim se

nëse nuk e ndryshojmë
arkitekturën e Eurozonës,

Eurozona s’ka të ardhme.

BG: A bëtë ndonjë gabim
sa kohë qetë ministër i financave?

YV: Përditë.

BG: Për shembull?
YV: Cilido që hedh vështrimin pas --

(Duartrokitje)

Jo, seriozisht.

Nëse ka ndonjë ministër financash,
apo çfarëdo tjetër të këtij lloji,

që ju thotë se pas
gjashtë muajsh në detyrë,

veçanërisht në situatë kaq stresuese,

se nuk ka bërë gabime, ai
është person i rrezikshëm.

Sigurisht që bëra gabime.

Gabimi më i madh
qe nënshkrimi i aplikimit

për zgjatjen e marrëveshjes së një borxhi

në fund të Shkurtit.

Mendoja

se kish interesim të pastër
nga ana e kreditorëve

për të gjetur pika të përbashkëta.

Por nuk pati.

U interesonte thjesht
të rrënonin qeverinë tonë,

thjesht sepse s’donin

të merreshin me krisjet tektonike

që përshkojnë Eurozonën mes për mes.

Dhe ngaqë s’donin të pranonin

se për pesë vjet me radhë po sendërtonin
në Greqi një program katastrofik.

Humbëm një të tretën
e PPB-së tonë nominale.

Kjo vlerë është më keq
se Depresioni i Madh.

Dhe askush nga trojka e huadhënësve,

që ka imponuar këtë politikë,
nuk e qëroi muhabetin

dhe të thoshte "Ky qe një gabim kolosal".

BG: Pavarësisht gjithë kësaj,

dhe pavarësisht nga
agresiviteti i diskutimit,

duket se mbeteni goxha pro-Europian.

YV: Absolutisht.

Dëgjoni, kriticizmi im për
Bashkimin Europian dhe Eurozonën

vjen nga dikush që rron dhe
merr frymë në Europë.

Frika ime më e madhe është
se Eurozona s’do të mbijetojë.

Sepse po s’mbijetoi,

forcat qendërikëse 
që do të dalin duarsh

do të jenë demoniake,

dhe do të shkatërrojnë
Bashkimin Europian.

Dhe kjo do të jetë katastrofike
jo thjesht për Europën

por për krejt ekonominë globale.

Jemi ndoshta ekonomia
më e madhe në botë.

Dhe nëse e lëmë veten

të rrokullisemi në një shteg
postmodern alla 1930,

që më duket se këtë po bëjmë,

atëherë kjo do të jetë shkatërruese

për të ardhmen e europianëve
dhe të joeuropianëve.

BG: Shpresojmë vërtet që
ta keni gabim në këtë pikë.

Yanis, ju faleminderit që erdhët në TED.

YV: Faleminderit.

(Duartrokitje)