WEBVTT

00:00:09.056 --> 00:00:10.516
Та юуны орд вэ?

00:00:10.516 --> 00:00:12.006
Барууны одон орон судлалд

00:00:12.006 --> 00:00:16.386
орд нь таны төрсөн өдөр календарын
хаана байгаагаар тодорхойлогддог.

00:00:16.386 --> 00:00:19.897
Харин Хятад зурхай болох Шенгшаод

00:00:19.897 --> 00:00:24.387
орд нь таны "шушиан" буюу төрсөн
жилд харгалзах амьтан болно.

00:00:24.387 --> 00:00:28.458
Эдгээр амьтад хэрхэн оноогдсон
талаар олон домог байдаг ч

00:00:28.458 --> 00:00:32.188
хамгийн их түгээмэл нь
Их уралдааны домог юм.

00:00:32.188 --> 00:00:36.358
Домогт өгүүлсэнээр Юү Ди буюу
Диваажингийн хаан нь

00:00:36.358 --> 00:00:41.348
цаг хугацааг хэмжих арга олохоор
уралдаан зохиожээ.

00:00:41.348 --> 00:00:43.928
Голыг гаталсан эхний арван хоёр амьтан

00:00:43.928 --> 00:00:48.028
барианд ирсэн дарааллаараа
зурхайд залрах болсон байна.

00:00:48.028 --> 00:00:50.679
Хулгана ургах нарнаар
босон түрүүлж гараад,

00:00:50.679 --> 00:00:52.078
гол руу явах замдаа

00:00:52.078 --> 00:00:54.989
морь, бар, үхэртэй таарчээ.

00:00:54.989 --> 00:00:57.809
Хулгана жижигхэн бөгөөд
сайн сэлж чаддаггүй тул

00:00:57.809 --> 00:01:00.168
том биетэй амьтдаас туслаж хүсэв.

00:01:00.168 --> 00:01:01.909
Бар болон морь зөвшөөрөөгүй ч

00:01:01.909 --> 00:01:05.389
сайхан сэтгэлт үхэр хулганыг
гол гаргаж өгөх болжээ.

00:01:05.389 --> 00:01:08.370
Ингээд голын нөгөө эрэгт хүрэхийн өмнөхөн

00:01:08.370 --> 00:01:13.109
хулгана үхрийн толгойноос 
үсэрч буугаад нэгт оржээ.

00:01:13.109 --> 00:01:14.509
Үхэр хоёрт орж,

00:01:14.509 --> 00:01:16.979
бар удаалсан байна.

00:01:16.979 --> 00:01:19.129
Голын урсгал сөрөхөд 
хэтэрхий жижигхэн туулай

00:01:19.129 --> 00:01:22.541
чулуу, мод дамжин
үсэрсээр дөрөвт оржээ.

00:01:22.541 --> 00:01:25.619
Дараа нь луу шууд нисэн ирж болох байсан ч

00:01:25.619 --> 00:01:29.199
замдаа таарсан амьтдад
тусалсаар удаалсан байна.

00:01:29.199 --> 00:01:32.609
Түүний араас голыг
туулсаар морь иржээ.

00:01:32.609 --> 00:01:36.100
Гэтэл яг гатлах гэж байхад нь 
могой хажуугаар нь мөлхөн гарч

00:01:36.100 --> 00:01:40.480
цочсон морь арагш ухран
могойг зургаад оруулав.

00:01:40.480 --> 00:01:42.400
Эзэн хаан гол руу хартал

00:01:42.400 --> 00:01:45.870
салан дээр хонь, мич, тахиа гурав

00:01:45.870 --> 00:01:49.060
хогийн ургамал дунд
түлхэн явж байгааг харав.

00:01:49.060 --> 00:01:50.391
Ингээд голоо гаталж дуусаад

00:01:50.391 --> 00:01:53.020
найм дугаар байрыг хоньд

00:01:53.020 --> 00:01:55.660
хамгийн эвтэй найртай байснаар өгч,

00:01:55.660 --> 00:01:58.330
мич, тахиа удаах байруудыг авлаа.

00:01:58.330 --> 00:02:01.391
Дараа нь нохой эрэг рүү
тэмүүлсээр гарч ирлээ.

00:02:01.391 --> 00:02:02.680
Нохой сайн сэлдэг хэдий ч

00:02:02.680 --> 00:02:07.180
усанд наадаж тоглосоор
арван нэгдүгээр байранд оржээ.

00:02:07.180 --> 00:02:09.381
Сүүлийн байранд өлсөж ядраад,

00:02:09.381 --> 00:02:11.750
идэж, унтаж явсаар ирсэн

00:02:11.750 --> 00:02:14.881
гахай барианд баацганан орж иржээ.

00:02:14.881 --> 00:02:19.561
Ингээд жил бүр эдгээр
амьтдын нэгээр нэрлэгдэх болж,

00:02:19.561 --> 00:02:22.645
60 жил тутамд эргэх мөчлөгтэй болжээ.

00:02:22.645 --> 00:02:24.461
Яагаад 12 биш 60 гэж?

00:02:24.461 --> 00:02:29.371
Уламжлалт Хятадын календар нь
хоёр давхцдаг системээс бүтдэг.

00:02:29.371 --> 00:02:32.281
Орд болсон амьтдыг

00:02:32.281 --> 00:02:36.891
12 Дэлхийн Салаа буюу
"шиэрдижи" гэж нэрлэдэг.

00:02:36.891 --> 00:02:41.101
Нөгөө систем болох Диваажингийн 10
хэлхээ буюу "шитианган" нь

00:02:41.101 --> 00:02:43.562
5 сонгодог махбодь болох

00:02:43.562 --> 00:02:45.292
төмөр буюу "жин",

00:02:45.292 --> 00:02:46.864
мод буюу "му",

00:02:46.864 --> 00:02:48.602
ус буюу "шүй",

00:02:48.602 --> 00:02:50.212
гал буюу "хуо",

00:02:50.212 --> 00:02:52.252
шороо буюу "ту"-гаас бүтнэ.

00:02:52.252 --> 00:02:55.521
Махбодь бүр арга, билэгт оноогдох бөгөөд

00:02:55.521 --> 00:02:57.581
энэ нь 10 жилийн мөчлөгийг бий болгодог.

00:02:57.581 --> 00:02:59.853
Дэлхийн Салааны 12 жилийн амьтад нь

00:02:59.853 --> 00:03:02.032
таван махбодид хуваагдан

00:03:02.032 --> 00:03:04.693
үүнээс гадна арга, билэг нэмэгдсэнээр

00:03:04.693 --> 00:03:07.614
60 өөр хослол бий болгож

00:03:07.614 --> 00:03:11.424
нэг жаран буюу "ганжи"-ийг бүтээдэг.

00:03:11.424 --> 00:03:16.390
Тэгэхээр 1980 онд төрсөн нэгэн
билэг төмөр бичэн жилд төрж

00:03:16.390 --> 00:03:20.903
2007 онд төрсөн хүн аргын гал
гахай жилд төрсөн гэсэн үг юм.

00:03:20.903 --> 00:03:24.913
Нэмж дурдахад, танд мөн төрсөн
сараас шалтгаалах доторхи амьтан,

00:03:24.913 --> 00:03:27.962
төрсөн өдрөөс шалтгаалах жинхэнэ амьтан,

00:03:27.962 --> 00:03:31.773
төрсөн цагаас шалтгаалах
нууц амьтантай байдаг.

00:03:31.773 --> 00:03:34.196
Хэдий "Их уралдаан"-ы үр дүнд

00:03:34.196 --> 00:03:37.213
Хятад зурхайн амьтад залагдсан ч

00:03:37.213 --> 00:03:39.094
энэ систем нь Ази тивд тархахдаа

00:03:39.094 --> 00:03:42.463
улс бүр өөрийн соёлд
нийцүүлэн өөрчилсөн байна.

00:03:42.463 --> 00:03:44.803
Виетнам зурхайг үзвэл та

00:03:44.803 --> 00:03:47.684
туулай биш муур жилтэй

00:03:47.684 --> 00:03:49.353
харин Тайландад байвал,

00:03:49.353 --> 00:03:53.284
Нага хэмээх домгийн могой 
лууг орлох жишээтэй.

00:03:53.284 --> 00:03:55.844
Тэгэхээр таны талаарх зурхайд

00:03:55.844 --> 00:03:57.744
итгэдэг эсэх нь

00:03:57.744 --> 00:04:00.644
үүнийг үүсгэсэн соёлын
талаар их зүйл харуулж банйа.