1
00:00:07,065 --> 00:00:10,900
یەکێک بوو لە ترسناکتری سەرکردە 
سەربازیەکانی جیهان تا ئێستا ژیابێت،

2
00:00:10,900 --> 00:00:16,062
داگیرکاری نەوەستێنداروی سەرنجڕاکێشی 
لە کیشوەری ئۆڕاسیا ئەنجامداوە.

3
00:00:16,062 --> 00:00:19,449
بەڵام ئایا دڕندەیەکی بەربەری بووە

4
00:00:19,449 --> 00:00:23,687
یان یەکخەرێکبووە کە ڕێگای بەرەو 
جیهانی هاوچەرخ کردووەتەوە؟

5
00:00:23,687 --> 00:00:28,540
ئەوە لە "مێژوو لە دژی جەنگیز خان" دەبینین

6
00:00:28,540 --> 00:00:31,991
"گوێبگرن، گوێبگرن. تۆمەتباری ئەمڕۆ کێیە؟

7
00:00:31,991 --> 00:00:35,577
خان!"

8
00:00:35,577 --> 00:00:38,620
"دەبینم کە جەنابتان ئاشنان 
لەگەڵ جەنگیز خان،

9
00:00:38,620 --> 00:00:43,919
سەرکردەی جەنگی سەدەی ١٣ـیە کە پەلاماردانی 
سەربازی ئەنجامداوە و میۆنانیشی کوشتووە

10
00:00:43,919 --> 00:00:48,189
هیچی جێنەهێشتووە جگە لە وێرانکاری نەبێت

11
00:00:48,189 --> 00:00:52,771
"ناڕەزاییم هەیە، سەرەتا، بە چێنگیز هان 
ناوەکەی دەخوێندرێتەوە

12
00:00:52,771 --> 00:00:54,347
"بەڕاست"؟

13
00:00:54,347 --> 00:00:56,309
"لە مەنگۆڵیا، بەڵێ.

14
00:00:56,309 --> 00:01:00,062
بە چاوپۆشیکردنە لەوە، یەکێک بوو لە 
مەزنترین سەرکردەکانی مێژووی مرۆڤایەتی

15
00:01:00,062 --> 00:01:05,202
بەناوی تیمۆجین لەدایک بوو، تەمەنێکی 
منداڵی بێ باوک و هەژاری بەسەربردووە

16
00:01:05,202 --> 00:01:10,371
بەڵام ژیانێکی تێکۆشەرانەی هەبوو 
لەپێناو یەکخستنی هۆزە مەغۆلیە شەڕکەرەکان

17
00:01:10,371 --> 00:01:14,444
بەمەش مەزنترین ئیمپڕاتۆریەتی دامەزراند 
کە جیهان تا ئێستا بینیویەتی،

18
00:01:14,444 --> 00:01:18,782
لە کۆتایدا سنوری ئیمپڕاتۆریەتەکە لە دەریای
هێمن تا دڵی ئەوروپا درێژەی کێشا."

19
00:01:18,782 --> 00:01:21,871
"مەزنی چی لە سەربڕین و پەلاماردان دا هەیە؟

20
00:01:21,871 --> 00:01:25,464
باکووری چین نزیکەی 
٢\٣ دانیشتوانەکەی لەدەست دا"

21
00:01:25,464 --> 00:01:29,537
"بەڵام خانەوادەی جین'ی فەرمانڕەوا بۆ 
ماوەیەکی زۆر هۆزە باکووریەکانیان بێزارکرد

22
00:01:29,537 --> 00:01:33,754
بە پارەدان پێیان تا شەڕیان بۆ بکەن 
هەروەها بۆ هێرشکردنی بەردەوام.

23
00:01:33,754 --> 00:01:36,859
بەڵام جەنگیز خان بەنیاز نەبوو بەدەست
هەمان چارەنووسەوە بناڵێنێت

24
00:01:36,859 --> 00:01:40,590
وەک چۆن کۆتا خان کە هەوڵیدا 
مەنغۆلیان یەکبخان،

25
00:01:40,590 --> 00:01:44,473
هەروەها گۆڕانی دیمۆگرافی ڕەنگە ببێتە هۆی 
وێنەدانەوەی خراپی سەرژمێری،

26
00:01:44,473 --> 00:01:49,455
وەک چۆن باسنەکرا کە ژمارەیەکی زۆری
جوتیار خرانە پاڵ سوپاکەی خانەوە."

27
00:01:49,455 --> 00:01:52,351
"دەتوانیت بەدڵی خۆت ژمارەیەک هەڵببژێریت،

28
00:01:52,351 --> 00:01:57,747
بەڵام هەر ئەوان ژمارەیەکی زۆر شاریان
سڕیەوە بە دانیشتوانەکانیانەوە."

29
00:01:57,747 --> 00:02:01,339
خان حەزیدەکرد دوژمەکانی خۆیان 
،بەدەستەوە بدەن و سەرانە بدەن

30
00:02:01,339 --> 00:02:05,390
بەڵام بەتەواوی بڕوای بە دڵسۆزی و
یاسای دیمۆکراتی هەبوو.

31
00:02:05,390 --> 00:02:10,136
ئەو شارانەی دانیشتوانەکانیان سەربڕدارن 
هەمان ئەوانە بوون کە خۆیان بەدەستەوە دا و،

32
00:02:10,136 --> 00:02:12,248
دواتر یاخی بوون یاخود وەک باڵیۆز کوژران،

33
00:02:12,248 --> 00:02:16,676
تێگەیشتنی بۆ دادپەروەری زۆر توندوتیژ بوو."

34
00:02:16,676 --> 00:02:21,308
"زۆرێک لە تۆمارەکان ئەوە دەردەخەن کە
دادی سوپاکەی زۆر دڕندانە بوو

35
00:02:21,308 --> 00:02:24,381
منداڵی لەدایک نەبوو لەناو 
منداڵدانی دایکان پارچەپارچە دەکرد،

36
00:02:24,381 --> 00:02:26,658
زیندانیەکانیان وەک پارێزەری 
مرۆیی بەکاردەهێنا،

37
00:02:26,658 --> 00:02:29,944
یاخود کەندەکانیان پڕدەکردنەوە پێین 
بۆ تێپەڕینی ماکینەکانی ئابلۆقەدان،

38
00:02:29,944 --> 00:02:32,894
هەموو ئافرەتەکانی شارە 
داگیرکراوەکانیان دەبرد و--"

39
00:02:32,894 --> 00:02:34,978
"بەسە! چەندە خراپەکارانەیە!"

40
00:02:34,978 --> 00:02:38,729
ئایە بەڕاستی ئەوە لەو کارە خراپترە کە 
سوپاکانی سەدەی ناوەڕاست ئەنجامیدا؟"

41
00:02:38,729 --> 00:02:41,893
"بەڵام ئەوە پاساو بۆ کارە دڕندەکانی 
جەنگیز خان ناهێنێتەوە."

42
00:02:41,893 --> 00:02:45,193
"بەڵام جەنگیز خانی نەکردبووە
ناوازە لە سەردەمەکەی

43
00:02:45,193 --> 00:02:48,106
لەشوێنی دڕندەیەکی خوێن مژ.

44
00:02:48,106 --> 00:02:51,683
لە ڕاستید، دوای یەکخستنی هۆزەکان چیدی 
ڕفاندنی بووکەکان لەناویان نەما،

45
00:02:51,683 --> 00:02:55,127
ئافرەتەکانی مەغۆل لە ڕیزی باشتریەنەکان 
بوون بۆ بە بەراورد بە ئەوانی تر.

46
00:02:55,127 --> 00:02:57,040
کۆنتڕۆڵی کاروبارە ناوخۆییەکانیان دەکرد،

47
00:02:57,040 --> 00:02:59,103
دەشیانتوانی لە هاوسەرەکانیان جیاببنەوە،

48
00:02:59,103 --> 00:03:01,156
هەروەها ئامۆژگاریکەرێکی باوەڕپێکراو بوون.

49
00:03:01,156 --> 00:03:03,676
تیمۆجین بەدرێژایی ژیانی لەگەڵ 
هاوژینەکەی مایەوە،

50
00:03:03,676 --> 00:03:08,195
هەروەها کوڕە ناشيرعیەکەی وەک 
کوڕی خۆی گەورەکرد."

51
00:03:08,195 --> 00:03:11,765
"بە چاوپۆشیکرد لە هەموو شتێک،
میراتی جەنگیزخان وێرانەبوو:

52
00:03:11,765 --> 00:03:17,217
زیاتر لە ٤٠ میلۆن خەڵکی کوشت لەکاتی 
هێرشی کوڕەزاکانی بۆ سەر ئۆڕاسیا.

53
00:03:17,217 --> 00:03:20,764
کە دەکاتە ٪١٠ی دانیشتوانی جیهان.

54
00:03:20,764 --> 00:03:23,644
ئەوەش جگە لە مردنی خەڵک 
بە مەرگی ڕەش (تاعوون)

55
00:03:23,644 --> 00:03:28,292
کە ئەم نەخۆشیە بەهۆی ئابڵۆقەدانی هۆزی 
ئاڵتوونی کەفا بۆ سەر ئۆڕاسیا بڵاوبوویەوە."

56
00:03:28,292 --> 00:03:30,386
"بەڵام ئەوەیان بە مەبەست ئەنجام نەدا."

57
00:03:30,386 --> 00:03:33,276
"لەڕاستیدا، کاتێک بینیان سەربازەکانیان 
بە تاعوون دەمرن،

58
00:03:33,276 --> 00:03:37,191
بە مەنجەنیق لاشە تووشبووکانیان 
بەسەر دیوارەکاندا هاویشتە ناو شار."

59
00:03:37,191 --> 00:03:39,030
"یاع."

60
00:03:39,030 --> 00:03:40,621
"ئەو تۆمارانەی باسی دەکەیت

61
00:03:40,621 --> 00:03:43,708
دوای زیاتر لە سەدان ساڵ لە ڕووداوە 
ڕاستەقینەکانەوە نووسرانەوە.

62
00:03:43,708 --> 00:03:46,079
پێتوایە تا چەند شوێنی باوەڕن؟

63
00:03:46,079 --> 00:03:50,831
هەروەها، ڕزگاربووەکانیش بەیانە لەو سوودانە
وەرگرتووە کە جەنگیز خان بەدەستی کەوتوە."

64
00:03:50,831 --> 00:03:52,497
"سوود؟"

65
00:03:52,497 --> 00:03:56,457
"ئیمپڕاتۆریەتی مەغۆلی لێبووردەیی ئاینی 
لەگەڵ هەموو چینوتوێژەکان هەبووە،

66
00:03:56,457 --> 00:04:00,807
جوان ڕەفتاریان لەگەڵ سەربازەکانیان کردوون
لەسەر بنەمای چاکە ڕەفتاریان لەگەڵ کردوون ،

67
00:04:00,807 --> 00:04:03,467
نەک بنەچەیان. سیستەمێکی پۆستەی 
گەورەیان دامەزراندووە،

68
00:04:03,467 --> 00:04:06,134
یاسایی جیهانیان پەیڕەوکردووە،

69
00:04:06,134 --> 00:04:08,290
جگە لە باسکردنی بابەتی
پێشنیارکردنی کلتوری."

70
00:04:08,290 --> 00:04:12,020
"مەبەستت قڕکردنی هۆلاکۆ خانی بەغدادا،

71
00:04:12,020 --> 00:04:14,300
پایتەختی سەردەمی کلتوری؟

72
00:04:14,300 --> 00:04:18,975
کتێبخانە، نەخۆشخانە و کۆشکەکان سووتێندران
جۆگەکانی ئاویشیان لەناوبران؟"

73
00:04:18,975 --> 00:04:21,514
"بەغداد بەدبەخت بوو،

74
00:04:21,514 --> 00:04:24,903
بەڵام ئەمەش لەبەر ئەوەبوو کە خەلیفەکەیان 
خۆبەدەستەوەدانی ڕەتکردەوە،

75
00:04:24,903 --> 00:04:29,595
دواتر هۆلاکو لەسەر دەستی بێرکا خان
سزادرا لەسەر خراپەکاری و داوێن پیسی.

76
00:04:29,595 --> 00:04:32,685
لە سیاسەتی مەغۆلیەکاندا نەبوو کە 
کلتور لەناو ببەن.

77
00:04:32,685 --> 00:04:37,207
هەردەم ژیانی پزیشکان، توێژەران و هونەرمەند
ەکانیان دەپاراست لە شوێنە داگیرکراوەکان،

78
00:04:37,207 --> 00:04:39,416
بەدرێژایی شانشینەکەیان دەیانگواستنەوە،

79
00:04:39,416 --> 00:04:41,594
زانیاریان بە جیهاندا بڵاودەکردەوە."

80
00:04:41,594 --> 00:04:45,308
"ئەی چی دەربارەی قڕکردنی کیڤان ڕووس و،

81
00:04:45,308 --> 00:04:47,664
بەجێهێشتنی خەڵکەکەی لە سەدەی تاریکی

82
00:04:47,664 --> 00:04:51,492
تەنانەت لەگەڵ بڵاوبوونەوەی سەردەمی 
ژیانەوەش لە خۆرئاوای ئەوروپا؟"

83
00:04:51,492 --> 00:04:54,311
"هەرخۆی خۆرئاوای ئەوروپا 
لەم سەردەمە لە ئاشتیدا نەبوو.

84
00:04:54,311 --> 00:04:58,939
جێگیری یاسای مەغۆلی وایکرد 
دووبارە ڕێگای ئاوریشم بگەشێتەوە،

85
00:04:58,939 --> 00:05:02,468
بووە ڕێگەخۆشکەر بۆ گۆڕینەوەی بازرگانی و 
کلتوری لەنێوان خۆرهەڵات و خۆرئاوا،

86
00:05:02,468 --> 00:05:06,945
کۆششی بەردەوامیان وایکرد کۆتایی بە دژایەتی
میرنشینیەکان بێت لە چین و ڕووسیا

87
00:05:06,945 --> 00:05:09,305
کۆتاییان پێبێت وەک وڵاتێکی یەکگرتوو.

88
00:05:09,305 --> 00:05:11,715
لە ڕاستیدا، ماوەیەکی زۆر 
دوای ئیمپڕاتۆریەت،

89
00:05:11,715 --> 00:05:13,649
دەتوانین نەوەکانی جەنگیز خان لە

90
00:05:13,649 --> 00:05:16,818
فەرمانڕەوا خانەدانەکانی 
سەرتاسەری ئەوروپا بدۆزینەوە."

91
00:05:16,818 --> 00:05:20,709
"شتێکی سەرسامکەر نییە کە ستەمکار 
سروش لە ستەمکاری تر وەربگرێت."

92
00:05:20,709 --> 00:05:23,988
"ئاگادار بە چی نازناوێکی 
پێدەڵێیت ڕەنگە خزمی بیت."

93
00:05:23,988 --> 00:05:25,750
"چی؟"

94
00:05:25,750 --> 00:05:29,493
لە سەردەمی ئەمڕۆدا ١٦ ملیۆن 
کەس نەوەی جەنگیز خانن.

95
00:05:29,493 --> 00:05:32,101
ئەوەش واتای ئەوەیە لە هەر 
٢٠٠ کەس دانەیەک نەوەی ئەوە."

96
00:05:32,101 --> 00:05:36,250
بۆ هەر بەزێنەرێکی مەزن 
ملیۆنان بەزێنەر هەن.

97
00:05:36,250 --> 00:05:38,234
کەواتە چیرۆکی کێ بە زیندوویی دەمێنێتەوە؟

98
00:05:38,234 --> 00:05:41,455
بەڵام ئایا گرنگی سەرکردە مێژویی و 
کلتورییەکان ئەوەدەگەیەنێت کە

99
00:05:41,455 --> 00:05:44,815
لەو مردنانەی بووەنەتە هۆکاری گرنگتر بێت؟

100
00:05:44,815 --> 00:05:50,216
ئەوە ئەو پرسیارانەن کە دێنە پێشەوە 
کاتێک مێژوو دەخەینە دادگەوە.