WEBVTT

00:00:07.033 --> 00:00:09.842
Unazad barem od Sokratovog vremena,

00:00:09.842 --> 00:00:13.093
neka od prvih društava su odlučila
da izvesne sporove,

00:00:13.093 --> 00:00:16.173
poput toga da li je neka osoba
počinila određeni zločin,

00:00:16.173 --> 00:00:18.682
treba da sasluša grupa građana.

00:00:18.682 --> 00:00:23.053
Nekoliko vekova kasnije,
porotno suđenje je uvedeno u Engleskoj,

00:00:23.053 --> 00:00:26.642
gde je postalo osnovna odlika
pravnog sistema,

00:00:26.642 --> 00:00:30.704
pri čemu je vršilo kontrolu vlasti
i uključivalo građane u donošenje odluka.

00:00:30.704 --> 00:00:34.274
Porote su odlučivale da li će se optuženom
suditi zbog krivičnog dela,

00:00:34.274 --> 00:00:37.462
utvrđivale da li je optuženi kriv

00:00:37.462 --> 00:00:40.263
i razrešavale novčane sporove.

00:00:40.263 --> 00:00:43.903
Iako su američke kolonije
na kraju odbacile vladavinu Engleske,

00:00:43.903 --> 00:00:46.554
njena pravna tradicija porote je opstala.

00:00:46.554 --> 00:00:49.724
Ustav Sjedinjenih Država
nalagao je veliku porotu

00:00:49.724 --> 00:00:52.504
za odlučivanje o tome
da li se krivični predmet pokreće,

00:00:52.504 --> 00:00:56.014
zahtevao je da porota sudi za sve zločine,
osim u slučaju opoziva sa vlasti,

00:00:56.014 --> 00:00:59.012
a takođe je obezbeđivao
učešće porote u građanskim predmetima.

00:00:59.012 --> 00:01:02.794
Ipak, danas se u SAD-u
često ne saziva velika porota

00:01:02.794 --> 00:01:06.604
i porote odlučuju
u manje od 4% krivičnih predmeta

00:01:06.604 --> 00:01:10.144
i manje od 1% građanskih predmeta
koji su podneti sudu.

00:01:10.144 --> 00:01:11.344
To se dešava u isto vreme

00:01:11.344 --> 00:01:14.244
dok se sistemi porote
u drugim zemljama razvijaju.

00:01:14.244 --> 00:01:16.705
Pa, šta se dogodilo u SAD-u?

00:01:16.705 --> 00:01:21.605
Deo priče je u načinu
na koji Vrhovni sud tumači Ustav.

00:01:21.605 --> 00:01:23.647
Dozvolio je sporazum o priznanju krivice,

00:01:23.647 --> 00:01:26.520
koji se sada javlja
u skoro svakom krivičnom predmetu.

00:01:26.520 --> 00:01:29.717
To funkcioniše tako što tužilac
iznese mogućnost optuženom

00:01:29.717 --> 00:01:32.046
da donese odluku o priznanju krivice.

00:01:32.046 --> 00:01:35.372
Ako prihvati krivicu,
predmet neće ići pred porotu,

00:01:35.372 --> 00:01:37.641
ali će osoba dobiti kraću zatvorsku kaznu

00:01:37.641 --> 00:01:40.731
nego što bi dobila
da ju je osudila porota.

00:01:40.731 --> 00:01:43.511
Rizik od mnogo veće zatvorske kazne
nakon završenog suđenja

00:01:43.511 --> 00:01:47.231
može da zastraši čak i nevinog optuženika
tako da prihvati krivicu.

00:01:47.231 --> 00:01:50.132
Između 19. i 21. veka,

00:01:50.132 --> 00:01:55.262
udeo priznanja krivice je porastao
sa oko 20% do 90%,

00:01:55.262 --> 00:01:57.317
a taj broj i dalje raste.

00:01:57.317 --> 00:02:00.303
Vrhovni sud je dozvolio korišćenje
jednog drugog postupka

00:02:00.303 --> 00:02:02.013
koji stavlja prepreku pred porotu,

00:02:02.013 --> 00:02:03.844
zvanog skraćeno suđenje.

00:02:03.844 --> 00:02:05.213
Koristeći skraćeno suđenje,

00:02:05.213 --> 00:02:08.253
sudije mogu odlučiti
da su građanske parnice nepotrebne

00:02:08.253 --> 00:02:11.792
ako ljudi koji tuže
nemaju dovoljno dokaza.

00:02:11.792 --> 00:02:13.772
Ovo je namenjeno samo za predmete

00:02:13.772 --> 00:02:16.742
u kojima bi se složila
svaka razumna porota.

00:02:16.742 --> 00:02:18.802
To je teško utvrditi,

00:02:18.802 --> 00:02:21.982
ali je ipak korišćenje skraćenog suđenja
rastegnuto do te mere

00:02:21.982 --> 00:02:24.692
da bi neki tvrdili da se zloupotrebljava.

00:02:24.692 --> 00:02:27.593
Na primer, sudije odobravaju,
u potpunosti ili delimično,

00:02:27.593 --> 00:02:30.367
preko 70% zahteva poslodavaca

00:02:30.367 --> 00:02:33.412
o odbijanju predmeta
diskriminacije u zapošljavanju.

00:02:33.412 --> 00:02:38.194
U drugim slučajevima,
osoba koja tuži i osoba koja brani

00:02:38.194 --> 00:02:40.453
odriču se svog prava da izađu pred sud

00:02:40.453 --> 00:02:44.264
i umesto toga rešavaju spor
preko profesionalnog arbitra.

00:02:44.264 --> 00:02:48.053
To su uglavnom pravnici,
profesori ili bivše sudije.

00:02:48.053 --> 00:02:51.044
Arbitraža može biti
pametna odluka za obe strane

00:02:51.044 --> 00:02:53.604
da bi se izbegli zahtevi suđenja u sudu,

00:02:53.604 --> 00:02:56.964
ali se na nju često pristaje ne znajući
kada ljudi potpisuju ugovore

00:02:56.964 --> 00:03:00.735
kao što su prijave za zaposlenje
i ugovori o pružanju usluga.

00:03:00.735 --> 00:03:02.435
To može postati problem.

00:03:02.435 --> 00:03:04.894
Na primer, neki arbitri
mogu biti pristrasni

00:03:04.894 --> 00:03:07.305
prema kompanijama koje im daju slučajeve.

00:03:07.305 --> 00:03:10.405
Ovo su samo neki od načina
na koji je porota nestala.

00:03:10.405 --> 00:03:13.355
Međutim, može li nestanak porote
biti dobra stvar?

00:03:13.355 --> 00:03:15.555
Pa, porote nisu savršene.

00:03:15.555 --> 00:03:16.575
Skupe su,

00:03:16.575 --> 00:03:17.665
oduzimaju vreme

00:03:17.665 --> 00:03:19.085
i mogu praviti greške.

00:03:19.085 --> 00:03:20.865
Nisu ni uvek neophodne,

00:03:20.865 --> 00:03:24.414
kao kada se ljudi mogu jednostavno složiti
da razreše svoje sporove.

00:03:24.414 --> 00:03:26.375
Ipak, porota ima svoje prednosti.

00:03:26.375 --> 00:03:28.235
Kada se adekvatno odaberu,

00:03:28.235 --> 00:03:31.576
porotnici bolje predstavljaju
opštu populaciju

00:03:31.576 --> 00:03:35.916
i nemaju istu motivaciju kao tužioci,
zakonodavci i sudije

00:03:35.916 --> 00:03:38.245
koji teže da budu
ponovo odabrani ili unapređeni.

00:03:38.245 --> 00:03:40.966
Osnivači Sjedinjenih Država
imali su poverenja u mudrost

00:03:40.966 --> 00:03:42.675
nepristrasnih grupa građana

00:03:42.675 --> 00:03:45.645
pri kontrolisanju moći
sve tri grane vlasti.

00:03:45.645 --> 00:03:49.246
A sama porotna suđenja
su običnim građanima dala

00:03:49.246 --> 00:03:52.015
središnju ulogu u pružanju potpore
društvenoj strukturi.

00:03:52.015 --> 00:03:56.356
Dakle, hoće li sistem porote u SAD-u
opstati u budućnosti?