WEBVTT

00:00:07.213 --> 00:00:09.972
Od czasów Sokratesa

00:00:09.972 --> 00:00:13.263
pierwsze społeczności
zdecydowały, że niektóre spory,

00:00:13.263 --> 00:00:16.173
na przykład o to,
czy ktoś popełnił przestępstwo,

00:00:16.173 --> 00:00:18.832
powinny być wysłuchane
przez grupę obywateli.

00:00:18.832 --> 00:00:23.053
Wieki później Anglia wprowadziła 
rozprawy sądzone przez przysięgłych,

00:00:23.053 --> 00:00:26.842
które zostały podstawą systemu prawnego,

00:00:26.842 --> 00:00:30.744
kontrolując rząd i angażując obywateli 
w proces podejmowania decyzji.

00:00:30.744 --> 00:00:34.164
Ławnicy decydowali o sądzeniu pozwanych,

00:00:34.164 --> 00:00:37.462
uznawali winę oskarżonych

00:00:37.462 --> 00:00:40.453
i rozwiązywali spory finansowe.

00:00:40.458 --> 00:00:44.123
Kolonie amerykańskie pozbyły się 
w końcu rządów Anglii,

NOTE Paragraph

00:00:44.123 --> 00:00:46.834
jednak ława przysięgłych pozostała.

00:00:46.834 --> 00:00:50.074
Konstytucja USA ustanowiła,
że to ława przysięgłych

00:00:50.074 --> 00:00:52.594
będzie decydowała
o wszczęciu postępowania karnego,

00:00:52.594 --> 00:00:56.134
a ławnicy będą rozpatrywać
wszystkie przypadki poza impeachmentem,

00:00:56.134 --> 00:00:59.282
również sprawy cywilne.

00:00:59.282 --> 00:01:03.004
Dziś sądy przysięgłe w USA
często nie są powoływane,

00:01:03.004 --> 00:01:06.864
a ławnicy decydują
w mniej niż 4% spraw karnych

00:01:06.864 --> 00:01:10.354
i mniej niż 1% spraw cywilnych.

00:01:10.354 --> 00:01:14.424
Tymczasem w innych krajach system ten
jest coraz bardziej rozpowszechniony.

00:01:14.424 --> 00:01:16.885
Co zatem wydarzyło się w Stanach?

00:01:16.885 --> 00:01:21.895
Część wyjaśnienia leży w interpretacji 
konstytucji przez Sąd Najwyższy.

00:01:21.895 --> 00:01:23.658
Pozwala ona na ugodę obrończą,

00:01:23.658 --> 00:01:26.518
zawieraną prawie zawsze
w sprawach karnych.

00:01:26.520 --> 00:01:31.956
Prokurator pozwala oskarżonemu
zdecydować, czy przyznać się do winy.

00:01:31.956 --> 00:01:35.582
Jeśli oskarżony przyzna się, 
sprawa nie trafi przed sąd przysięgłych,

00:01:35.582 --> 00:01:37.751
a pozwany otrzyma
karę pozbawienia wolności,

00:01:37.751 --> 00:01:40.841
która będzie krótsza niż w przypadku
skazania przez ławników.

00:01:40.841 --> 00:01:43.671
Ryzyko dłuższej kary po odbyciu procesu

00:01:43.671 --> 00:01:47.511
może skłonić nawet niewinnie oskarżonych
do podpisania ugody.

00:01:47.511 --> 00:01:49.987
Między XIX a XXI wiekiem

00:01:49.987 --> 00:01:55.507
stosunek zawieranych ugód
wzrósł z 20% do 90%.

00:01:55.522 --> 00:01:57.617
Liczba ta wciąż rośnie.

00:01:57.617 --> 00:02:00.503
Sąd Najwyższy uznaje też inną procedurę

00:02:00.503 --> 00:02:02.493
zakłócającą działanie sądów przysięgłych,

00:02:02.493 --> 00:02:04.074
czyli postępowanie przyspieszone.

00:02:04.074 --> 00:02:08.143
Dzięki niemu sędzia może zadecydować,
że proces jest zbędny,

00:02:08.143 --> 00:02:11.962
jeśli pozywający nie mają 
wystarczających dowodów.

00:02:11.962 --> 00:02:17.002
Dotyczą one spraw bezdyskusyjnych
dla każdej ławy przysięgłych.

00:02:17.002 --> 00:02:21.732
Ciężko to ocenić, ale według niektórych
użycie postępowania skróconego

00:02:21.732 --> 00:02:25.012
jest tak częste,
że wydaje się być nadużyciem.

00:02:25.012 --> 00:02:27.863
Dla przykładu, sędziowie uznają, 
częściowo lub całkowicie,

00:02:27.863 --> 00:02:32.432
ponad 70% wniosków pracodawców
o oddalenie spraw dyskryminacyjnych.

00:02:32.442 --> 00:02:37.584
W innych przypadkach,
zarówno pozywający, jak i pozwany

00:02:37.584 --> 00:02:40.683
rezygnują ze swojego prawa do procesu

00:02:40.683 --> 00:02:44.544
i decydują się na rozwiązanie sporu
przez zawodowego arbitra.

00:02:44.544 --> 00:02:48.173
Są to zazwyczaj prawnicy, 
profesorowie i byli sędziowie.

00:02:48.173 --> 00:02:51.044
Arbitraż może być decyzją 
podejmowaną przez obie strony,

00:02:51.044 --> 00:02:53.984
żeby uniknąć wymogów procesu sądowego.

00:02:53.984 --> 00:02:57.194
Często jednak jest nieświadomie 
akceptowana przy podpisaniu umów,

00:02:57.194 --> 00:03:01.105
takich jak umowa o pracę,
czy umowa konsumencka.

00:03:01.105 --> 00:03:02.575
To może stać się problemem.

00:03:02.575 --> 00:03:06.024
Niektórzy arbitrzy mogą być
stronniczy wobec firm,

00:03:06.024 --> 00:03:07.555
które ich zatrudniają.

00:03:07.555 --> 00:03:10.725
To tylko kilka powodów,
z jakich sądy przysięgłe zniknęły.

00:03:10.725 --> 00:03:13.765
Jednak czy może to mieć dobre skutki?

00:03:13.765 --> 00:03:15.685
Ławy przysięgłych nie są idealne.

00:03:15.685 --> 00:03:16.775
Dużo kosztują,

00:03:16.775 --> 00:03:17.765
pochłaniają czas,

00:03:17.765 --> 00:03:19.275
i nie są nieomylne.

00:03:19.275 --> 00:03:21.255
Nie zawsze są też potrzebne.

00:03:21.255 --> 00:03:24.684
Na przykład, kiedy strony mogą 
rozwiązać spór między sobą.

00:03:24.684 --> 00:03:26.765
Sądy te mają też swoje zalety.

00:03:26.765 --> 00:03:31.385
Odpowiednio wybrani ławnicy
lepiej reprezentują ogół społeczeństwa,

00:03:31.516 --> 00:03:34.366
i w przeciwieństwie do prokuratorów,

00:03:34.366 --> 00:03:35.256
prawodawców

00:03:35.256 --> 00:03:36.256
czy sędziów,

00:03:36.256 --> 00:03:38.545
nie ulegają pobudkom
jak awans czy reelekcja.

00:03:38.545 --> 00:03:42.306
Założyciele Stanów Zjednoczonych
wierzyli, że bezstronne grupy obywateli

00:03:42.315 --> 00:03:45.805
mogą mądrze weryfikować działania
wszystkich trzech rodzajów władzy.

00:03:45.805 --> 00:03:49.936
Proces z udziałem ławników sam w sobie
daje zwykłym obywatelom główną rolę

00:03:49.936 --> 00:03:52.145
w utrzymywaniu struktur społecznych.

00:03:52.145 --> 00:03:56.356
Zatem czy system ławniczy w USA
ma szanse przetrwać?