Od czasów Sokratesa

pierwsze społeczności
zdecydowały, że niektóre spory,

na przykład o to,
czy ktoś popełnił przestępstwo,

powinny być wysłuchane
przez grupę obywateli.

Wieki później Anglia wprowadziła 
rozprawy sądzone przez przysięgłych,

które zostały podstawą systemu prawnego,

kontrolując rząd i angażując obywateli 
w proces podejmowania decyzji.

Ławnicy decydowali o sądzeniu pozwanych,

uznawali winę oskarżonych

i rozwiązywali spory finansowe.

Kolonie amerykańskie pozbyły się 
w końcu rządów Anglii,

jednak ława przysięgłych pozostała.

Konstytucja USA ustanowiła,
że to ława przysięgłych

będzie decydowała
o wszczęciu postępowania karnego,

a ławnicy będą rozpatrywać
wszystkie przypadki poza impeachmentem,

również sprawy cywilne.

Dziś sądy przysięgłe w USA
często nie są powoływane,

a ławnicy decydują
w mniej niż 4% spraw karnych

i mniej niż 1% spraw cywilnych.

Tymczasem w innych krajach system ten
jest coraz bardziej rozpowszechniony.

Co zatem wydarzyło się w Stanach?

Część wyjaśnienia leży w interpretacji 
konstytucji przez Sąd Najwyższy.

Pozwala ona na ugodę obrończą,

zawieraną prawie zawsze
w sprawach karnych.

Prokurator pozwala oskarżonemu
zdecydować, czy przyznać się do winy.

Jeśli oskarżony przyzna się, 
sprawa nie trafi przed sąd przysięgłych,

a pozwany otrzyma
karę pozbawienia wolności,

która będzie krótsza niż w przypadku
skazania przez ławników.

Ryzyko dłuższej kary po odbyciu procesu

może skłonić nawet niewinnie oskarżonych
do podpisania ugody.

Między XIX a XXI wiekiem

stosunek zawieranych ugód
wzrósł z 20% do 90%.

Liczba ta wciąż rośnie.

Sąd Najwyższy uznaje też inną procedurę

zakłócającą działanie sądów przysięgłych,

czyli postępowanie przyspieszone.

Dzięki niemu sędzia może zadecydować,
że proces jest zbędny,

jeśli pozywający nie mają 
wystarczających dowodów.

Dotyczą one spraw bezdyskusyjnych
dla każdej ławy przysięgłych.

Ciężko to ocenić, ale według niektórych
użycie postępowania skróconego

jest tak częste,
że wydaje się być nadużyciem.

Dla przykładu, sędziowie uznają, 
częściowo lub całkowicie,

ponad 70% wniosków pracodawców
o oddalenie spraw dyskryminacyjnych.

W innych przypadkach,
zarówno pozywający, jak i pozwany

rezygnują ze swojego prawa do procesu

i decydują się na rozwiązanie sporu
przez zawodowego arbitra.

Są to zazwyczaj prawnicy, 
profesorowie i byli sędziowie.

Arbitraż może być decyzją 
podejmowaną przez obie strony,

żeby uniknąć wymogów procesu sądowego.

Często jednak jest nieświadomie 
akceptowana przy podpisaniu umów,

takich jak umowa o pracę,
czy umowa konsumencka.

To może stać się problemem.

Niektórzy arbitrzy mogą być
stronniczy wobec firm,

które ich zatrudniają.

To tylko kilka powodów,
z jakich sądy przysięgłe zniknęły.

Jednak czy może to mieć dobre skutki?

Ławy przysięgłych nie są idealne.

Dużo kosztują,

pochłaniają czas,

i nie są nieomylne.

Nie zawsze są też potrzebne.

Na przykład, kiedy strony mogą 
rozwiązać spór między sobą.

Sądy te mają też swoje zalety.

Odpowiednio wybrani ławnicy
lepiej reprezentują ogół społeczeństwa,

i w przeciwieństwie do prokuratorów,

prawodawców

czy sędziów,

nie ulegają pobudkom
jak awans czy reelekcja.

Założyciele Stanów Zjednoczonych
wierzyli, że bezstronne grupy obywateli

mogą mądrze weryfikować działania
wszystkich trzech rodzajów władzy.

Proces z udziałem ławników sam w sobie
daje zwykłym obywatelom główną rolę

w utrzymywaniu struktur społecznych.

Zatem czy system ławniczy w USA
ma szanse przetrwać?