1
00:00:07,213 --> 00:00:09,972
Od czasów Sokratesa

2
00:00:09,972 --> 00:00:13,263
pierwsze społeczności
zdecydowały, że niektóre spory,

3
00:00:13,263 --> 00:00:16,173
na przykład o to,
czy ktoś popełnił przestępstwo,

4
00:00:16,173 --> 00:00:18,832
powinny być wysłuchane
przez grupę obywateli.

5
00:00:18,832 --> 00:00:23,053
Wieki później Anglia wprowadziła 
rozprawy sądzone przez przysięgłych,

6
00:00:23,053 --> 00:00:26,842
które zostały podstawą systemu prawnego,

7
00:00:26,842 --> 00:00:30,744
kontrolując rząd i angażując obywateli 
w proces podejmowania decyzji.

8
00:00:30,744 --> 00:00:34,164
Ławnicy decydowali o sądzeniu pozwanych,

9
00:00:34,164 --> 00:00:37,462
uznawali winę oskarżonych

10
00:00:37,462 --> 00:00:40,453
i rozwiązywali spory finansowe.

11
00:00:40,458 --> 00:00:44,123
Kolonie amerykańskie pozbyły się 
w końcu rządów Anglii,

12
00:00:44,123 --> 00:00:46,834
jednak ława przysięgłych pozostała.

13
00:00:46,834 --> 00:00:50,074
Konstytucja USA ustanowiła,
że to ława przysięgłych

14
00:00:50,074 --> 00:00:52,594
będzie decydowała
o wszczęciu postępowania karnego,

15
00:00:52,594 --> 00:00:56,134
a ławnicy będą rozpatrywać
wszystkie przypadki poza impeachmentem,

16
00:00:56,134 --> 00:00:59,282
również sprawy cywilne.

17
00:00:59,282 --> 00:01:03,004
Dziś sądy przysięgłe w USA
często nie są powoływane,

18
00:01:03,004 --> 00:01:06,864
a ławnicy decydują
w mniej niż 4% spraw karnych

19
00:01:06,864 --> 00:01:10,354
i mniej niż 1% spraw cywilnych.

20
00:01:10,354 --> 00:01:14,424
Tymczasem w innych krajach system ten
jest coraz bardziej rozpowszechniony.

21
00:01:14,424 --> 00:01:16,885
Co zatem wydarzyło się w Stanach?

22
00:01:16,885 --> 00:01:21,895
Część wyjaśnienia leży w interpretacji 
konstytucji przez Sąd Najwyższy.

23
00:01:21,895 --> 00:01:23,658
Pozwala ona na ugodę obrończą,

24
00:01:23,658 --> 00:01:26,518
zawieraną prawie zawsze
w sprawach karnych.

25
00:01:26,520 --> 00:01:31,956
Prokurator pozwala oskarżonemu
zdecydować, czy przyznać się do winy.

26
00:01:31,956 --> 00:01:35,582
Jeśli oskarżony przyzna się, 
sprawa nie trafi przed sąd przysięgłych,

27
00:01:35,582 --> 00:01:37,751
a pozwany otrzyma
karę pozbawienia wolności,

28
00:01:37,751 --> 00:01:40,841
która będzie krótsza niż w przypadku
skazania przez ławników.

29
00:01:40,841 --> 00:01:43,671
Ryzyko dłuższej kary po odbyciu procesu

30
00:01:43,671 --> 00:01:47,511
może skłonić nawet niewinnie oskarżonych
do podpisania ugody.

31
00:01:47,511 --> 00:01:49,987
Między XIX a XXI wiekiem

32
00:01:49,987 --> 00:01:55,507
stosunek zawieranych ugód
wzrósł z 20% do 90%.

33
00:01:55,522 --> 00:01:57,617
Liczba ta wciąż rośnie.

34
00:01:57,617 --> 00:02:00,503
Sąd Najwyższy uznaje też inną procedurę

35
00:02:00,503 --> 00:02:02,493
zakłócającą działanie sądów przysięgłych,

36
00:02:02,493 --> 00:02:04,074
czyli postępowanie przyspieszone.

37
00:02:04,074 --> 00:02:08,143
Dzięki niemu sędzia może zadecydować,
że proces jest zbędny,

38
00:02:08,143 --> 00:02:11,962
jeśli pozywający nie mają 
wystarczających dowodów.

39
00:02:11,962 --> 00:02:17,002
Dotyczą one spraw bezdyskusyjnych
dla każdej ławy przysięgłych.

40
00:02:17,002 --> 00:02:21,732
Ciężko to ocenić, ale według niektórych
użycie postępowania skróconego

41
00:02:21,732 --> 00:02:25,012
jest tak częste,
że wydaje się być nadużyciem.

42
00:02:25,012 --> 00:02:27,863
Dla przykładu, sędziowie uznają, 
częściowo lub całkowicie,

43
00:02:27,863 --> 00:02:32,432
ponad 70% wniosków pracodawców
o oddalenie spraw dyskryminacyjnych.

44
00:02:32,442 --> 00:02:37,584
W innych przypadkach,
zarówno pozywający, jak i pozwany

45
00:02:37,584 --> 00:02:40,683
rezygnują ze swojego prawa do procesu

46
00:02:40,683 --> 00:02:44,544
i decydują się na rozwiązanie sporu
przez zawodowego arbitra.

47
00:02:44,544 --> 00:02:48,173
Są to zazwyczaj prawnicy, 
profesorowie i byli sędziowie.

48
00:02:48,173 --> 00:02:51,044
Arbitraż może być decyzją 
podejmowaną przez obie strony,

49
00:02:51,044 --> 00:02:53,984
żeby uniknąć wymogów procesu sądowego.

50
00:02:53,984 --> 00:02:57,194
Często jednak jest nieświadomie 
akceptowana przy podpisaniu umów,

51
00:02:57,194 --> 00:03:01,105
takich jak umowa o pracę,
czy umowa konsumencka.

52
00:03:01,105 --> 00:03:02,575
To może stać się problemem.

53
00:03:02,575 --> 00:03:06,024
Niektórzy arbitrzy mogą być
stronniczy wobec firm,

54
00:03:06,024 --> 00:03:07,555
które ich zatrudniają.

55
00:03:07,555 --> 00:03:10,725
To tylko kilka powodów,
z jakich sądy przysięgłe zniknęły.

56
00:03:10,725 --> 00:03:13,765
Jednak czy może to mieć dobre skutki?

57
00:03:13,765 --> 00:03:15,685
Ławy przysięgłych nie są idealne.

58
00:03:15,685 --> 00:03:16,775
Dużo kosztują,

59
00:03:16,775 --> 00:03:17,765
pochłaniają czas,

60
00:03:17,765 --> 00:03:19,275
i nie są nieomylne.

61
00:03:19,275 --> 00:03:21,255
Nie zawsze są też potrzebne.

62
00:03:21,255 --> 00:03:24,684
Na przykład, kiedy strony mogą 
rozwiązać spór między sobą.

63
00:03:24,684 --> 00:03:26,765
Sądy te mają też swoje zalety.

64
00:03:26,765 --> 00:03:31,385
Odpowiednio wybrani ławnicy
lepiej reprezentują ogół społeczeństwa,

65
00:03:31,516 --> 00:03:34,366
i w przeciwieństwie do prokuratorów,

66
00:03:34,366 --> 00:03:35,256
prawodawców

67
00:03:35,256 --> 00:03:36,256
czy sędziów,

68
00:03:36,256 --> 00:03:38,545
nie ulegają pobudkom
jak awans czy reelekcja.

69
00:03:38,545 --> 00:03:42,306
Założyciele Stanów Zjednoczonych
wierzyli, że bezstronne grupy obywateli

70
00:03:42,315 --> 00:03:45,805
mogą mądrze weryfikować działania
wszystkich trzech rodzajów władzy.

71
00:03:45,805 --> 00:03:49,936
Proces z udziałem ławników sam w sobie
daje zwykłym obywatelom główną rolę

72
00:03:49,936 --> 00:03:52,145
w utrzymywaniu struktur społecznych.

73
00:03:52,145 --> 00:03:56,356
Zatem czy system ławniczy w USA
ma szanse przetrwać?