0:00:07.213,0:00:09.972
Od czasów Sokratesa

0:00:09.972,0:00:13.263
pierwsze społeczności[br]zdecydowały, że niektóre spory,

0:00:13.263,0:00:16.173
na przykład o to,[br]czy ktoś popełnił przestępstwo,

0:00:16.173,0:00:18.832
powinny być wysłuchane[br]przez grupę obywateli.

0:00:18.832,0:00:23.053
Wieki później Anglia wprowadziła [br]rozprawy sądzone przez przysięgłych,

0:00:23.053,0:00:26.842
które zostały podstawą systemu prawnego,

0:00:26.842,0:00:30.744
kontrolując rząd i angażując obywateli [br]w proces podejmowania decyzji.

0:00:30.744,0:00:34.164
Ławnicy decydowali o sądzeniu pozwanych,

0:00:34.164,0:00:37.462
uznawali winę oskarżonych

0:00:37.462,0:00:40.453
i rozwiązywali spory finansowe.

0:00:40.458,0:00:44.123
Kolonie amerykańskie pozbyły się [br]w końcu rządów Anglii,

0:00:44.123,0:00:46.834
jednak ława przysięgłych pozostała.

0:00:46.834,0:00:50.074
Konstytucja USA ustanowiła,[br]że to ława przysięgłych

0:00:50.074,0:00:52.594
będzie decydowała[br]o wszczęciu postępowania karnego,

0:00:52.594,0:00:56.134
a ławnicy będą rozpatrywać[br]wszystkie przypadki poza impeachmentem,

0:00:56.134,0:00:59.282
również sprawy cywilne.

0:00:59.282,0:01:03.004
Dziś sądy przysięgłe w USA[br]często nie są powoływane,

0:01:03.004,0:01:06.864
a ławnicy decydują[br]w mniej niż 4% spraw karnych

0:01:06.864,0:01:10.354
i mniej niż 1% spraw cywilnych.

0:01:10.354,0:01:14.424
Tymczasem w innych krajach system ten[br]jest coraz bardziej rozpowszechniony.

0:01:14.424,0:01:16.885
Co zatem wydarzyło się w Stanach?

0:01:16.885,0:01:21.895
Część wyjaśnienia leży w interpretacji [br]konstytucji przez Sąd Najwyższy.

0:01:21.895,0:01:23.658
Pozwala ona na ugodę obrończą,

0:01:23.658,0:01:26.518
zawieraną prawie zawsze[br]w sprawach karnych.

0:01:26.520,0:01:31.956
Prokurator pozwala oskarżonemu[br]zdecydować, czy przyznać się do winy.

0:01:31.956,0:01:35.582
Jeśli oskarżony przyzna się, [br]sprawa nie trafi przed sąd przysięgłych,

0:01:35.582,0:01:37.751
a pozwany otrzyma[br]karę pozbawienia wolności,

0:01:37.751,0:01:40.841
która będzie krótsza niż w przypadku[br]skazania przez ławników.

0:01:40.841,0:01:43.671
Ryzyko dłuższej kary po odbyciu procesu

0:01:43.671,0:01:47.511
może skłonić nawet niewinnie oskarżonych[br]do podpisania ugody.

0:01:47.511,0:01:49.987
Między XIX a XXI wiekiem

0:01:49.987,0:01:55.507
stosunek zawieranych ugód[br]wzrósł z 20% do 90%.

0:01:55.522,0:01:57.617
Liczba ta wciąż rośnie.

0:01:57.617,0:02:00.503
Sąd Najwyższy uznaje też inną procedurę

0:02:00.503,0:02:02.493
zakłócającą działanie sądów przysięgłych,

0:02:02.493,0:02:04.074
czyli postępowanie przyspieszone.

0:02:04.074,0:02:08.143
Dzięki niemu sędzia może zadecydować,[br]że proces jest zbędny,

0:02:08.143,0:02:11.962
jeśli pozywający nie mają [br]wystarczających dowodów.

0:02:11.962,0:02:17.002
Dotyczą one spraw bezdyskusyjnych[br]dla każdej ławy przysięgłych.

0:02:17.002,0:02:21.732
Ciężko to ocenić, ale według niektórych[br]użycie postępowania skróconego

0:02:21.732,0:02:25.012
jest tak częste,[br]że wydaje się być nadużyciem.

0:02:25.012,0:02:27.863
Dla przykładu, sędziowie uznają, [br]częściowo lub całkowicie,

0:02:27.863,0:02:32.432
ponad 70% wniosków pracodawców[br]o oddalenie spraw dyskryminacyjnych.

0:02:32.442,0:02:37.584
W innych przypadkach,[br]zarówno pozywający, jak i pozwany

0:02:37.584,0:02:40.683
rezygnują ze swojego prawa do procesu

0:02:40.683,0:02:44.544
i decydują się na rozwiązanie sporu[br]przez zawodowego arbitra.

0:02:44.544,0:02:48.173
Są to zazwyczaj prawnicy, [br]profesorowie i byli sędziowie.

0:02:48.173,0:02:51.044
Arbitraż może być decyzją [br]podejmowaną przez obie strony,

0:02:51.044,0:02:53.984
żeby uniknąć wymogów procesu sądowego.

0:02:53.984,0:02:57.194
Często jednak jest nieświadomie [br]akceptowana przy podpisaniu umów,

0:02:57.194,0:03:01.105
takich jak umowa o pracę,[br]czy umowa konsumencka.

0:03:01.105,0:03:02.575
To może stać się problemem.

0:03:02.575,0:03:06.024
Niektórzy arbitrzy mogą być[br]stronniczy wobec firm,

0:03:06.024,0:03:07.555
które ich zatrudniają.

0:03:07.555,0:03:10.725
To tylko kilka powodów,[br]z jakich sądy przysięgłe zniknęły.

0:03:10.725,0:03:13.765
Jednak czy może to mieć dobre skutki?

0:03:13.765,0:03:15.685
Ławy przysięgłych nie są idealne.

0:03:15.685,0:03:16.775
Dużo kosztują,

0:03:16.775,0:03:17.765
pochłaniają czas,

0:03:17.765,0:03:19.275
i nie są nieomylne.

0:03:19.275,0:03:21.255
Nie zawsze są też potrzebne.

0:03:21.255,0:03:24.684
Na przykład, kiedy strony mogą [br]rozwiązać spór między sobą.

0:03:24.684,0:03:26.765
Sądy te mają też swoje zalety.

0:03:26.765,0:03:31.385
Odpowiednio wybrani ławnicy[br]lepiej reprezentują ogół społeczeństwa,

0:03:31.516,0:03:34.366
i w przeciwieństwie do prokuratorów,

0:03:34.366,0:03:35.256
prawodawców

0:03:35.256,0:03:36.256
czy sędziów,

0:03:36.256,0:03:38.545
nie ulegają pobudkom[br]jak awans czy reelekcja.

0:03:38.545,0:03:42.306
Założyciele Stanów Zjednoczonych[br]wierzyli, że bezstronne grupy obywateli

0:03:42.315,0:03:45.805
mogą mądrze weryfikować działania[br]wszystkich trzech rodzajów władzy.

0:03:45.805,0:03:49.936
Proces z udziałem ławników sam w sobie[br]daje zwykłym obywatelom główną rolę

0:03:49.936,0:03:52.145
w utrzymywaniu struktur społecznych.

0:03:52.145,0:03:56.356
Zatem czy system ławniczy w USA[br]ma szanse przetrwać?