0:00:01.059,0:00:02.139
Là một nhà khảo cổ học,

0:00:02.139,0:00:03.580
tôi hay được hỏi về

0:00:03.580,0:00:06.580
nghiên cứu yêu thích của mình.

0:00:06.601,0:00:07.786
Câu trả lời dễ dàng đó là:

0:00:08.829,0:00:10.363
chồng tôi, anh Greg.

0:00:10.387,0:00:11.758
(cười)

0:00:11.782,0:00:12.571
Chúng tôi gặp nhau ở Ai Cập

0:00:12.571,0:00:13.360
trong lần khai quật đầu tiên của tôi

0:00:14.149,0:00:15.790
Đó chính là bài học đầu tiên của tôi

0:00:15.699,0:00:16.320
trong việc tìm kiếm những điều

0:00:16.941,0:00:19.941
bất ngờ và tuyệt vời.

0:00:19.941,0:00:21.442
Thời điểm bắt đầu của sự hợp tác

0:00:21.442,0:00:24.442
trong lĩnh vực khảo cổ.

0:00:24.442,0:00:26.609
Nhiều năm sau, tôi cầu hôn anh ấy

0:00:26.609,0:00:29.609
trước bức tượng đôi của

0:00:29.609,0:00:32.770
hoàng tử Rahotep và công chúa Nofret

0:00:32.794,0:00:34.035
tại bảo tàng Cairo

0:00:34.059,0:00:36.154
từ 4,200 năm trước.

0:00:36.615,0:00:38.583
Tôi nghĩ rằng chính tôi là người

0:00:38.583,0:00:39.663
sẽ hỏi Greg sát cánh cùng tôi

0:00:39.663,0:00:41.663
suốt quãng đời còn lại,

0:00:41.663,0:00:44.440
vì vậy tôi nên hỏi anh ấy trước mặt hai vị

0:00:44.464,0:00:47.545
đã hứa ở bên nhau mãi mãi.

0:00:49.182,0:00:50.182
Những biểu tượng ấy tồn tại bởi

0:00:50.182,0:00:52.082
khi chúng tôi nhìn vào đó,

0:00:52.082,0:00:53.523
chúng tôi như nhìn chính bản thân trong gương vậy

0:00:53.960,0:00:55.978
Họ chính là lời nhắc nhở mạnh mẽ

0:00:56.002,0:00:58.811
rằng bản chất con người không hề thay đổi

0:00:59.807,0:01:02.211
Cảm xúc của nghiên cứu khảo cổ học

0:01:02.211,0:01:05.211
cũng mạnh mẽ như tình yêu vậy,

0:01:05.211,0:01:08.116
bởi lịch sử cổ đại là người phụ nữ

0:01:08.116,0:01:11.116
quyến rũ nhất mà ta có thể tưởng tượng.

0:01:11.116,0:01:13.419
Nhiều nhà khảo cổ đã cống hiến cuộc đời mình

0:01:13.443,0:01:15.872
để làm sáng tỏ những bí ẩn trong quá khứ

0:01:15.896,0:01:17.552
phải chịu dưới ánh mặt trời gay gắt

0:01:18.585,0:01:20.039
gió phương bắc

0:01:20.550,0:01:22.428
và rừng mưa nhiệt đới rậm rạp.

0:01:23.518,0:01:24.996
Nhiều cuộc tìm kiếm,

0:01:25.020,0:01:26.171
sự khám phá

0:01:26.195,0:01:29.013
tất cả sự sùng bái trước ngôi đền với niềm tin

0:01:29.037,0:01:31.857
rằng một phát hiện có thể thay đổi lịch sử

0:01:33.620,0:01:36.125
Lần đầu ở Ai Cập, tôi làm việc tại một nơi[br][br][br][br][br]

0:01:36.149,0:01:38.813
ở phía bắc đồng bằng Ai Cập, Mendes,

0:01:38.813,0:01:41.813
từ 4,200 năm trước

0:01:41.813,0:01:42.964
trong một nghĩa trang.

0:01:42.988,0:01:44.188
Đây là bức ảnh của tôi

0:01:44.212,0:01:45.413
lúc ấy tôi rất vui sướng

0:01:45.888,0:01:46.925
Xung quanh khu khai quật là

0:01:46.925,0:01:49.925
những đồng lúa xanh mởn,

0:01:49.925,0:01:52.413
tôi phát hiện ra chiếc bình nguyên vẹn

0:01:53.772,0:01:55.398
Tôi lật nó lại và

0:01:55.422,0:01:57.734
phát hiện ra dấu vân tay

0:01:57.734,0:02:00.734
của người làm ra cái bình.

0:02:00.734,0:02:01.734
Trong khoảnh khắc ngắn

0:02:01.734,0:02:04.068
thời gian như ngừng trôi

0:02:04.068,0:02:05.414
Tôi không biết mình đang ở đâu.

0:02:05.955,0:02:08.912
Thời khắc đó tôi nhận ra

0:02:08.936,0:02:10.314
khi chúng tôi khai quật,

0:02:10.338,0:02:11.995
chúng tôi đào con người

0:02:12.019,0:02:13.230
chứ không phải vật.

0:02:14.664,0:02:17.513
Chưa bao giờ chúng ta hiện diện

0:02:17.513,0:02:20.513
khi ở giữa thời quá khứ lớn lao như vậy.

0:02:20.513,0:02:22.355
Tôi khó có thể nói bao lần tôi

0:02:22.355,0:02:25.355
đứng trước Kim Tự Tháp Giza

0:02:25.355,0:02:27.620
và tôi luôn không thể nói nên lời.

0:02:27.644,0:02:30.621
Tôi thấy tôi là người may mắn nhất thế giới.

0:02:31.975,0:02:34.857
Đó là công trình cho sự vĩ đại của nhân loại

0:02:34.857,0:02:37.857
và minh chứng cho mọi thứ đều có thể.

0:02:37.857,0:02:40.826
Nhiều người không công nhận điều ấy,

0:02:40.850,0:02:41.850
họ tin rằng người ngoài

0:02:41.850,0:02:43.250
hành tinh xây nên chúng.

0:02:43.250,0:02:44.250
Điều ấy thật lố bịch!

0:02:45.252,0:02:48.576
Chúng ta chỉ cần tới lại gần và

0:02:48.600,0:02:51.072
nhìn vào bàn tay được giấu của con người

0:02:51.096,0:02:53.204
trên những dấu khắc được để lại bởi những

0:02:53.204,0:02:56.204
công cụ đã tạo ra chúng.

0:02:56.204,0:02:57.204
Đại Kim Tự Tháp Giza được xây dựng

0:02:57.204,0:02:59.980
bởi một loại đá

0:02:59.980,0:03:00.646
với khoảng hai triệu khối đá,

0:03:03.624,0:03:06.624
cùng đó là hiệu quả quan liêu đáng kinh ngạc.

0:03:07.304,0:03:08.304
Không phải Kim Tự Tháp đứng vững

0:03:08.304,0:03:10.293
trước bài kiểm tra của thời gian

0:03:10.293,0:03:12.055
mà đó là sự khéo léo của con người.

0:03:12.556,0:03:16.462
Đó chính là sự vĩ đại của nhân loại.

0:03:17.523,0:03:20.049
Lịch sử có thể tái lại

0:03:20.757,0:03:22.912
nhưng chúng ta là duy nhất.

0:03:23.768,0:03:25.344
Tôi yêu công việc của mình

0:03:25.368,0:03:28.033
vì tôi được học rằng chúng ta không hề thay đổi.

0:03:29.486,0:03:30.694
Tôi nghe về trò đùa của mẹ chồng

0:03:30.694,0:03:33.694
ở Mesopotamia.

0:03:33.694,0:03:35.246
từ 3,500 năm trước.

0:03:35.270,0:03:36.801
(cười)

0:03:37.975,0:03:38.975
Tôi cũng nghe về những người hàng xóm

0:03:38.975,0:03:41.403
nguyền rủa lẫn nhau.

0:03:41.403,0:03:43.901
từ 4,600 năm trước ở Ai Cập.

0:03:43.925,0:03:45.552
Và câu chuyện yêu thích của tôi

0:03:45.552,0:03:48.552
có từ 3,300 năm trước tại Luxor.

0:03:48.552,0:03:51.084
Đó là câu khắc miêu tả về một cậu bé

0:03:51.084,0:03:54.084
trốn học để đi uống.

0:03:54.084,0:03:56.054
(cười)

0:03:56.078,0:03:58.046
Bọn trẻ ngày nay thật là..

0:03:58.070,0:03:59.394
(cười)

0:03:59.882,0:04:03.242
Tôi thấy một mô hình rất thú vị,

0:04:04.044,0:04:06.174
cùng những bức điêu khắc đáng kinh ngạc.

0:04:06.198,0:04:09.041
Ý tôi là, nó giống như selfie trên đá vậy.

0:04:09.065,0:04:12.022
Và nhận ra chúng ta luôn lắc đồ trang sức

0:04:13.217,0:04:16.187
Sau đó đăng lên tường,

0:04:16.211,0:04:18.290
rồi ám ảnh về những chú mèo.

0:04:18.314,0:04:19.321
(cười)

0:04:19.345,0:04:20.858
trong suốt hàng ngàn năm.

0:04:20.882,0:04:21.889
(cười)

0:04:21.913,0:04:24.249
(vỗ tay)

0:04:26.786,0:04:27.786
Những nhà khảo cổ học là những người

0:04:27.786,0:04:30.160
bảo tồn giá trị văn hóa

0:04:30.160,0:04:31.801
và là những phát ngôn viên.

0:04:31.825,0:04:35.157
cho hàng tỷ người và hàng ngàn các nền văn hóa

0:04:35.181,0:04:36.515
đã có từ trước.

0:04:37.136,0:04:40.231
Lợi ích khoa học, trí tưởng tượng và đức tin

0:04:40.255,0:04:43.695
là 3 thứ chúng ta dùng khi hồi sinh.

0:04:44.993,0:04:46.164
Năm ngoái,

0:04:46.188,0:04:49.364
các nhà khảo cổ đã có những phát hiện tuyệt vời

0:04:50.194,0:04:52.516
trong đó là người cổ đại mới ở Nam Phi,

0:04:53.560,0:04:56.578
các công cụ có từ 3.3 triệu năm trước,

0:04:56.602,0:04:57.602
đây là những công cụ cổ xưa nhất

0:04:57.602,0:04:58.862
từng được phát hiện

0:04:58.862,0:05:00.210
ở Kenya.

0:05:00.234,0:05:03.878
Và đây là những dụng cụ y tế được tìm thấy

0:05:03.902,0:05:06.720
trên con tàu Ngọc Trai Đen từ năm 1718.

0:05:07.145,0:05:10.419
Cái dụng cụ y tế các bạn đang thấy

0:05:10.419,0:05:13.419
từng được dùng để chữa bệnh giang mai.

0:05:13.419,0:05:14.639
Ối!!

0:05:14.663,0:05:16.023
(cười)

0:05:16.047,0:05:17.391
Ngoài ra,

0:05:17.415,0:05:20.858
còn vô vàn những khám phá quan trọng

0:05:20.882,0:05:22.354
do chính đồng nghiệp của tôi lập nên,

0:05:22.378,0:05:23.828
mà không làm cho các tiêu đề.

0:05:24.724,0:05:27.922
Tuy nhiên, tôi tin rằng cái quan trọng nhất

0:05:27.922,0:05:28.922
mà chúng tôi làm với tư cách là

0:05:28.922,0:05:30.922
các nhà khảo cổ học

0:05:30.922,0:05:34.613
chính là nhìn nhận người xưa đã tồn tại

0:05:34.637,0:05:36.511
xứng đáng được chúng ta học hỏi.

0:05:37.773,0:05:38.773
Liệu bạn có thể tưởng tưởng

0:05:38.773,0:05:41.359
thế giới hôm nay sẽ ra sao nếu chúng ta

0:05:41.359,0:05:44.601
nhìn nhận loài người theo cách này không?

0:05:46.720,0:05:47.813
Vì vậy, khi khai quật

0:05:47.813,0:05:50.813
chúng tôi có sự thách thức:

0:05:50.813,0:05:52.552
nó thường trông như thế này.

0:05:52.576,0:05:54.410
Bạn không thể nhìn thấy cái gì.

0:05:54.434,0:05:56.183
Vậy nơi nào nên bắt đầu chuyến khai quật?

0:05:56.207,0:05:57.918
Đây là một nơi ở miền nam Cairo.

0:05:57.942,0:05:59.675
Hãy nhìn vào đó.

0:06:00.589,0:06:02.527
Một lần nữa, bạn không nhìn được nhiều.

0:06:02.551,0:06:03.551
Cái bạn đang nhìn thấy

0:06:03.551,0:06:06.362
là ảnh từ vệ tinh WorldView - 3

0:06:06.362,0:06:09.421
tức độ phân giải hồng ngoại là 3 mét.

0:06:09.445,0:06:10.823
Đó có 10 inch.

0:06:10.847,0:06:12.145
Có nghĩa bạn có thể phóng to lên

0:06:12.145,0:06:15.145
từ 400 dặm trong vũ trụ.

0:06:15.145,0:06:16.582
và thấy khung cảnh của bạn

0:06:17.631,0:06:19.007
Làm sao tôi biết được điều ấy?

0:06:19.864,0:06:22.988
Bởi tôi là nhà khảo cổ học không gian.

0:06:24.206,0:06:25.571
Để tôi nhắc lại

0:06:26.043,0:06:28.812
Tôi là khảo cổ học không gian.

0:06:28.836,0:06:29.988
Điều ấy có nghĩa là:

0:06:30.012,0:06:31.258
(vỗ tay)

0:06:31.282,0:06:32.568
Cảm ơn!

0:06:32.956,0:06:34.451
Nó có nghĩa là tôi dùng ảnh của vệ tinh

0:06:34.451,0:06:37.451
và xử lí chúng bằng thuật toán An-go-rít.

0:06:37.451,0:06:38.451
tôi nhìn vào những sự khác nhau tinh vi

0:06:38.451,0:06:40.111
trước đèn quang phổ,

0:06:40.111,0:06:42.425
làm lộ ra những thứ được chôn dưới đất

0:06:42.449,0:06:44.918
và tôi có thể đào lên và lập địa đồ.

0:06:45.497,0:06:46.657
Với lại,

0:06:46.681,0:06:49.258
NASA có chương trình khảo cổ học không gian,

0:06:49.282,0:06:50.768
hóa ra nó cũng là một nghề.

0:06:50.792,0:06:51.942
(cười)

0:06:52.551,0:06:54.015
Nào, hãy nhìn lại lần nữa.

0:06:54.039,0:06:56.124
Chúng ta trở lại tại miền nam Cairo.

0:06:56.148,0:06:57.831
Bạn không thể thấy bất cứ cái gì.

0:06:57.855,0:07:01.233
Hãy chú ý vào hình chữ nhật màu đỏ.

0:07:01.257,0:07:02.257
Khi chúng tôi xử lí ảnh

0:07:02.257,0:07:03.908
nhờ thuật toán An-go-rít,

0:07:03.908,0:07:06.313
tôi nghĩ nó như bức quét vũ trụ CAT.

0:07:07.451,0:07:09.485
Đây là thứ các bạn nhìn thấy.

0:07:10.074,0:07:13.783
Thứ có hình dạng thẳng đó là mộ cổ

0:07:13.807,0:07:14.807
mà trước kìa chưa hề được biết đến

0:07:14.807,0:07:16.432
hay được khai quật.

0:07:16.432,0:07:18.842
Và các bạn chính là những người đầu tiên

0:07:18.842,0:07:21.842
thấy nó sau hàng ngàn năm.

0:07:21.842,0:07:27.299
(vỗ tay)

0:07:27.323,0:07:30.150
Tôi nghĩ chúng tôi làm trầy bề mặt vừa đủ

0:07:30.174,0:07:32.254
với mục đích để lại những thứ để khám phá.

0:07:33.098,0:07:35.096
Tại đồng bằng Ai Cập một mình,

0:07:35.120,0:07:38.938
chúng tôi khai quật được 1/1000 của 1%

0:07:38.962,0:07:41.675
trên tổng số những nơi ở Ai Cập.

0:07:42.316,0:07:44.654
Khi bạn thêm vào hàng ngàn nơi khác đó,

0:07:44.678,0:07:46.710
đội của tôi đã phát hiện ra

0:07:46.734,0:07:47.734
sự so sánh khập khiễng giữa

0:07:47.734,0:07:50.513
những thứ chúng tôi biết

0:07:50.513,0:07:52.411
với những gì chúng tôi khám phá được.

0:07:53.118,0:07:54.921
Khi bạn thấy công việc tuyệt vời

0:07:54.945,0:07:57.366
mà đồng nghiệp của tôi làm trên khắp thế giới

0:07:57.390,0:07:59.197
và những gì họ tìm thấy,

0:07:59.221,0:08:01.843
tôi tin rằng còn hàng triệu địa điểm

0:08:01.843,0:08:04.843
khảo cổ chưa được khám phá

0:08:04.843,0:08:06.003
cần được tìm ra.

0:08:06.574,0:08:09.189
Khám phá ra chúng sẽ không gì

0:08:09.213,0:08:12.927
ngoài việc mở ra tiềm năng của sự tồn tại.

0:08:14.414,0:08:16.729
Nhưng chúng tôi cũng có thách thức.

0:08:17.323,0:08:18.910
Trong năm qua,

0:08:18.934,0:08:21.558
chúng tôi đã thấy những tin tức đáng sợ

0:08:21.582,0:08:22.928
về sự phá hủy khủng khiếp đang xảy ra

0:08:22.928,0:08:25.928
với các địa điểm khảo cổ.

0:08:25.928,0:08:28.733
và sự bóc lột kinh hoàng bởi những người như ISIL.

0:08:29.594,0:08:33.216
ISIL đã phá hủy những ngôi đền ở Palmyra.

0:08:33.240,0:08:34.855
Ai đã quét sạch những ngôi đền?

0:08:35.437,0:08:37.516
Họ đã phá hủy lăng mộ Jonah.

0:08:38.200,0:08:43.011
Và chúng tôi đã thấy sự bóc lột hung hăng,

0:08:43.035,0:08:45.855
nó giống như miệng núi lửa mặt trăng vậy.

0:08:47.180,0:08:48.484
Biết rằng khát vọng của ISIL là diệt vong

0:08:48.484,0:08:51.484
cuộc sống hiện đại của con người,

0:08:51.484,0:08:52.896
đó cũng là sự bành trướng

0:08:52.896,0:08:55.896
để hủy diệt bản sắc văn hóa.

0:08:55.896,0:08:56.896
Vô số quân xâm lược đã làm điều tương tự

0:08:56.896,0:08:59.818
trong suốt lịch sử.

0:08:59.818,0:09:00.818
Chúng ta biết rằng ISIL có lợi nhuận

0:09:00.818,0:09:03.701
từ việc cướp bóc những địa điểm khảo cổ,

0:09:03.701,0:09:05.242
nhưng chúng ta không biết ra sao

0:09:06.014,0:09:09.935
Nghĩa là bất kì thứ được mua ở siêu thị

0:09:09.959,0:09:11.115
từ Trung Đông

0:09:11.139,0:09:13.773
có khả năng tài trợ cho khủng bố.

0:09:14.742,0:09:16.589
Khi một nơi bị cướp bóc,

0:09:16.613,0:09:22.393
nó như thể câu đố bị mất đi 90% mảnh vỡ

0:09:22.417,0:09:25.179
có những phần che khuất không còn nhận ra.

0:09:25.678,0:09:26.678
Đây hiển nhiên là hành vi trộm cắp

0:09:26.678,0:09:28.734
danh tính cổ xưa.

0:09:28.734,0:09:31.226
Chúng ta biết rằng có 2 loại cướp bóc:

0:09:31.250,0:09:33.936
cướp bóc có yếu tố hình sự như ISIL,

0:09:33.960,0:09:35.249
và một kiểu cướp bóc địa phương hơn

0:09:35.249,0:09:38.249
với sự tuyệt vọng vì của cải.

0:09:38.249,0:09:41.491
Chúng ta sẽ làm như vậy vì miếng ăn.

0:09:41.515,0:09:43.664
Tôi không đổ lỗi cho những tên trộm địa phương,

0:09:43.688,0:09:45.390
tôi đổ lỗi cho những người ở giữa

0:09:45.390,0:09:48.390
những kẻ buôn bán vô đạo đức

0:09:48.390,0:09:50.374
và thị trường nghệ thuật quốc tế

0:09:50.398,0:09:55.789
khai thác không rõ ràng, thậm chí phạm pháp.

0:09:56.938,0:09:58.345
Quy mô cướp bóc đang xảy ra

0:09:58.345,0:10:01.345
và nó đang tăng lên.

0:10:01.345,0:10:02.345
Nhưng hiện tại chúng ta không có cách nào

0:10:02.345,0:10:05.122
để ngăn cản nó.

0:10:05.122,0:10:06.617
Đây là sự khởi đầu để thay đổi.

0:10:07.302,0:10:08.764
Đội tôi và tôi vừa hoàn thành một nghiên cứu

0:10:08.764,0:10:11.764
việc đào mộ trái phép ở Ai Cập.

0:10:11.764,0:10:12.764
Chúng tôi nhìn vào dữ liệu mã nguồn mở

0:10:14.135,0:10:15.135
và lập bản đồ của toàn bộ khu vực

0:10:15.135,0:10:17.094
bị cướp mộ ở Ai Cập.

0:10:17.094,0:10:19.637
từ năm 2002 đến năm 2013.

0:10:20.474,0:10:22.054
Chúng tôi còn tìm thấy bằng chứng

0:10:22.054,0:10:23.054
của việc cướp mộ và nơi bị phá hủy

0:10:23.054,0:10:25.054
tại 267 địa điểm

0:10:25.054,0:10:29.031
và vẽ bản đồ của hơn 200,000 cạm bẫy.

0:10:29.901,0:10:31.074
Thật đáng kinh ngạc!!

0:10:31.098,0:10:32.771
Rồi khi đặt các mã lại với nhau,

0:10:32.795,0:10:33.795
bạn có thể thấy những

0:10:33.795,0:10:36.442
dấu vết của các cạm bẫy ở đây.

0:10:36.442,0:10:38.757
Và ở chỗ khác, việc trộm mộ bị tha hóa

0:10:38.757,0:10:41.757
từ năm 2009, 2011, 2012

0:10:41.757,0:10:43.318
cùng với hàng trăm cái bẫy.

0:10:43.784,0:10:45.215
Đặt các dữ liệu với nhau,

0:10:45.239,0:10:46.239
cái chúng tôi tìm được,

0:10:46.239,0:10:48.314
trái ngược với tư tưởng phổ biến

0:10:48.314,0:10:50.399
cướp mộ không bị xấu đi ở Ai Cập

0:10:50.399,0:10:53.399
vào năm 2011 sau cuộc nổi dậy Arab Spring.

0:10:53.399,0:10:54.981
mà vào năm 2009

0:10:55.011,0:10:57.531
sau sự suy thoái kinh tế toàn cầu.

0:10:57.531,0:11:00.160
Vì vậy, chúng tôi sử dụng dữ liệu lớn

0:11:00.184,0:11:01.973
để chỉ ra việc cướp bóc

0:11:01.973,0:11:04.973
là một vấn đề kinh tế.

0:11:04.973,0:11:08.149
Nếu chúng ta không làm gì để ngăn chặn nó,

0:11:08.173,0:11:09.684
tất cả địa điểm khảo cổ ở Ai Cập

0:11:09.684,0:11:12.684
sẽ bị ảnh hưởng bởi trộm cướp vào năm 2040

0:11:12.684,0:11:15.856
Vì vậy, chúng ta đang ở điểm cực hạn.

0:11:15.880,0:11:16.880
Chúng ta là một thế hệ có những công cụ

0:11:16.880,0:11:19.027
và công nghệ tiên tiến

0:11:19.027,0:11:20.237
để ngăn chặn việc cướp bóc

0:11:20.261,0:11:21.261
nhưng hành động của chúng ta

0:11:21.261,0:11:22.968
vẫn chưa đủ nhanh.

0:11:25.968,0:11:28.903
Đôi khi những nhà khảo cổ ngạc nhiên với

0:11:28.913,0:11:31.413
khả năng phục hồi của những địa điểm khảo cổ.

0:11:31.413,0:11:33.769
Tôi vừa trở lại từ một vùng đất,

0:11:33.793,0:11:34.793
nơi tôi hợp tác làm nhiệm vụ

0:11:34.793,0:11:37.396
với Bộ Cổ Vật tại Ai Cập

0:11:37.396,0:11:39.208
nơi đó tên là Lisht.

0:11:39.232,0:11:41.494
Nơi này có từ thời Trung Vương Triều

0:11:41.494,0:11:44.494
Ai Cập giữa năm 2,000 TCN và năm 1,750 TCN

0:11:44.494,0:11:45.494
Trung Vương Triều là thời kì phục hưng

0:11:45.494,0:11:47.273
của Ai Cập cổ đại.

0:11:47.273,0:11:48.273
Sau cuộc nội chiến khốc liệt

0:11:48.273,0:11:51.201
và sự thách thức của tự nhiên,

0:11:51.201,0:11:52.455
Ai Cập được phục hồi,

0:11:52.479,0:11:54.460
với sự hồi sinh của

0:11:54.460,0:11:57.460
nghệ thuật, kiến trúc và văn học.

0:11:57.460,0:11:58.460
Đây là khoảng thời gian yêu thích

0:11:58.460,0:11:59.882
khi học tại Ai Cập,

0:11:59.882,0:12:01.112
bởi nó dạy ta rất nhiều thứ

0:12:01.112,0:12:04.112
về việc tồn tại và phát triển

0:12:04.112,0:12:05.327
sau những thiên tai.

0:12:05.791,0:12:07.480
Bây giờ tại nơi này, chúng tôi đã vẽ

0:12:07.480,0:12:10.480
bản đồ của vô số cạm bẫy.

0:12:10.480,0:12:11.643
Lisht là địa điểm hoàng gia

0:12:11.667,0:12:13.711
nên phải có hàng ngàn người bị chôn ở đó

0:12:13.711,0:12:15.643
đã sống và làm việc tại lăng mộ Pharaoh.

0:12:15.643,0:12:17.503
Bạn có thể thấy trước và sau

0:12:17.503,0:12:19.695
có hàng chục hố bẫy tại đây.

0:12:19.695,0:12:20.671
Phía bắc Lisht.

0:12:20.671,0:12:23.354
Ở đây là phía nam Lisht, trước và sau.

0:12:24.967,0:12:26.472
Lần đầu chúng tôi tới nơi này,

0:12:26.496,0:12:29.100
chúng tôi thấy những ngôi mộ của quan lại

0:12:29.124,0:12:30.464
nhưng đã bị cướp.

0:12:31.030,0:12:33.472
Để tôi chỉ cho bạn những gì đã bị lấy cắp.

0:12:33.890,0:12:36.199
Hãy tưởng tượng 1m2 của 2m quan tài

0:12:36.199,0:12:39.199
đều có đồ trang sức, của cải

0:12:39.199,0:12:40.709
và bức tạc đáng kinh ngạc.

0:12:41.235,0:12:44.063
Nhân số lần lên đến hơn một ngàn.

0:12:45.302,0:12:46.769
Đó là những gì bị lấy đi

0:12:47.690,0:12:48.666
Khi chúng tôi bắt tay làm việc,

0:12:48.666,0:12:49.642
đồng giám đốc người Ai Cập

0:12:49.642,0:12:50.619
của tôi lại gần và nói:

0:12:51.648,0:12:54.369
"Chúng ta cần tìm hiểu ngôi mộ

0:12:54.943,0:12:56.702
đã bị tấn công bởi trộm cướp.

0:12:56.726,0:12:57.726
Nếu chúng ta không làm gì,

0:12:57.726,0:12:58.766
chúng sẽ quay trở lại."

0:12:58.766,0:12:59.766
Tất nhiên tôi đã đồng ý,

0:12:59.766,0:13:00.766
nhưng tôi không nghĩ

0:13:00.766,0:13:02.186
chúng tôi sẽ tìm được gì.

0:13:02.186,0:13:04.308
Tôi tin rằng bọn cướp đã lấy đi tất cả.

0:13:04.352,0:13:05.352
Cái chúng tôi tìm được là

0:13:05.352,0:13:07.353
sự nhẹ nhõm tuyệt vời nhất.

0:13:07.353,0:13:08.353
Hãy nhìn vào bức tranh này,

0:13:08.353,0:13:09.543
nó thật đáng kinh ngạc

0:13:09.543,0:13:10.543
Chúng tôi bắt đầu tìm những

0:13:10.543,0:13:12.222
tấm bia được khắc chạm,

0:13:12.222,0:13:14.293
thậm chí là tước vị của chủ mộ.

0:13:14.317,0:13:15.317
Ông ấy có chức vị như:

0:13:15.317,0:13:16.652
"tổng đốc của quân đội"

0:13:16.652,0:13:18.079
"tổng đốc của kho bạc"

0:13:18.103,0:13:19.293
Tôi bắt đầu hy vọng

0:13:19.701,0:13:23.304
có thể sẽ tìm được tên ông ấy.

0:13:23.328,0:13:24.328
Đối với người Ai Cập cổ,

0:13:24.328,0:13:26.339
cái tên tồn tại được mãi

0:13:26.339,0:13:27.557
là mục đích của họ.

0:13:28.396,0:13:29.969
Và rồi một ngày,

0:13:29.993,0:13:31.174
nó đã xuất hiện.

0:13:31.768,0:13:35.657
Đây là tên của ông: Intef.

0:13:36.202,0:13:37.202
Bạn có thể thấy nó được viết ở đây,

0:13:37.202,0:13:38.859
bằng chữ tượng hình cổ.

0:13:38.859,0:13:41.615
Làm việc cùng với đồng đội Ai Cập,

0:13:41.639,0:13:42.942
chúng tôi đã khôi phục tên

0:13:42.942,0:13:45.942
của một người từ 3,900 năm trước.

0:13:45.942,0:13:52.815
(vỗ tay)

0:13:53.764,0:13:55.918
Làm việc cùng đồng nghiệp người Ai Cập

0:13:55.942,0:13:58.220
chúng tôi đánh dấu mốc quan trọng này

0:13:58.244,0:13:59.244
Việc chúng tôi hợp tác với nhau

0:13:59.244,0:14:01.570
là điều đúng đắn.

0:14:01.570,0:14:02.570
Chúng tôi tìm thấy cánh cửa

0:14:02.570,0:14:04.073
cho người chết, hầu hết nguyên vẹn

0:14:04.073,0:14:05.073
Ở đó chúng tôi biết về Intef

0:14:05.073,0:14:07.221
và tấm bia của ông ấy.

0:14:07.221,0:14:09.831
Bạn còn có thể thấy ông ta ngồi đây

0:14:11.272,0:14:13.609
Tôi nhận ra rằng mọi thứ tôi

0:14:13.609,0:14:15.889
biết về địa điểm bị trộm mộ

0:14:15.889,0:14:17.101
đã bị chứng tỏ sai.

0:14:17.580,0:14:18.580
Hàng ngày chúng tôi làm việc

0:14:18.580,0:14:20.929
với 70 người Ai Cập tại nơi khảo cổ

0:14:20.929,0:14:23.009
như những đồng nghiệp và bạn bè

0:14:23.870,0:14:26.525
Trước sự thù hằn và ngó lơ

0:14:26.549,0:14:28.549
với những người Trung Đông,

0:14:28.573,0:14:30.326
từng giây phút như

0:14:30.326,0:14:33.326
cự tuyệt lại hòa bình vậy.

0:14:33.326,0:14:35.677
Khi bạn làm việc với người không giống bạn

0:14:35.701,0:14:37.793
hoặc nghĩ thích bạn, nói thích bạn

0:14:37.817,0:14:40.697
nhiệm vụ khám phá khảo cổ học của bạn

0:14:40.721,0:14:43.657
sẽ xóa đi những sự khác nhau.

0:14:45.068,0:14:46.608
Điều tôi học được hiện tại

0:14:46.632,0:14:47.632
là khảo cổ học không phải

0:14:47.632,0:14:49.809
về những gì bạn tìm được

0:14:49.809,0:14:50.809
mà những gì bạn chứng minh có thể.

0:14:53.373,0:14:54.373
Đôi khi bạn đi du lịch,

0:14:54.373,0:14:56.534
bạn tìm được người thân thất lạc

0:14:56.534,0:14:59.041
không phải người cùng máu mủ

0:14:59.065,0:15:00.065
mà người cùng lối vào

0:15:00.065,0:15:01.584
cuốn sách cuộc sống.

0:15:01.584,0:15:04.208
Đây là Omer Farrouk, anh trai tôi

0:15:04.949,0:15:06.581
Anh là một Gufti đến từ ngôi làng

0:15:06.581,0:15:09.581
phía bắc Luxor - Guft.

0:15:09.581,0:15:10.581
Gufti là một phần văn hóa lễ nghi

0:15:10.581,0:15:12.226
của Ai Cập học.

0:15:12.226,0:15:13.226
Họ giúp khai quật và làm việc

0:15:13.226,0:15:15.499
theo đoàn tổ chức.

0:15:15.499,0:15:16.909
Omer là giám đốc tác nghiệp (COO)

0:15:16.909,0:15:17.955
và giám đốc tài chính (CFO) của tôi

0:15:17.955,0:15:19.980
Tôi không thể làm gì nếu thiếu anh.

0:15:21.146,0:15:22.146
Nhiều năm về trước,

0:15:22.146,0:15:24.568
khi tôi chỉ là sinh viên vừa ra trường

0:15:24.568,0:15:26.405
và Omer là một Gufti trẻ

0:15:26.405,0:15:28.675
không nói được nhiều tiếng anh.

0:15:28.675,0:15:29.707
Chúng tôi đã học tập,

0:15:29.707,0:15:31.069
hoàn toàn tình cờ khi

0:15:31.069,0:15:33.121
chúng tôi sinh cùng năm,

0:15:33.989,0:15:35.590
cùng tháng

0:15:35.614,0:15:39.254
và cùng ngày, chỉ cách có 6 tiếng.

0:15:40.618,0:15:41.769
Sinh đôi đấy.

0:15:41.793,0:15:43.187
(cười)

0:15:44.036,0:15:45.036
Bị ngăn cách bởi đại dương,

0:15:45.036,0:15:46.358
nhưng luôn được kết nối với nhau

0:15:46.358,0:15:48.431
bởi Ai Cập cổ đại là mẹ chúng tôi.

0:15:49.047,0:15:50.047
Tôi biết chúng tôi sẽ luôn

0:15:50.047,0:15:51.264
sát cánh cùng nhau

0:15:51.264,0:15:52.621
không phải về trí tuệ

0:15:53.517,0:15:56.530
mà về phần tâm hồn mà khó

0:15:56.530,0:15:59.530
có thể giải thích được.

0:15:59.530,0:16:01.877
(Ả rập) Omer anh tôi

0:16:02.743,0:16:05.662
em sẽ luôn yêu anh

0:16:06.347,0:16:08.252
(Tiếng anh) Omer anh tôi

0:16:08.252,0:16:11.252
em sẽ luôn yêu anh.

0:16:11.252,0:16:12.252
Trước lần khai quật đầu tiên của tôi

0:16:12.252,0:16:13.503
tại Ai Cập,

0:16:13.503,0:16:14.433
cố vấn của tôi, vị giáo sư nổi tiếng

0:16:14.453,0:16:15.733
nghiên cứu về Ai Cập,

0:16:15.733,0:16:17.221
ông William Kelley Simpson

0:16:17.221,0:16:18.516
gọi tôi tới văn phòng ông,

0:16:19.049,0:16:22.406
đưa tôi tấm séc 2000 đô

0:16:22.430,0:16:25.104
rồi nói: "Nó sẽ trả kinh phí của em

0:16:25.128,0:16:26.128
hãy có cuộc phiêu lưu vẻ vang

0:16:26.128,0:16:27.728
vào mùa hè này,

0:16:27.728,0:16:29.741
sẽ có một ngày em làm điều ấy

0:16:29.741,0:16:32.161
cho người nào đó"

0:16:32.161,0:16:33.526
Vậy nên, giải thưởng TED mong ước

0:16:33.526,0:16:34.686
của tôi là một phần hòa vốn,

0:16:34.686,0:16:36.296
cộng với lãi suất.

0:16:36.296,0:16:37.550
(cười)

0:16:37.574,0:16:40.771
cho sự hào phóng và hảo tâm

0:16:40.771,0:16:43.771
của con người.

0:16:43.771,0:16:44.976
Tôi có một mong ước,

0:16:45.835,0:16:48.526
Tôi mong chúng ta sẽ tìm ra được

0:16:48.526,0:16:49.526
hàng triệu nơi khảo cổ

0:16:49.526,0:16:51.526
chưa được biết đến

0:16:51.526,0:16:53.137
trên khắp thế giới.

0:16:53.161,0:16:54.623
Bằng việc tạo ra một đội ngũ

0:16:54.623,0:16:57.433
thám hiểm của thế kỉ 21

0:16:57.623,0:16:58.993
chúng ta sẽ tìm ra và bảo vệ di sản

0:16:59.053,0:17:00.667
còn đó trên thế giới,

0:17:00.667,0:17:05.278
bao gồm những chứng cớ về sự hồi phục

0:17:05.302,0:17:06.612
và sự sáng tạo của nhân loại

0:17:07.464,0:17:09.130
(vỗ tay)

0:17:09.154,0:17:10.344
Xin cảm ơn!

0:17:10.368,0:17:13.340
(vỗ tay)

0:17:18.434,0:17:20.315
Làm sao chúng ta làm được điều ấy?

0:17:21.079,0:17:22.079
Chúng tôi đang gây dựng

0:17:22.079,0:17:24.495
cùng số tiền thưởng của TED

0:17:24.495,0:17:26.807
trên trực tuyến, crowdsource,

0:17:26.807,0:17:28.577
nền tảng khoa học công dân

0:17:28.577,0:17:29.887
cho phép bất kì ai trên thế giới

0:17:30.887,0:17:32.887
có thể khám phá ra

0:17:32.887,0:17:34.314
những địa điểm khảo cổ.

0:17:35.843,0:17:36.843
Trên thế giới chỉ có 200 nhà

0:17:36.843,0:17:39.493
khảo cổ không gian.

0:17:39.493,0:17:42.164
Ước muốn của tôi là kêu gọi mọi người

0:17:42.188,0:17:44.706
cùng nhau tìm và bảo vệ chúng.

0:17:45.672,0:17:48.803
Bạn chỉ cần đăng nhập, tạo cái tên

0:17:48.827,0:17:51.488
Tên này được sử dụng rồi nhé.

0:17:51.512,0:17:53.370
(cười)

0:17:53.394,0:17:54.394
Bạn sẽ nhận được hướng dẫn

0:17:54.394,0:17:55.579
và bắt tay làm việc

0:17:55.579,0:17:56.994
Trước hết tôi muốn nói,

0:17:57.018,0:17:58.137
dữ liệu GPS và bản đồ địa điểm

0:17:58.137,0:18:01.137
không được chia sẻ.

0:18:01.137,0:18:02.137
Chúng tôi muốn coi chúng như

0:18:02.137,0:18:03.664
dữ liệu bệnh nhân

0:18:03.664,0:18:05.427
và không tiết lộ vị trí của chúng

0:18:05.997,0:18:10.219
Bạn sẽ nhận bản thẻ: 20×20m và 30×30m

0:18:10.243,0:18:12.465
và sẽ tìm những đặc tính ở đó

0:18:12.489,0:18:14.459
Đội tôi và tôi đang có đợt xử lí

0:18:14.483,0:18:15.483
dữ liệu lớn từ vệ tinh

0:18:15.483,0:18:17.010
nhờ thuật toán An-go-rít

0:18:17.010,0:18:18.553
để bạn tìm kiếm

0:18:18.577,0:18:20.452
bạn sẽ làm khoa học rất tốt.

0:18:20.476,0:18:22.042
Bạn bắt đầu tìm kiếm.

0:18:22.066,0:18:23.988
Bạn thấy được gì? Ngôi đền?

0:18:24.012,0:18:26.948
Ngôi mộ? Hay kim tự tháp?

0:18:26.972,0:18:30.504
Bạn thấy nơi nào bị hư hại hay bị cướp?

0:18:30.528,0:18:32.634
Sau đó đánh dấu xem cái gì ở đó.

0:18:32.658,0:18:36.152
Bên cạnh là rất nhiều gợi ý

0:18:36.176,0:18:39.121
về cái chính xác bạn tìm được để giúp bạn

0:18:39.145,0:18:40.806
Những dữ liệu bạn thu về

0:18:40.806,0:18:43.616
sẽ được gửi lên cấp trên

0:18:43.616,0:18:46.812
và tạo ra hệ thống báo toàn cầu

0:18:46.836,0:18:48.615
để bảo vệ địa điểm khảo cổ.

0:18:49.552,0:18:51.476
Nhưng không chỉ dừng lại ở đó,

0:18:52.668,0:18:53.668
các nhà khảo cổ học sẽ cùng

0:18:53.668,0:18:55.686
người chia sẻ khám phá với bạn

0:18:55.686,0:18:59.416
đưa bạn tới nơi họ bắt đầu khai quật

0:18:59.440,0:19:02.398
bằng việc sử dùng Periscope, Google+

0:19:02.398,0:19:05.398
và mạng xã hội.

0:19:05.398,0:19:08.452
100 năm trước, khảo cổ học để làm giàu

0:19:09.469,0:19:11.180
50 năm trước,

0:19:11.204,0:19:12.382
nó vì nhân loại.

0:19:12.855,0:19:15.128
Giờ đây nó chủ yếu là lý thuyết.

0:19:15.859,0:19:17.354
Mục đích của chúng tôi là

0:19:17.354,0:19:18.534
dân chủ hóa quá trình

0:19:18.534,0:19:20.534
khám phá khảo cổ học

0:19:20.534,0:19:23.095
và cho phép mọi người cùng tham gia

0:19:24.070,0:19:26.063
94 năm trước,

0:19:26.087,0:19:28.877
Howard Carter tìm ra lăng mộ vua Tut

0:19:30.090,0:19:32.036
Ai sẽ là người nối tiếp ông?

0:19:33.723,0:19:35.075
Đó có thể là bạn.

0:19:38.098,0:19:39.706
Bằng cách tạo ra chương trình này

0:19:39.730,0:19:42.049
chúng ta sẽ tìm ra hàng triệu nơi ở

0:19:42.479,0:19:44.479
của hàng tỉ người

0:19:44.479,0:19:45.905
trước kia.

0:19:46.710,0:19:47.710
Nếu muốn tìm ra câu trả lời

0:19:47.710,0:19:49.936
của câu hỏi chúng ta là ai

0:19:49.936,0:19:50.936
và chúng ta từ đâu tới

0:19:51.236,0:19:52.777
thì câu trả lời không nằm trong

0:19:52.777,0:19:55.188
kim thự tháp hay cung điện

0:19:55.574,0:19:56.751
mà nó nằm ở chính thành phố

0:19:56.751,0:20:00.528
hay ngôi làng có từ trước.

0:20:00.561,0:20:03.152
Nếu muốn biết về quá khứ,

0:20:03.176,0:20:06.984
chúng ta phải đảo lộn kim tự tháp

0:20:07.278,0:20:10.542
Ý thức rằng lưu giữ quá khứ

0:20:10.542,0:20:12.802
có ý nghĩa rất lớn.

0:20:13.712,0:20:17.279
Tức chúng ta cũng xứng đáng được lưu giữ

0:20:18.386,0:20:20.400
Và câu chuyện vĩ đại nhất

0:20:20.400,0:20:22.950
từng được kể chính là

0:20:22.950,0:20:26.080
câu chuyện về hành trình của ta.

0:20:27.532,0:20:30.825
Nhưng nó sẽ chỉ viết được

0:20:30.849,0:20:33.720
khi chúng ta làm cùng nhau.

0:20:35.270,0:20:36.483
Hãy sát cánh cùng tôi.

0:20:36.958,0:20:38.110
Xin cảm ơn!

0:20:38.134,0:20:49.535
(vỗ tay)