Là một nhà khảo cổ học,
tôi hay được hỏi về
nghiên cứu yêu thích của mình.
Câu trả lời dễ dàng đó là:
chồng tôi, anh Greg.
(cười)
Chúng tôi gặp nhau ở Ai Cập
trong lần khai quật đầu tiên của tôi
Đó chính là bài học đầu tiên của tôi
trong việc tìm kiếm những điều
bất ngờ và tuyệt vời.
Thời điểm bắt đầu của sự hợp tác
trong lĩnh vực khảo cổ.
Nhiều năm sau, tôi cầu hôn anh ấy
trước bức tượng đôi của
hoàng tử Rahotep và công chúa Nofret
tại bảo tàng Cairo
từ 4,200 năm trước.
Tôi nghĩ rằng chính tôi là người
sẽ hỏi Greg sát cánh cùng tôi
suốt quãng đời còn lại,
vì vậy tôi nên hỏi anh ấy trước mặt hai vị
đã hứa ở bên nhau mãi mãi.
Những biểu tượng ấy tồn tại bởi
khi chúng tôi nhìn vào đó,
chúng tôi như nhìn chính bản thân trong gương vậy
Họ chính là lời nhắc nhở mạnh mẽ
rằng bản chất con người không hề thay đổi
Cảm xúc của nghiên cứu khảo cổ học
cũng mạnh mẽ như tình yêu vậy,
bởi lịch sử cổ đại là người phụ nữ
quyến rũ nhất mà ta có thể tưởng tượng.
Nhiều nhà khảo cổ đã cống hiến cuộc đời mình
để làm sáng tỏ những bí ẩn trong quá khứ
phải chịu dưới ánh mặt trời gay gắt
gió phương bắc
và rừng mưa nhiệt đới rậm rạp.
Nhiều cuộc tìm kiếm,
sự khám phá
tất cả sự sùng bái trước ngôi đền với niềm tin
rằng một phát hiện có thể thay đổi lịch sử
Lần đầu ở Ai Cập, tôi làm việc tại một nơi
ở phía bắc đồng bằng Ai Cập, Mendes,
từ 4,200 năm trước
trong một nghĩa trang.
Đây là bức ảnh của tôi
lúc ấy tôi rất vui sướng
Xung quanh khu khai quật là
những đồng lúa xanh mởn,
tôi phát hiện ra chiếc bình nguyên vẹn
Tôi lật nó lại và
phát hiện ra dấu vân tay
của người làm ra cái bình.
Trong khoảnh khắc ngắn
thời gian như ngừng trôi
Tôi không biết mình đang ở đâu.
Thời khắc đó tôi nhận ra
khi chúng tôi khai quật,
chúng tôi đào con người
chứ không phải vật.
Chưa bao giờ chúng ta hiện diện
khi ở giữa thời quá khứ lớn lao như vậy.
Tôi khó có thể nói bao lần tôi
đứng trước Kim Tự Tháp Giza
và tôi luôn không thể nói nên lời.
Tôi thấy tôi là người may mắn nhất thế giới.
Đó là công trình cho sự vĩ đại của nhân loại
và minh chứng cho mọi thứ đều có thể.
Nhiều người không công nhận điều ấy,
họ tin rằng người ngoài
hành tinh xây nên chúng.
Điều ấy thật lố bịch!
Chúng ta chỉ cần tới lại gần và
nhìn vào bàn tay được giấu của con người
trên những dấu khắc được để lại bởi những
công cụ đã tạo ra chúng.
Đại Kim Tự Tháp Giza được xây dựng
bởi một loại đá
với khoảng hai triệu khối đá,
cùng đó là hiệu quả quan liêu đáng kinh ngạc.
Không phải Kim Tự Tháp đứng vững
trước bài kiểm tra của thời gian
mà đó là sự khéo léo của con người.
Đó chính là sự vĩ đại của nhân loại.
Lịch sử có thể tái lại
nhưng chúng ta là duy nhất.
Tôi yêu công việc của mình
vì tôi được học rằng chúng ta không hề thay đổi.
Tôi nghe về trò đùa của mẹ chồng
ở Mesopotamia.
từ 3,500 năm trước.
(cười)
Tôi cũng nghe về những người hàng xóm
nguyền rủa lẫn nhau.
từ 4,600 năm trước ở Ai Cập.
Và câu chuyện yêu thích của tôi
có từ 3,300 năm trước tại Luxor.
Đó là câu khắc miêu tả về một cậu bé
trốn học để đi uống.
(cười)
Bọn trẻ ngày nay thật là..
(cười)
Tôi thấy một mô hình rất thú vị,
cùng những bức điêu khắc đáng kinh ngạc.
Ý tôi là, nó giống như selfie trên đá vậy.
Và nhận ra chúng ta luôn lắc đồ trang sức
Sau đó đăng lên tường,
rồi ám ảnh về những chú mèo.
(cười)
trong suốt hàng ngàn năm.
(cười)
(vỗ tay)
Những nhà khảo cổ học là những người
bảo tồn giá trị văn hóa
và là những phát ngôn viên.
cho hàng tỷ người và hàng ngàn các nền văn hóa
đã có từ trước.
Lợi ích khoa học, trí tưởng tượng và đức tin
là 3 thứ chúng ta dùng khi hồi sinh.
Năm ngoái,
các nhà khảo cổ đã có những phát hiện tuyệt vời
trong đó là người cổ đại mới ở Nam Phi,
các công cụ có từ 3.3 triệu năm trước,
đây là những công cụ cổ xưa nhất
từng được phát hiện
ở Kenya.
Và đây là những dụng cụ y tế được tìm thấy
trên con tàu Ngọc Trai Đen từ năm 1718.
Cái dụng cụ y tế các bạn đang thấy
từng được dùng để chữa bệnh giang mai.
Ối!!
(cười)
Ngoài ra,
còn vô vàn những khám phá quan trọng
do chính đồng nghiệp của tôi lập nên,
mà không làm cho các tiêu đề.
Tuy nhiên, tôi tin rằng cái quan trọng nhất
mà chúng tôi làm với tư cách là
các nhà khảo cổ học
chính là nhìn nhận người xưa đã tồn tại
xứng đáng được chúng ta học hỏi.
Liệu bạn có thể tưởng tưởng
thế giới hôm nay sẽ ra sao nếu chúng ta
nhìn nhận loài người theo cách này không?
Vì vậy, khi khai quật
chúng tôi có sự thách thức:
nó thường trông như thế này.
Bạn không thể nhìn thấy cái gì.
Vậy nơi nào nên bắt đầu chuyến khai quật?
Đây là một nơi ở miền nam Cairo.
Hãy nhìn vào đó.
Một lần nữa, bạn không nhìn được nhiều.
Cái bạn đang nhìn thấy
là ảnh từ vệ tinh WorldView - 3
tức độ phân giải hồng ngoại là 3 mét.
Đó có 10 inch.
Có nghĩa bạn có thể phóng to lên
từ 400 dặm trong vũ trụ.
và thấy khung cảnh của bạn
Làm sao tôi biết được điều ấy?
Bởi tôi là nhà khảo cổ học không gian.
Để tôi nhắc lại
Tôi là khảo cổ học không gian.
Điều ấy có nghĩa là:
(vỗ tay)
Cảm ơn!
Nó có nghĩa là tôi dùng ảnh của vệ tinh
và xử lí chúng bằng thuật toán An-go-rít.
tôi nhìn vào những sự khác nhau tinh vi
trước đèn quang phổ,
làm lộ ra những thứ được chôn dưới đất
và tôi có thể đào lên và lập địa đồ.
Với lại,
NASA có chương trình khảo cổ học không gian,
hóa ra nó cũng là một nghề.
(cười)
Nào, hãy nhìn lại lần nữa.
Chúng ta trở lại tại miền nam Cairo.
Bạn không thể thấy bất cứ cái gì.
Hãy chú ý vào hình chữ nhật màu đỏ.
Khi chúng tôi xử lí ảnh
nhờ thuật toán An-go-rít,
tôi nghĩ nó như bức quét vũ trụ CAT.
Đây là thứ các bạn nhìn thấy.
Thứ có hình dạng thẳng đó là mộ cổ
mà trước kìa chưa hề được biết đến
hay được khai quật.
Và các bạn chính là những người đầu tiên
thấy nó sau hàng ngàn năm.
(vỗ tay)
Tôi nghĩ chúng tôi làm trầy bề mặt vừa đủ
với mục đích để lại những thứ để khám phá.
Tại đồng bằng Ai Cập một mình,
chúng tôi khai quật được 1/1000 của 1%
trên tổng số những nơi ở Ai Cập.
Khi bạn thêm vào hàng ngàn nơi khác đó,
đội của tôi đã phát hiện ra
sự so sánh khập khiễng giữa
những thứ chúng tôi biết
với những gì chúng tôi khám phá được.
Khi bạn thấy công việc tuyệt vời
mà đồng nghiệp của tôi làm trên khắp thế giới
và những gì họ tìm thấy,
tôi tin rằng còn hàng triệu địa điểm
khảo cổ chưa được khám phá
cần được tìm ra.
Khám phá ra chúng sẽ không gì
ngoài việc mở ra tiềm năng của sự tồn tại.
Nhưng chúng tôi cũng có thách thức.
Trong năm qua,
chúng tôi đã thấy những tin tức đáng sợ
về sự phá hủy khủng khiếp đang xảy ra
với các địa điểm khảo cổ.
và sự bóc lột kinh hoàng bởi những người như ISIL.
ISIL đã phá hủy những ngôi đền ở Palmyra.
Ai đã quét sạch những ngôi đền?
Họ đã phá hủy lăng mộ Jonah.
Và chúng tôi đã thấy sự bóc lột hung hăng,
nó giống như miệng núi lửa mặt trăng vậy.
Biết rằng khát vọng của ISIL là diệt vong
cuộc sống hiện đại của con người,
đó cũng là sự bành trướng
để hủy diệt bản sắc văn hóa.
Vô số quân xâm lược đã làm điều tương tự
trong suốt lịch sử.
Chúng ta biết rằng ISIL có lợi nhuận
từ việc cướp bóc những địa điểm khảo cổ,
nhưng chúng ta không biết ra sao
Nghĩa là bất kì thứ được mua ở siêu thị
từ Trung Đông
có khả năng tài trợ cho khủng bố.
Khi một nơi bị cướp bóc,
nó như thể câu đố bị mất đi 90% mảnh vỡ
có những phần che khuất không còn nhận ra.
Đây hiển nhiên là hành vi trộm cắp
danh tính cổ xưa.
Chúng ta biết rằng có 2 loại cướp bóc:
cướp bóc có yếu tố hình sự như ISIL,
và một kiểu cướp bóc địa phương hơn
với sự tuyệt vọng vì của cải.
Chúng ta sẽ làm như vậy vì miếng ăn.
Tôi không đổ lỗi cho những tên trộm địa phương,
tôi đổ lỗi cho những người ở giữa
những kẻ buôn bán vô đạo đức
và thị trường nghệ thuật quốc tế
khai thác không rõ ràng, thậm chí phạm pháp.
Quy mô cướp bóc đang xảy ra
và nó đang tăng lên.
Nhưng hiện tại chúng ta không có cách nào
để ngăn cản nó.
Đây là sự khởi đầu để thay đổi.
Đội tôi và tôi vừa hoàn thành một nghiên cứu
việc đào mộ trái phép ở Ai Cập.
Chúng tôi nhìn vào dữ liệu mã nguồn mở
và lập bản đồ của toàn bộ khu vực
bị cướp mộ ở Ai Cập.
từ năm 2002 đến năm 2013.
Chúng tôi còn tìm thấy bằng chứng
của việc cướp mộ và nơi bị phá hủy
tại 267 địa điểm
và vẽ bản đồ của hơn 200,000 cạm bẫy.
Thật đáng kinh ngạc!!
Rồi khi đặt các mã lại với nhau,
bạn có thể thấy những
dấu vết của các cạm bẫy ở đây.
Và ở chỗ khác, việc trộm mộ bị tha hóa
từ năm 2009, 2011, 2012
cùng với hàng trăm cái bẫy.
Đặt các dữ liệu với nhau,
cái chúng tôi tìm được,
trái ngược với tư tưởng phổ biến
cướp mộ không bị xấu đi ở Ai Cập
vào năm 2011 sau cuộc nổi dậy Arab Spring.
mà vào năm 2009
sau sự suy thoái kinh tế toàn cầu.
Vì vậy, chúng tôi sử dụng dữ liệu lớn
để chỉ ra việc cướp bóc
là một vấn đề kinh tế.
Nếu chúng ta không làm gì để ngăn chặn nó,
tất cả địa điểm khảo cổ ở Ai Cập
sẽ bị ảnh hưởng bởi trộm cướp vào năm 2040
Vì vậy, chúng ta đang ở điểm cực hạn.
Chúng ta là một thế hệ có những công cụ
và công nghệ tiên tiến
để ngăn chặn việc cướp bóc
nhưng hành động của chúng ta
vẫn chưa đủ nhanh.
Đôi khi những nhà khảo cổ ngạc nhiên với
khả năng phục hồi của những địa điểm khảo cổ.
Tôi vừa trở lại từ một vùng đất,
nơi tôi hợp tác làm nhiệm vụ
với Bộ Cổ Vật tại Ai Cập
nơi đó tên là Lisht.
Nơi này có từ thời Trung Vương Triều
Ai Cập giữa năm 2,000 TCN và năm 1,750 TCN
Trung Vương Triều là thời kì phục hưng
của Ai Cập cổ đại.
Sau cuộc nội chiến khốc liệt
và sự thách thức của tự nhiên,
Ai Cập được phục hồi,
với sự hồi sinh của
nghệ thuật, kiến trúc và văn học.
Đây là khoảng thời gian yêu thích
khi học tại Ai Cập,
bởi nó dạy ta rất nhiều thứ
về việc tồn tại và phát triển
sau những thiên tai.
Bây giờ tại nơi này, chúng tôi đã vẽ
bản đồ của vô số cạm bẫy.
Lisht là địa điểm hoàng gia
nên phải có hàng ngàn người bị chôn ở đó
đã sống và làm việc tại lăng mộ Pharaoh.
Bạn có thể thấy trước và sau
có hàng chục hố bẫy tại đây.
Phía bắc Lisht.
Ở đây là phía nam Lisht, trước và sau.
Lần đầu chúng tôi tới nơi này,
chúng tôi thấy những ngôi mộ của quan lại
nhưng đã bị cướp.
Để tôi chỉ cho bạn những gì đã bị lấy cắp.
Hãy tưởng tượng 1m2 của 2m quan tài
đều có đồ trang sức, của cải
và bức tạc đáng kinh ngạc.
Nhân số lần lên đến hơn một ngàn.
Đó là những gì bị lấy đi
Khi chúng tôi bắt tay làm việc,
đồng giám đốc người Ai Cập
của tôi lại gần và nói:
"Chúng ta cần tìm hiểu ngôi mộ
đã bị tấn công bởi trộm cướp.
Nếu chúng ta không làm gì,
chúng sẽ quay trở lại."
Tất nhiên tôi đã đồng ý,
nhưng tôi không nghĩ
chúng tôi sẽ tìm được gì.
Tôi tin rằng bọn cướp đã lấy đi tất cả.
Cái chúng tôi tìm được là
sự nhẹ nhõm tuyệt vời nhất.
Hãy nhìn vào bức tranh này,
nó thật đáng kinh ngạc
Chúng tôi bắt đầu tìm những
tấm bia được khắc chạm,
thậm chí là tước vị của chủ mộ.
Ông ấy có chức vị như:
"tổng đốc của quân đội"
"tổng đốc của kho bạc"
Tôi bắt đầu hy vọng
có thể sẽ tìm được tên ông ấy.
Đối với người Ai Cập cổ,
cái tên tồn tại được mãi
là mục đích của họ.
Và rồi một ngày,
nó đã xuất hiện.
Đây là tên của ông: Intef.
Bạn có thể thấy nó được viết ở đây,
bằng chữ tượng hình cổ.
Làm việc cùng với đồng đội Ai Cập,
chúng tôi đã khôi phục tên
của một người từ 3,900 năm trước.
(vỗ tay)
Làm việc cùng đồng nghiệp người Ai Cập
chúng tôi đánh dấu mốc quan trọng này
Việc chúng tôi hợp tác với nhau
là điều đúng đắn.
Chúng tôi tìm thấy cánh cửa
cho người chết, hầu hết nguyên vẹn
Ở đó chúng tôi biết về Intef
và tấm bia của ông ấy.
Bạn còn có thể thấy ông ta ngồi đây
Tôi nhận ra rằng mọi thứ tôi
biết về địa điểm bị trộm mộ
đã bị chứng tỏ sai.
Hàng ngày chúng tôi làm việc
với 70 người Ai Cập tại nơi khảo cổ
như những đồng nghiệp và bạn bè
Trước sự thù hằn và ngó lơ
với những người Trung Đông,
từng giây phút như
cự tuyệt lại hòa bình vậy.
Khi bạn làm việc với người không giống bạn
hoặc nghĩ thích bạn, nói thích bạn
nhiệm vụ khám phá khảo cổ học của bạn
sẽ xóa đi những sự khác nhau.
Điều tôi học được hiện tại
là khảo cổ học không phải
về những gì bạn tìm được
mà những gì bạn chứng minh có thể.
Đôi khi bạn đi du lịch,
bạn tìm được người thân thất lạc
không phải người cùng máu mủ
mà người cùng lối vào
cuốn sách cuộc sống.
Đây là Omer Farrouk, anh trai tôi
Anh là một Gufti đến từ ngôi làng
phía bắc Luxor - Guft.
Gufti là một phần văn hóa lễ nghi
của Ai Cập học.
Họ giúp khai quật và làm việc
theo đoàn tổ chức.
Omer là giám đốc tác nghiệp (COO)
và giám đốc tài chính (CFO) của tôi
Tôi không thể làm gì nếu thiếu anh.
Nhiều năm về trước,
khi tôi chỉ là sinh viên vừa ra trường
và Omer là một Gufti trẻ
không nói được nhiều tiếng anh.
Chúng tôi đã học tập,
hoàn toàn tình cờ khi
chúng tôi sinh cùng năm,
cùng tháng
và cùng ngày, chỉ cách có 6 tiếng.
Sinh đôi đấy.
(cười)
Bị ngăn cách bởi đại dương,
nhưng luôn được kết nối với nhau
bởi Ai Cập cổ đại là mẹ chúng tôi.
Tôi biết chúng tôi sẽ luôn
sát cánh cùng nhau
không phải về trí tuệ
mà về phần tâm hồn mà khó
có thể giải thích được.
(Ả rập) Omer anh tôi
em sẽ luôn yêu anh
(Tiếng anh) Omer anh tôi
em sẽ luôn yêu anh.
Trước lần khai quật đầu tiên của tôi
tại Ai Cập,
cố vấn của tôi, vị giáo sư nổi tiếng
nghiên cứu về Ai Cập,
ông William Kelley Simpson
gọi tôi tới văn phòng ông,
đưa tôi tấm séc 2000 đô
rồi nói: "Nó sẽ trả kinh phí của em
hãy có cuộc phiêu lưu vẻ vang
vào mùa hè này,
sẽ có một ngày em làm điều ấy
cho người nào đó"
Vậy nên, giải thưởng TED mong ước
của tôi là một phần hòa vốn,
cộng với lãi suất.
(cười)
cho sự hào phóng và hảo tâm
của con người.
Tôi có một mong ước,
Tôi mong chúng ta sẽ tìm ra được
hàng triệu nơi khảo cổ
chưa được biết đến
trên khắp thế giới.
Bằng việc tạo ra một đội ngũ
thám hiểm của thế kỉ 21
chúng ta sẽ tìm ra và bảo vệ di sản
còn đó trên thế giới,
bao gồm những chứng cớ về sự hồi phục
và sự sáng tạo của nhân loại
(vỗ tay)
Xin cảm ơn!
(vỗ tay)
Làm sao chúng ta làm được điều ấy?
Chúng tôi đang gây dựng
cùng số tiền thưởng của TED
trên trực tuyến, crowdsource,
nền tảng khoa học công dân
cho phép bất kì ai trên thế giới
có thể khám phá ra
những địa điểm khảo cổ.
Trên thế giới chỉ có 200 nhà
khảo cổ không gian.
Ước muốn của tôi là kêu gọi mọi người
cùng nhau tìm và bảo vệ chúng.
Bạn chỉ cần đăng nhập, tạo cái tên
Tên này được sử dụng rồi nhé.
(cười)
Bạn sẽ nhận được hướng dẫn
và bắt tay làm việc
Trước hết tôi muốn nói,
dữ liệu GPS và bản đồ địa điểm
không được chia sẻ.
Chúng tôi muốn coi chúng như
dữ liệu bệnh nhân
và không tiết lộ vị trí của chúng
Bạn sẽ nhận bản thẻ: 20×20m và 30×30m
và sẽ tìm những đặc tính ở đó
Đội tôi và tôi đang có đợt xử lí
dữ liệu lớn từ vệ tinh
nhờ thuật toán An-go-rít
để bạn tìm kiếm
bạn sẽ làm khoa học rất tốt.
Bạn bắt đầu tìm kiếm.
Bạn thấy được gì? Ngôi đền?
Ngôi mộ? Hay kim tự tháp?
Bạn thấy nơi nào bị hư hại hay bị cướp?
Sau đó đánh dấu xem cái gì ở đó.
Bên cạnh là rất nhiều gợi ý
về cái chính xác bạn tìm được để giúp bạn
Những dữ liệu bạn thu về
sẽ được gửi lên cấp trên
và tạo ra hệ thống báo toàn cầu
để bảo vệ địa điểm khảo cổ.
Nhưng không chỉ dừng lại ở đó,
các nhà khảo cổ học sẽ cùng
người chia sẻ khám phá với bạn
đưa bạn tới nơi họ bắt đầu khai quật
bằng việc sử dùng Periscope, Google+
và mạng xã hội.
100 năm trước, khảo cổ học để làm giàu
50 năm trước,
nó vì nhân loại.
Giờ đây nó chủ yếu là lý thuyết.
Mục đích của chúng tôi là
dân chủ hóa quá trình
khám phá khảo cổ học
và cho phép mọi người cùng tham gia
94 năm trước,
Howard Carter tìm ra lăng mộ vua Tut
Ai sẽ là người nối tiếp ông?
Đó có thể là bạn.
Bằng cách tạo ra chương trình này
chúng ta sẽ tìm ra hàng triệu nơi ở
của hàng tỉ người
trước kia.
Nếu muốn tìm ra câu trả lời
của câu hỏi chúng ta là ai
và chúng ta từ đâu tới
thì câu trả lời không nằm trong
kim thự tháp hay cung điện
mà nó nằm ở chính thành phố
hay ngôi làng có từ trước.
Nếu muốn biết về quá khứ,
chúng ta phải đảo lộn kim tự tháp
Ý thức rằng lưu giữ quá khứ
có ý nghĩa rất lớn.
Tức chúng ta cũng xứng đáng được lưu giữ
Và câu chuyện vĩ đại nhất
từng được kể chính là
câu chuyện về hành trình của ta.
Nhưng nó sẽ chỉ viết được
khi chúng ta làm cùng nhau.
Hãy sát cánh cùng tôi.
Xin cảm ơn!
(vỗ tay)