1
00:00:07,169 --> 00:00:09,738
پەیوەندی بەستنەوەی کچێکی پاکستانی تەمەن
حەڤدە ساڵی،

2
00:00:09,738 --> 00:00:11,773
لەگەڵ دۆزەرێکی نەرویجی و،

3
00:00:11,773 --> 00:00:13,277
خزمەتکارێکی کەنیسە لە تیبیت و،

4
00:00:13,277 --> 00:00:16,133
قەشەیەکی ئەمریکی؟

5
00:00:16,133 --> 00:00:19,488
هەر یەکێک لەمان 
خەڵاتی نۆبڵیان بۆ ئاشتی وەرگرت.

6
00:00:19,488 --> 00:00:22,246
کە ئەمە یەکێکە لە خەڵاتە هەرە بە نرخەکان 
لە جیهان،

7
00:00:22,246 --> 00:00:24,765
چەند کەسایەتییەکی ناودار خەڵاتی 
رێزلێنانیان پێبەخشرا

8
00:00:24,765 --> 00:00:29,872
وە ڕێکخراوە نێودەوڵەتیە بەناوبانگەکانی
مێژووش .

9
00:00:29,872 --> 00:00:34,896
بۆ ئەوەی تێبگەین کە چۆن دەستیان پێکرد،
دەگەڕێینەوە سەدەی هەژدەهەم.

10
00:00:34,896 --> 00:00:36,843
کیمیا زانی سویدی ئەلفرێد نۆبڵ

11
00:00:36,843 --> 00:00:40,063
ئەو زیاتر بە داهێنانی داینامیتی ناسرابوو،

12
00:00:40,063 --> 00:00:43,533
دەستپێکی ژیانی کارکردنی وەک داهێنەرێکی
سەرکەوتوو

13
00:00:43,533 --> 00:00:45,552
وە پیاوێکی بازرگان.

14
00:00:45,552 --> 00:00:48,553
دوای سی ساڵ، بوو بە دەوڵەمەندێکی بەرچاو.

15
00:00:48,553 --> 00:00:49,844
بەڵام ژنی نەهێنا،

16
00:00:49,844 --> 00:00:51,913
وە منداڵیشی نەبوو.

17
00:00:51,913 --> 00:00:54,342
وەسیەت نامەکەی کرایەوە دوای مردنی،

18
00:00:54,342 --> 00:00:58,894
ئەمە لە شوێن سوپرایزەکە بوو کە سامانەکەی
بەکاربهێندرێت بۆ پێنج خەڵات

19
00:00:58,894 --> 00:01:04,283
لە بواری فیزیا و کیمیا و پزیشکی و
ئەدەبی و ئاشتی.

20
00:01:04,283 --> 00:01:08,043
ئەو خەڵاتانەی پەیوەست بە نۆبڵ ڕوونکردبۆوە 
لە ژیانی بۆ زانست و

21
00:01:08,043 --> 00:01:10,274
هەوەسی ئەدەبی خۆی.

22
00:01:10,274 --> 00:01:12,194
بەڵام ئەی چی دەربارەی ئاشتی؟

23
00:01:12,194 --> 00:01:16,455
بەهۆی ئەوەی ناوی نۆبڵ لکێندرا بە داهێنانێک
کە بۆ شەڕ بەکاردەهێندرێت،

24
00:01:16,455 --> 00:01:21,303
زۆربەی خەڵک وا گریمانەیان کرد کە ئەمەی 
دروست کردووە بەبێ پەشیمانبوونەوە.

25
00:01:21,303 --> 00:01:25,505
لەگەڵ ئەوەشدا هەمووی گریمانە بوو بەڵام
ئەو هەستی خۆی دەرنەبڕی سەبارەت بەمە.

26
00:01:25,505 --> 00:01:29,775
وە داهێنانەکانی بەکارهاتن بۆ مەبەستی
دروستکردن.

27
00:01:29,775 --> 00:01:34,113
سەرەڕای ئەمەش، زۆرێک لە مێژووناسان پەیوەندیان
بە نۆبڵ کرد سەبارەت بە بابەتی ئاشتی

28
00:01:34,113 --> 00:01:37,095
بۆ ئەوەی نوسراوەکان بگەیەنێت بە 
هاوڕێکانی بۆ ماوەی دە ساڵ

29
00:01:37,095 --> 00:01:41,384
لەگەڵ بانگخوازی ئاشتی نەمساوی
بیرتاڤۆن سەتنەر.

30
00:01:41,384 --> 00:01:44,865
ڤۆن سەتنەر یەکێک بوو لە بەڕێوبەرانی 
جووڵەی ئاشتی نێودەوڵەتی،

31
00:01:44,865 --> 00:01:47,846
وە لە ساڵی ١٩٠٥، دوای مردنی نۆبڵ،

32
00:01:47,846 --> 00:01:52,295
بوو بە یەکەم ئافرەت کە خەڵاتی نۆبڵی بەخشی.

33
00:01:52,295 --> 00:01:55,644
وەسیەتی نۆبڵ بۆ خەڵاتی ئاشتی سێ 
ڕێکاری دیاری کرد،

34
00:01:55,644 --> 00:01:58,345
بە جیاوازی زیاتر لە خەڵاتەکانی
مەڵبەندی سویدی،

35
00:01:58,345 --> 00:02:00,815
کە لە نەرویج بەڕێوە دەچوو.

36
00:02:00,815 --> 00:02:04,735
داماڵاندنی چه‌ك و كۆنفڕانسی ئاشتی،
وه‌ برایه‌تی له‌ نێو گه‌لان.

37
00:02:04,735 --> 00:02:07,035
پێوه‌رێكه‌ بۆ فراوانكردن و ڕێگه‌گرتن له‌

38
00:02:07,035 --> 00:02:09,776
ڕێگه‌ی به‌له‌جیاتی بۆ پێشخستنی ئاشته‌وایی،

39
00:02:09,776 --> 00:02:12,635
وه‌كو مافه‌كانی مرۆڤ و گفتوگۆكردن.

40
00:02:12,635 --> 00:02:15,636
وه‌ خه‌ڵاتێك ته‌نها نابه‌خشرێت 
به‌ یه‌ك كه‌س.

41
00:02:15,636 --> 00:02:18,895
به‌ڵكو سێ یه‌كی خه‌ڵاته‌كه‌ دابه‌ش ده‌كرێ

42
00:02:18,895 --> 00:02:21,218
به‌سه‌ر دوو یان سێ له‌ براوه‌كان.

43
00:02:21,218 --> 00:02:24,126
ئینجا چۆن پاڵێوراوه‌كان 
كارده‌كه‌ن بۆ ئه‌م خه‌ڵاته‌؟

44
00:02:24,126 --> 00:02:25,876
سه‌باره‌ت به‌ ده‌زگای نۆبڵ،

45
00:02:25,876 --> 00:02:29,356
پاڵێوراوی باش له‌وانه‌یه‌ ئه‌ندام بێت 
له‌ ئه‌نجه‌مه‌نی نیشتیمانی،

46
00:02:29,356 --> 00:02:30,616
يان حكومه‌تی ده‌وڵه‌ت،

47
00:02:30,616 --> 00:02:32,596
يان دادگای نێوده‌وڵه‌تی.

48
00:02:32,596 --> 00:02:35,657
پاڵێوراوه‌ په‌سندكراوه‌كان له‌وانه‌یه‌ 
سه‌رۆكی زانكۆكان له‌خۆبگرێت،

49
00:02:35,657 --> 00:02:41,536
وه‌ پڕۆفیسۆر له‌ زانستی كۆمه‌ڵایه‌تی و 
مێژوو و یاسا و تیۆلۆجی،

50
00:02:41,536 --> 00:02:44,777
وه‌ وه‌رگرانی پێشووی خه‌ڵاتی ئاشتی.

51
00:02:44,777 --> 00:02:47,747
به‌ڵام ئه‌گه‌ر بته‌وێت زیاتر بزانیت 
له‌سه‌ر پاڵێوراوانی پێشوو،

52
00:02:47,747 --> 00:02:49,206
پێویسته‌ ئارام بگریت.

53
00:02:49,206 --> 00:02:53,825
هه‌موو زانیارییه‌كان له‌سه‌ر پاڵێوراوان
به‌ نهێنی ده‌مێنێته‌وه‌ بۆ ماوه‌ی ٥٠ساڵ.

54
00:02:53,825 --> 00:02:56,354
نموونه‌‌یه‌ك وه‌رگره‌ وه‌ك
مارتن لوته‌ر كینگ.

55
00:02:56,354 --> 00:03:01,128
ئێمه‌ نه‌مانزانی كێ هه‌ڵیبژاردووه‌ تا 
ساڵی ٢٠١٤.

56
00:03:01,128 --> 00:03:03,407
ئه‌وانه‌ی پاڵاوتیان گوێزرانه‌وه‌ بۆ 
كویكه‌رز.

57
00:03:03,407 --> 00:03:05,157
ئه‌وانه‌ی كه‌ خه‌ڵاته‌كه‌یان بردبۆوه
‌ پێشتر،

58
00:03:05,157 --> 00:03:08,926
وه‌ هه‌شت ئه‌ندام له‌ په‌رله‌مانی سویدی.

59
00:03:08,926 --> 00:03:13,439
ژماره‌یه‌كی بێ سنوور هه‌یه‌ له‌و كاتانه‌ی 
كه‌ كه‌سێك یان ڕێكخراوێك پاڵێوراو دیاری ده‌كه‌ن

60
00:03:13,439 --> 00:03:15,257
له‌ ڕاستیدا، جانی ئاده‌مس،

61
00:03:15,257 --> 00:03:18,879
ناسێندرا وه‌ك بنیاتنه‌ری كاری 
كۆمه‌ڵایه‌تی له‌ ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان

62
00:03:18,879 --> 00:03:24,167
وه‌ ٩١ جار پاڵێورا پێش بردنه‌وه‌ی 
به‌ خه‌ڵاته‌كه‌ له‌ كۆتاییدا.

63
00:03:24,167 --> 00:03:28,307
نەهاتنی پاڵێوراو بۆ خەڵات لەوانەیە شتێکی 
ئاسایی بێت.

64
00:03:28,307 --> 00:03:33,108
لە ساڵی ١٩٤٨ بڕیارەکە خەڵاتی نەدا بە 
مانهاتا غاندی بەهۆی مردنیەوە

65
00:03:33,108 --> 00:03:36,489
ئەوەی ڕوونکردنەوەی دا لەسەری کە ئەو ڕێزی 
لە کەسایەتی و ڕەوشتی خەڵک دەگرت

66
00:03:36,489 --> 00:03:39,839
لەبەر ئەوە ناویان نا براوەی وون بوون.

67
00:03:39,839 --> 00:03:41,564
و هەروەها لە خەڵاتی تری نۆبڵدا،

68
00:03:41,564 --> 00:03:45,249
خەڵاتی ئاشتی نەبەخشرا لە دوای مردنی.

69
00:03:45,249 --> 00:03:48,058
کارکردن بۆ هەڵبژاردنی نهێنی نزیکەی 
ساڵێک دەخایەنێت،

70
00:03:48,058 --> 00:03:50,690
وە جێبەجێ دەکرێت بەهۆی پێنج
ئەندامی دیاریکراو

71
00:03:50,690 --> 00:03:53,078
لە ئەنجومەنی نۆبڵی نەرویجی

72
00:03:53,078 --> 00:03:58,119
بێ بەش بوون لە هەبوونی هەر هەڵوێستێکی 
سیاسی فەرمی لە نەرویج.

73
00:03:58,119 --> 00:04:00,408
دەستێک لەگەڵ کۆمەڵێکی گەورە لە پاڵێوراوان،

74
00:04:00,408 --> 00:04:03,010
کە لە ٣٠٠ کەس تێپەڕی لە ساڵەکانی کۆتایی،

75
00:04:03,010 --> 00:04:06,771
هەڵدەستن بە گەیشتنیان بە کاری هەموو پاڵێوراوێک
دواترهەڵدەستن بە دانانی لیستی کۆتایی بۆ هەڵبژاردنەکانیان.

76
00:04:06,771 --> 00:04:09,357
دواهەمینیان بەڕێوبەری ئەنجومەنی نۆبڵ

77
00:04:09,357 --> 00:04:12,508
پاڵێوراوی براوە رادەگەیەنێت لە مانگی ت
شرینی یەکەم.

78
00:04:12,508 --> 00:04:16,487
کاتی ئاهەنگی رێزلێنانی براوە بۆ خەڵاتی 
نۆبڵ لە ١٠ ی کانونی یەکەم دەبێت،

79
00:04:16,487 --> 00:04:19,129
بۆ ساڵیادی مردنی ئەلفرێد نۆبڵ.

80
00:04:19,129 --> 00:04:21,490
خەڵاتەکە مەدالیایەکی ئاڵتونی لەخۆ دەگرێت

81
00:04:21,490 --> 00:04:26,540
لەسەر دەستەواژەیەکی لاتینی نوسراوە
"pro pace et fraternitate gentium,"

82
00:04:26,540 --> 00:04:29,935
مانای "بۆ ئاشتی و برایەتی لە نێو پیاوان،"

83
00:04:29,935 --> 00:04:33,620
هەروەها بڕوانامەی دبلۆم و بڕێکی زۆر 
لە پارە.

84
00:04:33,620 --> 00:04:36,154
لە دواییەکاندا، خەڵاتی نۆبڵ ٨ ملیۆن پارەی 
کرۆنەری سویدی بوو،

85
00:04:36,154 --> 00:04:38,639
کە دەکاتە نزیکی یەک ملیۆن دۆلاری ئەمریکی،

86
00:04:38,639 --> 00:04:41,772
دابەشدەکرێت بەسەر بەشی چەند براوەیەک.

87
00:04:41,772 --> 00:04:44,682
وە براوەکان دەتوانن چیان بوێت 
بیکەن بەم پارەیە،

88
00:04:44,682 --> 00:04:50,560
لە ساڵانی ڕابردوو زۆربەی براوەکان پارەکەیان
دەبەخشی بە ڕێکخراوە مرۆڤایەتییەکان.

89
00:04:50,560 --> 00:04:53,770
بۆ چەند ساڵێک خەڵاتی نۆبڵ بۆ ئاشتی 
دەبەخشرا بە زۆری

90
00:04:53,770 --> 00:04:56,550
بۆ پیاوانی ئەوروپی و ئەمریکای باکور.

91
00:04:56,550 --> 00:04:59,692
بەڵام لە ساڵەکانی کۆتایی گۆڕانکاری 
گەورە جێگەی گرتەوە،

92
00:04:59,692 --> 00:05:02,801
کە وای کرد خەڵاتەکە ببێتە جیهانی 
زیاتر لە پێشتر.

93
00:05:02,801 --> 00:05:06,351
٢٣ ڕێکخراو و ١٠٣ تاک،

94
00:05:06,351 --> 00:05:09,091
لە ناویاندا ٨٧ پیاو و ١٦ ئافرەت،

95
00:05:09,091 --> 00:05:13,963
١٢٦ خەڵاتی نۆبڵیان بۆ ئاشتی دەستەبەرکرد.

96
00:05:13,963 --> 00:05:19,261
لە نێویاندا دیزمۆند توتو کە پێشەنگی
کەمپینی توندوتیژی دژی ڕەگەزپەرستی دەکرد

97
00:05:19,261 --> 00:05:21,390
لە باشوری ئەفریقا،

98
00:05:21,390 --> 00:05:26,924
جودی ویلیامز کاری دەکرد لە جەنگدا لەگەڵ 
ئەلغام دژی مرۆڤ،

99
00:05:26,924 --> 00:05:31,622
ریگۆبێرتا مێنچو توم کە کاری دەکرد لەبەر یەکسانی 
کۆمەڵایەتی و لێکۆڵینەوە لە چاکردنەوە لە نێو خەڵک

100
00:05:31,622 --> 00:05:35,581
کە وردبینی کرد لەسەر پاراستنی مافی
دانیشتوانی بنەڕەتی،

101
00:05:35,581 --> 00:05:40,102
وە مارتی ئەتیساری کە هەموو هەوڵێکی تەرخان 
کرد بۆ یەکسان کردنی ململانێی نێودەوڵەتی

102
00:05:40,102 --> 00:05:43,402
لە نامیبا و کۆسۆفۆ و ئەندەنئسیا،

103
00:05:43,402 --> 00:05:47,403
وە ئەنگ سەن سووکی کە هەستا بە ململانێی بێ
توندوتیژی لەبەر هاتنەدی دیموکراتی و

104
00:05:47,403 --> 00:05:50,123
مافی مرۆڤ لە میانمار.

105
00:05:50,123 --> 00:05:53,032
هەروەها نموونەی خەڵک کە هانیان داین،

106
00:05:53,032 --> 00:05:54,232
وە یەکگرتوویان کردین،

107
00:05:54,232 --> 00:05:56,151
وە خۆیان سەلماند لە ڕێگەی دەستکەوتاکانیان

108
00:05:56,151 --> 00:05:58,372
کە زۆرێک لە ڕێگا هەیە بۆ هاتنەدی ئاشتی.