WEBVTT

00:00:07.553 --> 00:00:11.260
Ogromne winorośle porastające
południe Stanów Zjednoczonych,

00:00:11.260 --> 00:00:16.533
wspinające się nawet do 300 metrów,
oplatając drzewa i pochłaniając budynki.

00:00:16.533 --> 00:00:21.109
Żarłoczny wąż mogący pożreć aligatora.

00:00:21.109 --> 00:00:25.158
Króliki, które zjadły wszystko
i umierają z głodu.

00:00:25.158 --> 00:00:27.149
To nie sceny z horrorów.

00:00:27.149 --> 00:00:28.545
To prawdziwe historie,

00:00:28.545 --> 00:00:32.410
ale jak coś takiego mogło się zdarzyć?

00:00:32.410 --> 00:00:35.880
To trzy przykłady gatunków inwazyjnych,

00:00:35.880 --> 00:00:39.033
szkodliwych nie przez to, czym są,

00:00:39.033 --> 00:00:41.802
ale przez to, gdzie się znalazły.

00:00:41.802 --> 00:00:43.443
Na przykład winorośl kudzu

00:00:43.443 --> 00:00:47.695
rosła spokojnie we wschodniej Azji,
zjadana przez różne owady

00:00:47.695 --> 00:00:50.461
i wyniszczana przez chłodne zimy.

00:00:50.461 --> 00:00:51.977
Jej los się odmienił,

00:00:51.977 --> 00:00:55.072
kiedy sprowadzono ją do 
południowo-wschodnich Stanów

00:00:55.072 --> 00:00:58.639
do dekoracji ganków i karmienia bydła.

00:00:58.639 --> 00:01:02.665
Sadzenie wspierał rząd,
żeby walczyć z erozją gleby.

00:01:02.665 --> 00:01:08.061
Słoneczne tereny, łagodny klimat
i brak naturalnych wrogów sprawiły,

00:01:08.061 --> 00:01:10.453
że rosła niekontrolowanie,

00:01:10.453 --> 00:01:15.247
aż wreszcie nazwano ją rośliną,
która zjadła Południe.

00:01:15.247 --> 00:01:19.018
W Everglade na Florydzie pytony z Birmy,

00:01:19.018 --> 00:01:21.558
prawdopodobnie wypuszczone przez hodowców,

00:01:21.558 --> 00:01:25.908
powodują zmniejszenie 
populacji różnych organizmów.

00:01:25.908 --> 00:01:28.733
Skutecznie konkurują
z innymi drapieżnikami,

00:01:28.733 --> 00:01:30.892
jak aligator czy pantera,

00:01:30.892 --> 00:01:33.896
znacząco uszczuplając
ich źródła pożywienia.

00:01:33.896 --> 00:01:35.916
Nie są problemem w ojczystej Azji,

00:01:35.916 --> 00:01:41.582
bo tam choroby, pasożyty i drapieżniki
regulują liczebność ich populacji.

00:01:41.582 --> 00:01:45.635
W Australii europejskie króliki
zjadły tyle roślinności,

00:01:45.635 --> 00:01:50.494
że pozbawiły jedzenia nie tylko siebie,
ale i innych roślinożerców.

00:01:50.494 --> 00:01:52.137
Są całkiem nowym dodatkiem,

00:01:52.137 --> 00:01:58.768
celowo sprowadzonym na kontynent,
bo jeden człowiek lubił na nie polować.

00:01:58.768 --> 00:02:00.596
Jak w przypadku pytonów z Birmy,

00:02:00.596 --> 00:02:05.012
różne czynniki w ich naturalnym środowisku
trzymają liczebność populacji w ryzach.

00:02:05.012 --> 00:02:07.171
Brak drapieżników w Australii

00:02:07.171 --> 00:02:10.740
i klimat idealny
do całorocznej reprodukcji

00:02:10.740 --> 00:02:13.736
pozwoliły na ogromny wzrost ich populacji.

00:02:13.736 --> 00:02:16.477
Dlaczego tak się dzieje?

00:02:16.477 --> 00:02:18.272
Większość ekosystemów

00:02:18.272 --> 00:02:22.458
powstała w ciągu tysięcy lat
ewolucji różnych organizmów

00:02:22.458 --> 00:02:24.711
przystosowujących się
do środowiska i do siebie

00:02:24.711 --> 00:02:27.644
aż do osiągnięcia równowagi.

00:02:27.644 --> 00:02:31.828
Zdrowe ekosystemy utrzymują ten stan
dzięki czynnikom ograniczającym,

00:02:31.828 --> 00:02:36.947
warunkom środowiska regulującym
liczebność i zasięg gatunku,

00:02:36.947 --> 00:02:39.942
jak ukształtowanie terenu i klimat,

00:02:39.942 --> 00:02:41.451
dostępność pożywienia,

00:02:41.451 --> 00:02:44.702
obecność lub brak drapieżników.

00:02:44.702 --> 00:02:49.303
Wzrost rośliny zależy
od nasłonecznienia i żyzności gleby.

00:02:49.303 --> 00:02:53.009
Ilość jadalnych roślin
wpływa na populację roślinożerców,

00:02:53.009 --> 00:02:56.453
a ta na liczebność drapieżników.

00:02:56.453 --> 00:03:01.338
Zdrowa populacja drapieżników
zmniejsza liczebność roślinożerców,

00:03:01.338 --> 00:03:03.696
żeby nie pożarły wszystkich roślin.

00:03:03.696 --> 00:03:08.105
Ale nawet najmniejsza zmiana
może zaburzyć tę równowagę,

00:03:08.105 --> 00:03:10.903
a nagłe wprowadzenie obcego organizmu

00:03:10.903 --> 00:03:13.417
może mieć poważne skutki.

00:03:13.417 --> 00:03:16.667
Gatunek, który wyewoluował 
w danym środowisku,

00:03:16.667 --> 00:03:19.558
jest podatny na inne
czynniki ograniczające,

00:03:19.558 --> 00:03:20.852
jak drapieżniki,

00:03:20.852 --> 00:03:22.519
źródła energii

00:03:22.519 --> 00:03:24.061
czy klimat.

00:03:24.061 --> 00:03:28.514
Jeśli w nowym środowisku te czynniki
nie ograniczą wzrostu populacji,

00:03:28.514 --> 00:03:30.765
będzie się ona powiększać,

00:03:30.765 --> 00:03:33.239
zabierać zasoby rodzimym gatunkom

00:03:33.239 --> 00:03:36.777
i zaburzać cały ekosystem.

00:03:36.777 --> 00:03:41.358
Gatunki trafiają czasem
naturalnie do innych środowisk

00:03:41.358 --> 00:03:42.346
przez burze,

00:03:42.346 --> 00:03:43.480
prądy oceaniczne

00:03:43.480 --> 00:03:45.150
czy zmiany klimatu.

00:03:45.150 --> 00:03:49.983
Większość gatunków inwazyjnych
sprowadził jednak człowiek.

00:03:49.983 --> 00:03:51.844
Często nieumyślnie,

00:03:51.844 --> 00:03:57.383
jak racicznicę zmienną, zawleczoną
do jeziora Erie na statkach towarowych.

00:03:57.383 --> 00:03:59.546
Ludzie przemieszczający się po świecie

00:03:59.546 --> 00:04:03.698
celowo zabierali ze sobą
rośliny i zwierzęta,

00:04:03.698 --> 00:04:06.553
rzadko myśląc o konsekwencjach.

00:04:06.553 --> 00:04:08.872
Teraz, gdy wiemy więcej

00:04:08.872 --> 00:04:11.326
o wpływie gatunków inwazyjnych 
na różne ekosystemy,

00:04:11.326 --> 00:04:15.925
wiele rządów dokładnie monitoruje 
transport zwierząt i roślin

00:04:15.925 --> 00:04:18.953
i zabrania importu pewnych gatunków.

00:04:18.953 --> 00:04:22.112
Czy to możliwe, że gatunek,
który najsilniej wpłynął na środowisko,

00:04:22.112 --> 00:04:26.964
to grupa naczelnych, które z Afryki
rozprzestrzeniły się na cały świat?

00:04:26.964 --> 00:04:30.401
Czy my jesteśmy gatunkiem inwazyjnym?