WEBVTT

00:00:08.014 --> 00:00:12.505
كارى سەرەكى قەڵەوى خۆ 
كۆكردنەوەيە لە يەدەگى خۆراك.

00:00:12.505 --> 00:00:15.821
لە پێشتردا، هەڵبژاردنى 
سروشتى ماوەيى پەسەند كردووە

00:00:15.821 --> 00:00:19.949
كە بەرگەى بارودۆخە سەختەكان بە 
هەڵگرتنى قەڵەوي لە ڕادە بەدەر دەگرێت.

00:00:19.949 --> 00:00:23.819
چونكە بەدخۆراكى ستانداردى بەردەوام
بووە بە درێژايى مێژووى مرۆڤايەتى،

00:00:23.819 --> 00:00:26.693
بۆماەىيى گەشەيان سەند 
بۆ ئەوەى چەورى كۆبكاتەوە.

00:00:26.693 --> 00:00:29.543
كەى قەڵەوى بووە بە كێشە؟

00:00:29.543 --> 00:00:33.862
كاريگەرييە نەرێنيەكانى كێش 
لە ئەدەبياتى پزيشكيدا باس نەكراوە

00:00:33.862 --> 00:00:36.754
تا كۆتايى سەدەى ١٨.

00:00:36.754 --> 00:00:40.257
پێشكەوتنى تەكنەلۆجيا كە پەيوەستن
بە پێوانەى تەندروستى گشتى

00:00:40.257 --> 00:00:45.451
بۆ باشتركردنى چەنديەتى و چۆنيەتى
ژيان، جگە لە هەمەجۆرى خۆراك.

00:00:45.451 --> 00:00:49.145
بەردەوامى خواردنى باش 
خەڵكى تەندروست چالاك دەكات

00:00:49.145 --> 00:00:51.225
لە خۆشگوزەرانى ئابووريدا.

00:00:51.225 --> 00:00:54.480
بەرهەمدارى و كاتە خۆشەكان زيادى كرد

00:00:54.480 --> 00:00:56.476
و كێشى كەمەر زيادى كرد.

00:00:56.476 --> 00:01:00.855
لە ناوەڕاستى سەدەى ١٩ دا قەڵەوى
يان كێشى لىەڕادەبەدەر زيادى كرد،

00:01:00.855 --> 00:01:04.108
وەك هۆكارى نائەمنى تەندروستى،

00:01:04.108 --> 00:01:07.487
سەدەيەك دواتر بە كوشندە پێناسە كرا.

00:01:07.487 --> 00:01:12.399
جياوازى لە نێوان قەڵەوبوون و قەڵەوى؟

00:01:12.399 --> 00:01:16.648
ئەو ژمێريارەى پێى دەوترێت
BMI فەرمانەكەمان نيشان دەدات.

00:01:16.648 --> 00:01:20.079
بۆ نموونە كەسێك كێشەكەى ٦٥ كيلەگرام بوو

00:01:20.079 --> 00:01:22.792
درێژيەكەى يەك مەتر و نيوە،

00:01:22.792 --> 00:01:26.226
و MBIى لەش نزيكەى ٢٩.

00:01:26.226 --> 00:01:29.110
قەڵەوى حاڵەتى زيادبوونى چەورى لەشە

00:01:29.110 --> 00:01:32.985
كاتێك ڕوودەدات كە BMI لە ٣٠ زياتر بێت،

00:01:32.985 --> 00:01:37.445
كێش زياد كردنەكە لەنێوان ٢٥ بۆ ٢٩.٩ بێت.

00:01:37.445 --> 00:01:41.010
لەكاتێكدا BMI بەسوودە لە 
هەڵسەنگاندنى كێشى تەندروستيدا،

00:01:41.010 --> 00:01:44.257
دەتوانرێ ناوەڕۆكى چەورى
لەشى ڕاستەقينە بخەمڵێنرێ

00:01:44.257 --> 00:01:47.974
بە لەرچاو گرتنى داتاكانى وەك چێوەى كەمەر

00:01:47.974 --> 00:01:49.859
قەبارەى ماسەلكە.

00:01:49.859 --> 00:01:53.203
BMI جەستەى وەرزشوانان
بەشێوەيەكى سروشتى بەرزە.

00:01:53.203 --> 00:01:56.331
چۆن كەسێك دەبێتە كەسێكى قەڵەو؟

00:01:56.331 --> 00:02:00.359
زۆر بەئاسانى ، قەڵەوى لە 
ناهاوسەنگى وزەدا دروست دەبێت.

00:02:00.359 --> 00:02:03.135
ئەگەر وزە لە كالۆرى زياد بێت

00:02:03.135 --> 00:02:06.574
وزەيەكى زياتر لە چالاكى
جەستەييدا بەكار دێت.

00:02:06.574 --> 00:02:10.286
جەستە وزە زيادەكان لەشێوەى
چەوريدا كۆدەكاتەوە.

00:02:10.286 --> 00:02:14.455
لەزۆربەى حاڵەتەكاندا ناهاوسەنگى لەئەنجامى 
تێكەڵبوونى بارودۆخەوە ڕوودەدات

00:02:14.455 --> 00:02:16.479
و بژاردەيى كەسى.

00:02:16.479 --> 00:02:21.113
پێويستە هەنرزەكاران لە هەفتەيەكدا بۆماوەى
دوو كاتژمێر و نيو لە ڕۆژێكدا وەرزش بكەن،

00:02:21.113 --> 00:02:23.756
منداڵانيش بۆماوەى كاتژمێرێك لە ڕۆژێكدا.

00:02:23.756 --> 00:02:28.133
لە ئاستى جيهانيدا، لەگەڵ ئەوەشدا لە ٤ كەس
١ كەس و لە ١٠ هەرزەكار ٨ كەس هەن

00:02:28.133 --> 00:02:29.856
چالاكى تەواو ئەنجام نادەن.

00:02:29.856 --> 00:02:33.474
خواردنى زۆر كالۆرى بەرهەمهێنرا 
و زياد كردنى بەشە خۆراكييەكان

00:02:33.474 --> 00:02:35.516
جگە لە بازاڕ كردنى چڕ

00:02:35.516 --> 00:02:38.043
بەرەو زۆر خواردنى نەرێنى.

00:02:38.043 --> 00:02:39.383
و نەبوونى سەرچاوەى بەردەست،

00:02:39.383 --> 00:02:42.418
تواناى كڕينى خۆراكى 
تەندروست و هەرزانە نەبێت

00:02:42.418 --> 00:02:46.579
مەترسى زياتر لە كۆمەڵگا 
هەژارەكان دروست دەكات.

00:02:46.579 --> 00:02:49.093
لەگەڵ ئەوەشدا تێكەڵكردنە 
بۆماوەياكان ڕۆڵ دەبينێت.

00:02:49.093 --> 00:02:52.264
لێكۆڵينەوەكان دەريان خستووە كە خێزان
و دووانە لەيەكترى جيانەكراون

00:02:52.264 --> 00:02:56.351
بە ئاشكرا دەريدەخات منداڵ
بوون هۆكارێكە بۆ قەڵەو.

00:02:56.351 --> 00:02:59.258
لێكۆڵينەوەكانى ئەو دوايانەش 
لينكێكى نێوان قەڵويان دۆزيتەوە

00:02:59.258 --> 00:03:04.288
لەنێوان جۆرەكانى زيندەوەرە بەكتريايەكاندا 
كە لە كۆئەندامى هەرسكردنمان دەژين.

00:03:04.288 --> 00:03:09.255
هەر هۆكارێك بێت قەڵەوى وەك پەتايەكى
جيهانى گەشەسەندوو دەمێنێتەوە.

00:03:09.255 --> 00:03:12.790
بەشێوەيەكى بەرچاو ئەگەرى
نەخۆشيەكان زياد دەكات،

00:03:12.790 --> 00:03:14.136
وەك شەكرە،

00:03:14.136 --> 00:03:15.254
نەخۆشە دڵ،

00:03:15.254 --> 00:03:16.817
و پەستانى خوێن،

00:03:16.817 --> 00:03:18.322
و قەلەقى،

00:03:18.322 --> 00:03:19.974
و شێرپەنجە.

00:03:19.974 --> 00:03:24.474
هەروەها كار دەكاتە سەر هەموو تەمەنێك
و ڕەگەزێك و چينەكانى كۆمەڵگا

00:03:24.474 --> 00:03:27.512
لە جيهانى گەشەسەندوودا.

00:03:27.512 --> 00:03:32.350
قەڵەوى مناڵانى جيهان لە ماووەى 
دوو دەيەى ڕابردوو گەيشتە ٦٠%،

00:03:32.350 --> 00:03:35.666
ناكرێت چيتر كێشەيەكى 
وا گرينگ پەراوێز بخرێت.

00:03:35.666 --> 00:03:41.038
كاتێك كەسێك قەڵەو دەبێت، ڕێگەى 
چاكبوونەوەش بەپێى كات زياد لە پڕ دەبێت.

00:03:41.038 --> 00:03:45.852
گۆڕانكارى هۆڕمۆتى و ميتابۆلى وەڵامى
جەستە بۆ زۆر خواردن كەم دەكاتەوە.

00:03:45.852 --> 00:03:50.322
دواى ئەوەى كێش لەدەست دەدات
و كالۆرى كەمتر دەسووتێنێت

00:03:50.322 --> 00:03:52.256
لە كاتى ئەنجامدانى ڕاهێنانە هاوشێوەكان

00:03:52.256 --> 00:03:55.199
بۆ كەسێك كە بەسروشتى هەمان كێشى هەيە،

00:03:55.199 --> 00:03:58.668
ئەمە وادەكات لە چەورى
لەڕادەبەدەر ڕزگارمان ببێت،

00:03:58.668 --> 00:04:00.165
كاتێك كێش زياد دەكات،

00:04:00.165 --> 00:04:03.756
زيان گەياندن بە ڕێڕەوەكانى
ژماردن دژوارتر دەكات

00:04:03.756 --> 00:04:07.165
مێشك بڕى خواردنى خورا 
و چەورى هەڵگيراو دەژمێرێت.

00:04:07.165 --> 00:04:08.619
بەڵام هەندێك بەڵگە هەيە

00:04:08.619 --> 00:04:11.867
ئەوە دەردەخات كە گۆڕاكارى ڕەفتار 
بۆ ماوەيەكى درێژ و چاودێرييەكى باش

00:04:11.867 --> 00:04:15.471
دەتوانرێت ئەو كێشە تەندروستيەى
پەيوەندى بە قەڵويەوە هەبێت.

00:04:15.471 --> 00:04:18.418
و دابەزاندنى كێش لەئەنجامى بەردەوامى
گۆڕانكارى لە شێوازى ژيان،

00:04:18.418 --> 00:04:21.163
يان چارەسەرى دژە نەخۆشى وەك
نەشتەرگەرى نەخۆشە بەرتريك،

00:04:21.163 --> 00:04:25.069
دەتوانێت بەرهەڵايى ئەنسۆلين باشتر
بكات و سووتان كەم بكاتەوە.

00:04:25.069 --> 00:04:29.611
ئەوەى دوێنێ هێڵى ژيانى ئێمە
بوو، ئەمڕۆ ئازار و مەينەتيمانە.

00:04:29.611 --> 00:04:33.415
لەگەڵ ئەوەى جوڵەى خەڵكى جيهان بەردەوام
خاو دەبێتە و قەبارەيان زياد دەكات،

00:04:33.415 --> 00:04:37.080
جوڵە و هۆشياريمان لە خواردنى تەندروست
يارمەتيمان دەدات بگەينە كێشى تەواو.

00:04:37.080 --> 00:04:40.070
بێگوومان بۆ تەندروستى گشتيمان پێويستە

00:04:40.070 --> 00:04:42.977
و كاريگەرى ئەم پەتايە 
لەسەر هەموو وڵاتانى جيهان

00:04:42.977 --> 00:04:45.119
و لەبەر هۆكارى جياوازى
كۆمەڵايەتى و ئابوورى،

00:04:45.119 --> 00:04:48.569
ناتوانرێت قەڵەوى وەك 
كێشەيەكى دابڕاو دابندرێت.

00:04:48.569 --> 00:04:50.643
ڕێوشوێنە جيهانيەكان
بۆ كەمكردنەوەى قەڵەوى

00:04:50.643 --> 00:04:53.355
بۆتە پێويستيەك تاوەكو 
جيهان ئەو كێشە ڕێكبخات.