WEBVTT

00:00:00.917 --> 00:00:04.085
Gwatemala zdrowieje
po 36-letnim konflikcie zbrojnym.

00:00:04.085 --> 00:00:06.616
Konflikcie, który trwał
podczas Zimnej Wojny.

00:00:06.616 --> 00:00:10.669
To było tylko małe lewicowe powstanie

00:00:10.669 --> 00:00:13.836
i druzgocący odzew ze strony rządu.

00:00:13.836 --> 00:00:16.678
Rezultatem tych działań
jest 200 000 ofiar cywilnych,

00:00:16.678 --> 00:00:20.332
160 000 z nich zabito
w miejscu zamieszkania:

00:00:20.332 --> 00:00:24.238
małe dzieci, mężczyzn, 
kobiety, nawet starców.

00:00:24.238 --> 00:00:27.858
Około 40 000 uznano za zaginionych,

00:00:27.858 --> 00:00:30.178
szukamy ich do dziś.

00:00:30.178 --> 00:00:32.738
Nazywamy ich "Desaparecidos".

NOTE Paragraph

00:00:32.738 --> 00:00:35.603
83% z ofiar to Majowie,

00:00:35.603 --> 00:00:39.388
potomkowie pierwotnych mieszkańców

00:00:39.388 --> 00:00:40.744
Ameryki Centralnej.

00:00:40.744 --> 00:00:44.251
Tylko około 17% ofiar pochodzi z Europy.

00:00:44.251 --> 00:00:46.308
Najważniejsze tutaj jest to,

00:00:46.308 --> 00:00:52.329
że właśnie ludzie, którzy mieli
nas bronić, policja, wojsko,

00:00:52.329 --> 00:00:54.995
popełnili większość przestępstw.

NOTE Paragraph

00:00:56.035 --> 00:00:59.327
A teraz rodziny chcą informacji.

00:00:59.335 --> 00:01:00.902
Chcą wiedzieć, co się stało.

00:01:00.902 --> 00:01:03.092
Chcą ciał swoich najbliższych.

00:01:03.092 --> 00:01:06.339
Ale przede wszystkim chcą,

00:01:06.339 --> 00:01:10.395
żeby wszyscy wiedzieli,
że ich bliscy nie zrobili nic złego.

NOTE Paragraph

00:01:11.505 --> 00:01:17.164
W moim przypadku to mojemu ojcu
grożono śmiercią w 1980 roku.

00:01:17.164 --> 00:01:19.563
Więc wyjechaliśmy z Gwatemali

00:01:19.563 --> 00:01:20.687
i przyjechaliśmy tutaj.

00:01:20.687 --> 00:01:23.323
Dorastałem w Nowym Yorku, na Brooklynie,

00:01:23.323 --> 00:01:25.323
chodziłem do liceum w New Utrecht

00:01:25.323 --> 00:01:27.141
i mam dyplom z Brooklyn College.

00:01:27.141 --> 00:01:28.707
Rzecz w tym,

00:01:28.707 --> 00:01:32.578
że zupełnie nie wiedziałem,
co się dzieje w Gwatemali.

00:01:32.578 --> 00:01:35.447
Nie chciałem, to było zbyt bolesne.

00:01:35.447 --> 00:01:39.754
Ale w 1995 roku postanowiłem
coś z tym zrobić.

00:01:39.754 --> 00:01:40.908
Więc wróciłem.

00:01:40.908 --> 00:01:44.488
Wróciłem do Gwatemali, żeby szukać ciał,

00:01:44.488 --> 00:01:48.961
by zrozumieć, co się stało,
i by odszukać cząstkę samego siebie.

NOTE Paragraph

00:01:50.051 --> 00:01:53.414
Nasza praca polega
na udzielaniu informacji.

00:01:53.414 --> 00:01:56.384
Rozmawiamy z krewnymi
i pozwalamy im zdecydować.

00:01:56.384 --> 00:01:59.614
Mogą nam opowiedzieć swoją historię,

00:01:59.614 --> 00:02:01.466
co widzieli,

00:02:01.466 --> 00:02:03.594
opowiedzieć o tych, których kochali.

00:02:03.594 --> 00:02:04.880
Co ważniejsze

00:02:04.880 --> 00:02:08.878
dajemy im możliwość
ofiarowania nam cząstki siebie.

00:02:08.878 --> 00:02:11.354
Cząstki, esencji tego, kim są.

00:02:11.354 --> 00:02:13.611
Ich DNA zamierzamy porównać

00:02:13.611 --> 00:02:16.331
z DNA szkieletów.

NOTE Paragraph

00:02:16.331 --> 00:02:19.386
W tym czasie szukamy też ciał.

00:02:19.386 --> 00:02:21.374
To już szkielety,

00:02:21.374 --> 00:02:24.280
bo większość tych przestępstw
popełniono 32 lata temu.

00:02:24.280 --> 00:02:25.526
Kiedy znajdujemy grób,

00:02:25.526 --> 00:02:29.656
usuwamy ziemię, czyścimy ciała,
dokumentujemy i ekshumujemy.

00:02:29.656 --> 00:02:33.095
Dosłownie wyciągamy szkielety z ziemi.

NOTE Paragraph

00:02:33.095 --> 00:02:37.237
Ciała zabieramy do miasta,
do naszego laboratorium,

00:02:37.237 --> 00:02:40.321
i próbujemy zrozumieć dwie rzeczy:

00:02:40.321 --> 00:02:42.614
po pierwsze - jak zginęli.

00:02:42.614 --> 00:02:46.058
Tu widać ranę postrzałową z tyłu głowy

00:02:46.058 --> 00:02:48.367
albo ranę po uderzeniu maczety.

00:02:48.367 --> 00:02:51.693
Po drugie chcemy zrozumieć, kim oni są.

00:02:51.693 --> 00:02:53.722
Czy to jest niemowlę,

00:02:55.152 --> 00:02:56.809
czy dorosły.

00:02:56.809 --> 00:02:58.949
Kobieta czy mężczyzna.

00:02:58.949 --> 00:03:00.732
Po skończeniu analizy

00:03:00.732 --> 00:03:03.458
pobieramy fragment kości

00:03:03.458 --> 00:03:06.272
i wyodrębniamy z niej DNA.

00:03:06.272 --> 00:03:07.367
Uzyskane DNA

00:03:07.367 --> 00:03:12.127
porównujemy z DNA rodzin, oczywiście.

NOTE Paragraph

00:03:12.127 --> 00:03:15.771
Najlepiej wyjaśnię to
na dwóch przypadkach.

00:03:15.771 --> 00:03:18.318
Pierwszy to sprawa militarnego dziennika.

00:03:18.318 --> 00:03:22.993
Dokument przemycono
nie wiadomo skąd w 1999 roku.

00:03:22.993 --> 00:03:27.673
Państwo śledziło poszczególne osoby,

00:03:27.673 --> 00:03:31.604
ludzi, którzy, tak jak wy,
chcieli zmienić swój kraj.

00:03:31.604 --> 00:03:34.484
Wszystko zapisywano.

00:03:34.484 --> 00:03:38.734
Zapisali też datę egzekucji.

00:03:38.734 --> 00:03:41.715
Wewnątrz tego żółtego
prostokąta widać kod,

00:03:41.715 --> 00:03:44.026
jest to tajny szyfr: 300.

00:03:44.026 --> 00:03:45.523
Następnie widać datę.

00:03:45.523 --> 00:03:49.196
Liczba 300 oznacza "egzekucja",
a data oznacza termin wykonania.

00:03:49.196 --> 00:03:52.584
Za chwilę do tego wrócimy.

00:03:53.064 --> 00:03:56.689
Przeprowadziliśmy ekshumację w 2003 roku,

00:03:56.689 --> 00:04:01.530
kiedy to ekshumowaliśmy 220 ciał
z 53 grobów w bazie wojskowej.

00:04:02.640 --> 00:04:06.635
Grób 9 pasował do rodziny
Sergia Saula Linaresa.

00:04:06.635 --> 00:04:09.361
Sergio był profesorem na uniwersytecie.

00:04:09.361 --> 00:04:11.752
Ukończył Uniwersytet Stanowy Iowa

00:04:11.752 --> 00:04:14.129
i wrócił do Gwatemali, by zmienić kraj.

00:04:14.129 --> 00:04:18.003
Został złapany 23 lutego 1984 roku.

00:04:18.003 --> 00:04:22.092
Jak widać, został stracony
29 marca 1984 roku.

00:04:22.092 --> 00:04:23.658
To było niezwykłe.

00:04:23.658 --> 00:04:26.680
Mieliśmy ciało, mieliśmy
dane krewnych i ich DNA,

00:04:26.680 --> 00:04:30.026
a teraz także dokument,
który mówi dokładnie, co się stało.

NOTE Paragraph

00:04:30.026 --> 00:04:31.519
Ale, co najważniejsze,

00:04:31.519 --> 00:04:35.816
dwa tygodnie znowu się nam udało:

00:04:35.816 --> 00:04:40.617
w tym samym grobie
znaleźliśmy Amancia Villatoro.

00:04:40.617 --> 00:04:43.363
DNA tego ciała
też pasowało do DNA rodziny.

00:04:43.363 --> 00:04:46.732
Wtedy zauważyliśmy,
że on też był w dzienniku.

00:04:46.732 --> 00:04:51.903
Co zdumiewające, jego też
zamordowano 29 marca 1984 roku.

00:04:51.903 --> 00:04:55.749
Zadaliśmy więc sobie pytanie,
ile ciał znajduje się w tej mogile?

00:04:56.226 --> 00:04:57.413
Sześć.

00:04:57.433 --> 00:05:05.300
Następne pytanie: ile osób
zamordowano 29 marca 1984 roku?

00:05:06.716 --> 00:05:09.034
Również sześć.

00:05:09.034 --> 00:05:14.726
Oto są Juan de Dios, Hugo, Moises i Zoilo.

00:05:14.726 --> 00:05:18.574
Wszystkich zabito tego samego dnia,
uprowadzono z różnych miejsc

00:05:18.574 --> 00:05:20.328
i w różnych okolicznościach.

00:05:20.328 --> 00:05:22.012
Wszyscy spoczęli w tym grobie.

00:05:22.012 --> 00:05:24.636
Potrzebowaliśmy tylko DNA
tych czterech rodzin.

00:05:24.636 --> 00:05:27.881
Pojechaliśmy ich szukać i udało się.

00:05:27.881 --> 00:05:31.844
Zidentyfikowaliśmy sześć ciał
i oddaliśmy je rodzinom.

NOTE Paragraph

00:05:32.344 --> 00:05:34.783
Inny przypadek, o którym opowiem,

00:05:34.783 --> 00:05:38.871
jest związany z bazą wojskową
o nazwie CREOMPAZ.

00:05:38.871 --> 00:05:43.482
Oznacza to "wierzyć w pokój",
ale w rzeczywistości skrót znaczy

00:05:43.482 --> 00:05:46.501
Regionalne Dowództwo Centralne
dla Operacji Podtrzymania Pokoju.

00:05:46.501 --> 00:05:51.491
Tutaj gwatemalska armia
trenuje rozjemców z innych krajów,

00:05:51.491 --> 00:05:54.332
tych, którzy służą w ONZ

00:05:54.332 --> 00:05:57.095
i jadą do krajów takich
jak Haiti czy Kongo.

00:05:57.715 --> 00:05:59.968
Posiadaliśmy świadectwo, które mówiło,

00:05:59.968 --> 00:06:02.713
że w tej bazie są ciała i groby.

00:06:02.713 --> 00:06:07.038
Weszliśmy z nakazem przeszukania
i po dwóch godzinach znaleźliśmy

00:06:07.038 --> 00:06:12.192
pierwszy z 84 grobów, łącznie 533 ciał.

00:06:12.192 --> 00:06:14.829
Kiedy się nad tym zastanowić,

00:06:14.829 --> 00:06:18.166
rozjemców trenowano nad zwłokami.

00:06:18.166 --> 00:06:19.965
To jest bardzo ironiczne.

NOTE Paragraph

00:06:21.545 --> 00:06:24.982
Ciała leżały zwykle twarzą w dół,

00:06:24.982 --> 00:06:27.352
ręce związane na plecach,

00:06:27.352 --> 00:06:29.476
zawiązane oczy, różne uszkodzenia.

00:06:29.476 --> 00:06:32.505
To byli bezbronni ludzie,
których zamordowano.

00:06:32.505 --> 00:06:36.530
Ludzie, których poszukuje 533 rodzin.

00:06:36.530 --> 00:06:39.142
Teraz skupimy się na Mogile 15.

00:06:39.142 --> 00:06:42.838
Zauważyliśmy, że mogiła 15.
była pełna kobiet i dzieci.

00:06:42.838 --> 00:06:45.041
Było ich 63.

00:06:45.041 --> 00:06:48.269
To natychmiast dało nam do myślenia,

00:06:48.269 --> 00:06:50.544
gdzie jest taki przypadek?

00:06:50.544 --> 00:06:53.237
Kiedy dotarłem do Gwatemali w 1995 roku,

00:06:53.237 --> 00:06:58.638
słyszałem o masakrze z 14 maja 1982 roku,

00:06:58.638 --> 00:07:01.021
kiedy to armia wkroczyła, zabiła mężczyzn,

00:07:01.021 --> 00:07:05.256
a kobiety i dzieci zabrała
helikopterami w nieznane.

00:07:06.026 --> 00:07:06.968
Wiecie co?

00:07:06.968 --> 00:07:11.161
Ubrania z tej mogiły pasowały
do odzieży używanej w regionie,

00:07:11.161 --> 00:07:12.891
z którego ich zabrano,

NOTE Paragraph

00:07:12.891 --> 00:07:15.274
z którego zabrano te kobiety i dzieci.

NOTE Paragraph

00:07:15.274 --> 00:07:18.496
Zgadnijcie, co wykazały analizy DNA?

00:07:18.667 --> 00:07:21.034
Zidentyfikowaliśmy
Martinę Rojas i Manuela Chena.

00:07:21.034 --> 00:07:24.109
Oboje wtedy zniknęli
i teraz mogliśmy to udowodnić.

00:07:24.109 --> 00:07:27.119
Mieliśmy fizyczne dowody tego zdarzenia

00:07:27.119 --> 00:07:29.860
i że tych ludzi zabrano do tej bazy.

00:07:29.860 --> 00:07:33.118
Manuel Chen miał trzy lata.

00:07:33.118 --> 00:07:37.985
Jego matka poszła nad rzekę
wyprać ubrania i zostawiła go z sąsiadką.

00:07:37.985 --> 00:07:39.689
Wtedy wkroczyła armia,

00:07:39.689 --> 00:07:43.089
zabrała go helikopterem
i ślad po nim zaginął,

00:07:43.089 --> 00:07:45.008
aż znaleźliśmy go w mogile 15.

NOTE Paragraph

00:07:46.748 --> 00:07:50.726
Dzięki nauce, archeologii,
antropologii, genetyce,

00:07:50.726 --> 00:07:53.960
dajemy głos tym, którzy mówić nie mogą.

00:07:53.960 --> 00:07:55.645
Ale robimy coś jeszcze.

00:07:55.645 --> 00:07:57.810
Dostarczamy dowodów do procesów,

00:07:57.810 --> 00:07:59.562
jak do procesu o ludobójstwo,

00:07:59.562 --> 00:08:01.832
który odbył się
w zeszłym roku w Gwatemali,

00:08:01.832 --> 00:08:04.462
w którym generała Riosa Montta
uznano winnym ludobójstwa

00:08:04.462 --> 00:08:06.142
i skazano na 80 lat.

NOTE Paragraph

00:08:06.142 --> 00:08:09.786
Chcę dziś powiedzieć,
że to się dzieje wszędzie:

00:08:09.787 --> 00:08:12.511
w Meksyku, wprost na naszych oczach,

00:08:12.511 --> 00:08:14.451
i nie możemy już na to pozwalać.

00:08:14.451 --> 00:08:17.352
Musimy teraz wspólnie zdecydować,

00:08:17.352 --> 00:08:19.573
że nie będzie więcej zaginionych.

00:08:19.573 --> 00:08:21.405
Więc nigdy więcej zaginionych.

00:08:21.465 --> 00:08:22.885
Nigdy więcej.

00:08:22.931 --> 00:08:24.381
Dziękuję

00:08:24.402 --> 00:08:26.252
(Brawa)