1
00:00:00,917 --> 00:00:04,085
Gwatemala zdrowieje
po 36-letnim konflikcie zbrojnym.

2
00:00:04,085 --> 00:00:06,616
Konflikcie, który trwał
podczas Zimnej Wojny.

3
00:00:06,616 --> 00:00:10,669
To było tylko małe lewicowe powstanie

4
00:00:10,669 --> 00:00:13,836
i druzgocący odzew ze strony rządu.

5
00:00:13,836 --> 00:00:16,678
Rezultatem tych działań
jest 200 000 ofiar cywilnych,

6
00:00:16,678 --> 00:00:20,332
160 000 z nich zabito
w miejscu zamieszkania:

7
00:00:20,332 --> 00:00:24,238
małe dzieci, mężczyzn, 
kobiety, nawet starców.

8
00:00:24,238 --> 00:00:27,858
Około 40 000 uznano za zaginionych,

9
00:00:27,858 --> 00:00:30,178
szukamy ich do dziś.

10
00:00:30,178 --> 00:00:32,738
Nazywamy ich "Desaparecidos".

11
00:00:32,738 --> 00:00:35,603
83% z ofiar to Majowie,

12
00:00:35,603 --> 00:00:39,388
potomkowie pierwotnych mieszkańców

13
00:00:39,388 --> 00:00:40,744
Ameryki Centralnej.

14
00:00:40,744 --> 00:00:44,251
Tylko około 17% ofiar pochodzi z Europy.

15
00:00:44,251 --> 00:00:46,308
Najważniejsze tutaj jest to,

16
00:00:46,308 --> 00:00:52,329
że właśnie ludzie, którzy mieli
nas bronić, policja, wojsko,

17
00:00:52,329 --> 00:00:54,995
popełnili większość przestępstw.

18
00:00:56,035 --> 00:00:59,327
A teraz rodziny chcą informacji.

19
00:00:59,335 --> 00:01:00,902
Chcą wiedzieć, co się stało.

20
00:01:00,902 --> 00:01:03,092
Chcą ciał swoich najbliższych.

21
00:01:03,092 --> 00:01:06,339
Ale przede wszystkim chcą,

22
00:01:06,339 --> 00:01:10,395
żeby wszyscy wiedzieli,
że ich bliscy nie zrobili nic złego.

23
00:01:11,505 --> 00:01:17,164
W moim przypadku to mojemu ojcu
grożono śmiercią w 1980 roku.

24
00:01:17,164 --> 00:01:19,563
Więc wyjechaliśmy z Gwatemali

25
00:01:19,563 --> 00:01:20,687
i przyjechaliśmy tutaj.

26
00:01:20,687 --> 00:01:23,323
Dorastałem w Nowym Yorku, na Brooklynie,

27
00:01:23,323 --> 00:01:25,323
chodziłem do liceum w New Utrecht

28
00:01:25,323 --> 00:01:27,141
i mam dyplom z Brooklyn College.

29
00:01:27,141 --> 00:01:28,707
Rzecz w tym,

30
00:01:28,707 --> 00:01:32,578
że zupełnie nie wiedziałem,
co się dzieje w Gwatemali.

31
00:01:32,578 --> 00:01:35,447
Nie chciałem, to było zbyt bolesne.

32
00:01:35,447 --> 00:01:39,754
Ale w 1995 roku postanowiłem
coś z tym zrobić.

33
00:01:39,754 --> 00:01:40,908
Więc wróciłem.

34
00:01:40,908 --> 00:01:44,488
Wróciłem do Gwatemali, żeby szukać ciał,

35
00:01:44,488 --> 00:01:48,961
by zrozumieć, co się stało,
i by odszukać cząstkę samego siebie.

36
00:01:50,051 --> 00:01:53,414
Nasza praca polega
na udzielaniu informacji.

37
00:01:53,414 --> 00:01:56,384
Rozmawiamy z krewnymi
i pozwalamy im zdecydować.

38
00:01:56,384 --> 00:01:59,614
Mogą nam opowiedzieć swoją historię,

39
00:01:59,614 --> 00:02:01,466
co widzieli,

40
00:02:01,466 --> 00:02:03,594
opowiedzieć o tych, których kochali.

41
00:02:03,594 --> 00:02:04,880
Co ważniejsze

42
00:02:04,880 --> 00:02:08,878
dajemy im możliwość
ofiarowania nam cząstki siebie.

43
00:02:08,878 --> 00:02:11,354
Cząstki, esencji tego, kim są.

44
00:02:11,354 --> 00:02:13,611
Ich DNA zamierzamy porównać

45
00:02:13,611 --> 00:02:16,331
z DNA szkieletów.

46
00:02:16,331 --> 00:02:19,386
W tym czasie szukamy też ciał.

47
00:02:19,386 --> 00:02:21,374
To już szkielety,

48
00:02:21,374 --> 00:02:24,280
bo większość tych przestępstw
popełniono 32 lata temu.

49
00:02:24,280 --> 00:02:25,526
Kiedy znajdujemy grób,

50
00:02:25,526 --> 00:02:29,656
usuwamy ziemię, czyścimy ciała,
dokumentujemy i ekshumujemy.

51
00:02:29,656 --> 00:02:33,095
Dosłownie wyciągamy szkielety z ziemi.

52
00:02:33,095 --> 00:02:37,237
Ciała zabieramy do miasta,
do naszego laboratorium,

53
00:02:37,237 --> 00:02:40,321
i próbujemy zrozumieć dwie rzeczy:

54
00:02:40,321 --> 00:02:42,614
po pierwsze - jak zginęli.

55
00:02:42,614 --> 00:02:46,058
Tu widać ranę postrzałową z tyłu głowy

56
00:02:46,058 --> 00:02:48,367
albo ranę po uderzeniu maczety.

57
00:02:48,367 --> 00:02:51,693
Po drugie chcemy zrozumieć, kim oni są.

58
00:02:51,693 --> 00:02:53,722
Czy to jest niemowlę,

59
00:02:55,152 --> 00:02:56,809
czy dorosły.

60
00:02:56,809 --> 00:02:58,949
Kobieta czy mężczyzna.

61
00:02:58,949 --> 00:03:00,732
Po skończeniu analizy

62
00:03:00,732 --> 00:03:03,458
pobieramy fragment kości

63
00:03:03,458 --> 00:03:06,272
i wyodrębniamy z niej DNA.

64
00:03:06,272 --> 00:03:07,367
Uzyskane DNA

65
00:03:07,367 --> 00:03:12,127
porównujemy z DNA rodzin, oczywiście.

66
00:03:12,127 --> 00:03:15,771
Najlepiej wyjaśnię to
na dwóch przypadkach.

67
00:03:15,771 --> 00:03:18,318
Pierwszy to sprawa militarnego dziennika.

68
00:03:18,318 --> 00:03:22,993
Dokument przemycono
nie wiadomo skąd w 1999 roku.

69
00:03:22,993 --> 00:03:27,673
Państwo śledziło poszczególne osoby,

70
00:03:27,673 --> 00:03:31,604
ludzi, którzy, tak jak wy,
chcieli zmienić swój kraj.

71
00:03:31,604 --> 00:03:34,484
Wszystko zapisywano.

72
00:03:34,484 --> 00:03:38,734
Zapisali też datę egzekucji.

73
00:03:38,734 --> 00:03:41,715
Wewnątrz tego żółtego
prostokąta widać kod,

74
00:03:41,715 --> 00:03:44,026
jest to tajny szyfr: 300.

75
00:03:44,026 --> 00:03:45,523
Następnie widać datę.

76
00:03:45,523 --> 00:03:49,196
Liczba 300 oznacza "egzekucja",
a data oznacza termin wykonania.

77
00:03:49,196 --> 00:03:52,584
Za chwilę do tego wrócimy.

78
00:03:53,064 --> 00:03:56,689
Przeprowadziliśmy ekshumację w 2003 roku,

79
00:03:56,689 --> 00:04:01,530
kiedy to ekshumowaliśmy 220 ciał
z 53 grobów w bazie wojskowej.

80
00:04:02,640 --> 00:04:06,635
Grób 9 pasował do rodziny
Sergia Saula Linaresa.

81
00:04:06,635 --> 00:04:09,361
Sergio był profesorem na uniwersytecie.

82
00:04:09,361 --> 00:04:11,752
Ukończył Uniwersytet Stanowy Iowa

83
00:04:11,752 --> 00:04:14,129
i wrócił do Gwatemali, by zmienić kraj.

84
00:04:14,129 --> 00:04:18,003
Został złapany 23 lutego 1984 roku.

85
00:04:18,003 --> 00:04:22,092
Jak widać, został stracony
29 marca 1984 roku.

86
00:04:22,092 --> 00:04:23,658
To było niezwykłe.

87
00:04:23,658 --> 00:04:26,680
Mieliśmy ciało, mieliśmy
dane krewnych i ich DNA,

88
00:04:26,680 --> 00:04:30,026
a teraz także dokument,
który mówi dokładnie, co się stało.

89
00:04:30,026 --> 00:04:31,519
Ale, co najważniejsze,

90
00:04:31,519 --> 00:04:35,816
dwa tygodnie znowu się nam udało:

91
00:04:35,816 --> 00:04:40,617
w tym samym grobie
znaleźliśmy Amancia Villatoro.

92
00:04:40,617 --> 00:04:43,363
DNA tego ciała
też pasowało do DNA rodziny.

93
00:04:43,363 --> 00:04:46,732
Wtedy zauważyliśmy,
że on też był w dzienniku.

94
00:04:46,732 --> 00:04:51,903
Co zdumiewające, jego też
zamordowano 29 marca 1984 roku.

95
00:04:51,903 --> 00:04:55,749
Zadaliśmy więc sobie pytanie,
ile ciał znajduje się w tej mogile?

96
00:04:56,226 --> 00:04:57,413
Sześć.

97
00:04:57,433 --> 00:05:05,300
Następne pytanie: ile osób
zamordowano 29 marca 1984 roku?

98
00:05:06,716 --> 00:05:09,034
Również sześć.

99
00:05:09,034 --> 00:05:14,726
Oto są Juan de Dios, Hugo, Moises i Zoilo.

100
00:05:14,726 --> 00:05:18,574
Wszystkich zabito tego samego dnia,
uprowadzono z różnych miejsc

101
00:05:18,574 --> 00:05:20,328
i w różnych okolicznościach.

102
00:05:20,328 --> 00:05:22,012
Wszyscy spoczęli w tym grobie.

103
00:05:22,012 --> 00:05:24,636
Potrzebowaliśmy tylko DNA
tych czterech rodzin.

104
00:05:24,636 --> 00:05:27,881
Pojechaliśmy ich szukać i udało się.

105
00:05:27,881 --> 00:05:31,844
Zidentyfikowaliśmy sześć ciał
i oddaliśmy je rodzinom.

106
00:05:32,344 --> 00:05:34,783
Inny przypadek, o którym opowiem,

107
00:05:34,783 --> 00:05:38,871
jest związany z bazą wojskową
o nazwie CREOMPAZ.

108
00:05:38,871 --> 00:05:43,482
Oznacza to "wierzyć w pokój",
ale w rzeczywistości skrót znaczy

109
00:05:43,482 --> 00:05:46,501
Regionalne Dowództwo Centralne
dla Operacji Podtrzymania Pokoju.

110
00:05:46,501 --> 00:05:51,491
Tutaj gwatemalska armia
trenuje rozjemców z innych krajów,

111
00:05:51,491 --> 00:05:54,332
tych, którzy służą w ONZ

112
00:05:54,332 --> 00:05:57,095
i jadą do krajów takich
jak Haiti czy Kongo.

113
00:05:57,715 --> 00:05:59,968
Posiadaliśmy świadectwo, które mówiło,

114
00:05:59,968 --> 00:06:02,713
że w tej bazie są ciała i groby.

115
00:06:02,713 --> 00:06:07,038
Weszliśmy z nakazem przeszukania
i po dwóch godzinach znaleźliśmy

116
00:06:07,038 --> 00:06:12,192
pierwszy z 84 grobów, łącznie 533 ciał.

117
00:06:12,192 --> 00:06:14,829
Kiedy się nad tym zastanowić,

118
00:06:14,829 --> 00:06:18,166
rozjemców trenowano nad zwłokami.

119
00:06:18,166 --> 00:06:19,965
To jest bardzo ironiczne.

120
00:06:21,545 --> 00:06:24,982
Ciała leżały zwykle twarzą w dół,

121
00:06:24,982 --> 00:06:27,352
ręce związane na plecach,

122
00:06:27,352 --> 00:06:29,476
zawiązane oczy, różne uszkodzenia.

123
00:06:29,476 --> 00:06:32,505
To byli bezbronni ludzie,
których zamordowano.

124
00:06:32,505 --> 00:06:36,530
Ludzie, których poszukuje 533 rodzin.

125
00:06:36,530 --> 00:06:39,142
Teraz skupimy się na Mogile 15.

126
00:06:39,142 --> 00:06:42,838
Zauważyliśmy, że mogiła 15.
była pełna kobiet i dzieci.

127
00:06:42,838 --> 00:06:45,041
Było ich 63.

128
00:06:45,041 --> 00:06:48,269
To natychmiast dało nam do myślenia,

129
00:06:48,269 --> 00:06:50,544
gdzie jest taki przypadek?

130
00:06:50,544 --> 00:06:53,237
Kiedy dotarłem do Gwatemali w 1995 roku,

131
00:06:53,237 --> 00:06:58,638
słyszałem o masakrze z 14 maja 1982 roku,

132
00:06:58,638 --> 00:07:01,021
kiedy to armia wkroczyła, zabiła mężczyzn,

133
00:07:01,021 --> 00:07:05,256
a kobiety i dzieci zabrała
helikopterami w nieznane.

134
00:07:06,026 --> 00:07:06,968
Wiecie co?

135
00:07:06,968 --> 00:07:11,161
Ubrania z tej mogiły pasowały
do odzieży używanej w regionie,

136
00:07:11,161 --> 00:07:12,891
z którego ich zabrano,

137
00:07:12,891 --> 00:07:15,274
z którego zabrano te kobiety i dzieci.

138
00:07:15,274 --> 00:07:18,496
Zgadnijcie, co wykazały analizy DNA?

139
00:07:18,667 --> 00:07:21,034
Zidentyfikowaliśmy
Martinę Rojas i Manuela Chena.

140
00:07:21,034 --> 00:07:24,109
Oboje wtedy zniknęli
i teraz mogliśmy to udowodnić.

141
00:07:24,109 --> 00:07:27,119
Mieliśmy fizyczne dowody tego zdarzenia

142
00:07:27,119 --> 00:07:29,860
i że tych ludzi zabrano do tej bazy.

143
00:07:29,860 --> 00:07:33,118
Manuel Chen miał trzy lata.

144
00:07:33,118 --> 00:07:37,985
Jego matka poszła nad rzekę
wyprać ubrania i zostawiła go z sąsiadką.

145
00:07:37,985 --> 00:07:39,689
Wtedy wkroczyła armia,

146
00:07:39,689 --> 00:07:43,089
zabrała go helikopterem
i ślad po nim zaginął,

147
00:07:43,089 --> 00:07:45,008
aż znaleźliśmy go w mogile 15.

148
00:07:46,748 --> 00:07:50,726
Dzięki nauce, archeologii,
antropologii, genetyce,

149
00:07:50,726 --> 00:07:53,960
dajemy głos tym, którzy mówić nie mogą.

150
00:07:53,960 --> 00:07:55,645
Ale robimy coś jeszcze.

151
00:07:55,645 --> 00:07:57,810
Dostarczamy dowodów do procesów,

152
00:07:57,810 --> 00:07:59,562
jak do procesu o ludobójstwo,

153
00:07:59,562 --> 00:08:01,832
który odbył się
w zeszłym roku w Gwatemali,

154
00:08:01,832 --> 00:08:04,462
w którym generała Riosa Montta
uznano winnym ludobójstwa

155
00:08:04,462 --> 00:08:06,142
i skazano na 80 lat.

156
00:08:06,142 --> 00:08:09,786
Chcę dziś powiedzieć,
że to się dzieje wszędzie:

157
00:08:09,787 --> 00:08:12,511
w Meksyku, wprost na naszych oczach,

158
00:08:12,511 --> 00:08:14,451
i nie możemy już na to pozwalać.

159
00:08:14,451 --> 00:08:17,352
Musimy teraz wspólnie zdecydować,

160
00:08:17,352 --> 00:08:19,573
że nie będzie więcej zaginionych.

161
00:08:19,573 --> 00:08:21,405
Więc nigdy więcej zaginionych.

162
00:08:21,465 --> 00:08:22,885
Nigdy więcej.

163
00:08:22,931 --> 00:08:24,381
Dziękuję

164
00:08:24,402 --> 00:08:26,252
(Brawa)