1
00:00:00,917 --> 00:00:04,085
Guatemala is herstellende van een
36-jarig gewapend conflict.

2
00:00:04,085 --> 00:00:06,616
Een conflict dat tijdens de
Koude Oorlog plaatsvond.

3
00:00:06,616 --> 00:00:10,669
Het was eigenlijk slechts een
kleinschalige linkse opstand

4
00:00:10,669 --> 00:00:13,836
met een vernietigende
reactie van de overheid.

5
00:00:13,836 --> 00:00:16,678
Als gevolg zijn er 200.000
burgerslachtoffers gevallen,

6
00:00:16,678 --> 00:00:20,332
160.000 daarvan zijn
vermoord in de gemeenschap:

7
00:00:20,332 --> 00:00:24,428
kleine kinderen, mannen, 
vrouwen en zelfs ouderen.

8
00:00:24,428 --> 00:00:27,858
En dan zijn er nog 40.000
anderen: de vermisten,

9
00:00:27,858 --> 00:00:30,178
degenen waarnaar we nu nog steeds zoeken.

10
00:00:30,178 --> 00:00:32,738
We noemen ze de Desaparecidos.

11
00:00:32,738 --> 00:00:35,603
83% van de slachtoffers zijn Maya's,

12
00:00:35,603 --> 00:00:40,498
die afstammen van de oorspronkelijke 
bewoners van Centraal-Amerika

13
00:00:40,744 --> 00:00:44,251
en slechts ongeveer 17% zijn
van Europese afkomst.

14
00:00:44,251 --> 00:00:46,308
Maar het belangrijkste is dat

15
00:00:46,308 --> 00:00:52,329
juist de mensen die ons moeten
verdedigen, de politie, het leger,

16
00:00:52,329 --> 00:00:54,995
degenen zijn die de meerderheid
van de misdaden plegen.

17
00:00:56,035 --> 00:00:59,327
De families willen informatie.

18
00:00:59,335 --> 00:01:00,902
Ze willen weten wat er gebeurd is.

19
00:01:00,902 --> 00:01:03,092
Ze willen de lichamen van hun geliefden.

20
00:01:03,092 --> 00:01:06,339
Maar boven alles willen ze

21
00:01:06,339 --> 00:01:10,395
dat iedereen weet dat hun geliefden
niets verkeerds gedaan hebben.

22
00:01:11,515 --> 00:01:16,824
In mijn geval kreeg mijn vader
doodsbedreigingen in 1980.

23
00:01:17,203 --> 00:01:18,583
Dus we vertrokken.

24
00:01:18,583 --> 00:01:20,337
Weg uit Guatemala, hier naartoe.

25
00:01:20,337 --> 00:01:21,543
Ik groeide op in New York,

26
00:01:21,543 --> 00:01:25,323
ik groeide op in Brooklyn en ging naar
de middelbare school in New Utrecht

27
00:01:25,323 --> 00:01:27,141
en studeerde af aan Brooklyn College.

28
00:01:27,141 --> 00:01:28,707
Het enige was eigenlijk

29
00:01:28,707 --> 00:01:32,578
dat ik echt niet wist wat er in
Guatemala aan de hand was.

30
00:01:32,578 --> 00:01:35,447
Ik wilde het niet weten;
het was te pijnlijk.

31
00:01:35,447 --> 00:01:39,754
Pas in 1995 besloot ik om
er wat aan te gaan doen.

32
00:01:39,754 --> 00:01:40,908
Dus ik ging terug.

33
00:01:40,908 --> 00:01:44,488
Terug naar Guatemala, om op
zoek te gaan naar de lichamen,

34
00:01:44,488 --> 00:01:48,961
te begrijpen wat er gebeurd was en ook
een gedeelte van mezelf terug te vinden.

35
00:01:50,051 --> 00:01:53,414
Onze aanpak is om 
de mensen informatie te geven.

36
00:01:53,414 --> 00:01:56,384
We praten met familieleden
en laten hen beslissen.

37
00:01:56,384 --> 00:01:59,614
We laten ze kiezen of ze ons
de verhalen willen vertellen,

38
00:01:59,614 --> 00:02:01,466
te zeggen wat ze gezien hebben,

39
00:02:01,466 --> 00:02:03,594
te vertellen over hun geliefden.

40
00:02:03,594 --> 00:02:04,880
En nog belangrijker,

41
00:02:04,880 --> 00:02:08,878
we laten ze kiezen om 
iets van zichzelf met ons te delen.

42
00:02:08,878 --> 00:02:11,354
Een gedeelte, een
kerndeel van wie ze zijn.

43
00:02:11,354 --> 00:02:13,611
En dat DNA gaan we
gebruiken om te vergelijken

44
00:02:13,611 --> 00:02:16,331
met DNA dat we vinden bij de skeletten.

45
00:02:16,331 --> 00:02:19,386
Terwijl we dat doen, zoeken
we ook nog naar lichamen.

46
00:02:19,386 --> 00:02:21,374
Dit zijn onderhand allemaal geraamtes.

47
00:02:21,374 --> 00:02:24,280
De meeste misdaden zijn
32 geleden gepleegd.

48
00:02:24,280 --> 00:02:25,526
Als we het graf vinden

49
00:02:25,526 --> 00:02:29,656
verwijderen we het puin, maken het lichaam
schoon, documenteren het en graven het op.

50
00:02:29,656 --> 00:02:33,095
We halen het skelet
letterlijk uit de grond.

51
00:02:33,095 --> 00:02:37,237
Als we de lichamen hebben, nemen we ze mee
terug naar ons laboratorium in de stad

52
00:02:37,237 --> 00:02:40,321
en beginnen aan een proces om
twee dingen te kunnen begrijpen.

53
00:02:40,321 --> 00:02:42,614
Een is hoe mensen gestorven zijn.

54
00:02:42,614 --> 00:02:45,718
Hier zie je een schotwond aan
de achterkant van het hoofd

55
00:02:45,718 --> 00:02:48,367
of een wond van een kapmes bijvoorbeeld.

56
00:02:48,367 --> 00:02:51,693
Het ander is dat we
willen weten wie ze zijn.

57
00:02:51,693 --> 00:02:55,152
Of het een baby is,

58
00:02:55,152 --> 00:02:56,809
of een volwassene.

59
00:02:56,809 --> 00:02:58,949
Of het een man is of een vrouw.

60
00:02:58,949 --> 00:03:00,732
Maar als die analyse voltooid is,

61
00:03:00,732 --> 00:03:03,458
nemen we een klein stukje van het bot

62
00:03:03,458 --> 00:03:06,272
en extraheren we er DNA uit.

63
00:03:06,272 --> 00:03:07,367
We nemen dat DNA

64
00:03:07,367 --> 00:03:12,127
en vergelijken het met het DNA van de families.

65
00:03:12,127 --> 00:03:15,771
De beste manier om dit uit te leggen,
is aan de hand van 2 voorbeelden.

66
00:03:15,771 --> 00:03:18,318
Ten eerste het geval van
het militaire dagboek.

67
00:03:18,318 --> 00:03:22,993
Dit document is in 1999
ergens vandaan gesmokkeld.

68
00:03:22,993 --> 00:03:27,673
Wat je hierin ziet, is dat
de staat individuen volgt,

69
00:03:27,673 --> 00:03:31,604
mensen die net zoals jij
hun land wilden veranderen

70
00:03:31,604 --> 00:03:34,484
waar ze van alles over opschreven.

71
00:03:34,484 --> 00:03:38,734
Een van de dingen die ze opschreven,
was wanneer ze vermoord werden.

72
00:03:38,734 --> 00:03:41,715
In die gele rechthoek zie je een code,

73
00:03:41,715 --> 00:03:44,026
een geheime code: 300.

74
00:03:44,026 --> 00:03:45,523
En daar zie je een datum.

75
00:03:45,523 --> 00:03:49,196
De 300 betekent "geëxecuteerd" en de
datum laat zien wanneer dat gebeurde.

76
00:03:49,196 --> 00:03:52,584
Daar kom ik zo nog op terug.

77
00:03:53,064 --> 00:03:56,689
In 2003 hebben we een opgraving gedaan

78
00:03:56,689 --> 00:04:01,530
waar we op een legerbasis 220 lichamen
uit 53 graven hebben gehaald.

79
00:04:02,640 --> 00:04:06,635
Graf nummer 9 kwam overeen met
de familie van Sergio Saul Linares.

80
00:04:06,635 --> 00:04:09,361
Sergio was docent op de universiteit.

81
00:04:09,361 --> 00:04:11,752
Hij had een diploma van
Iowa State University

82
00:04:11,752 --> 00:04:14,129
en was terug in Guatemala
om verandering te brengen.

83
00:04:14,129 --> 00:04:18,003
Hij werd gevangen genomen op 23 februari 1984.

84
00:04:18,003 --> 00:04:22,092
Hier zie je dat hij vermoord is 
op 29 maart 1984,

85
00:04:22,092 --> 00:04:23,658
wat ongelooflijk was.

86
00:04:23,658 --> 00:04:26,680
We hadden het lichaam, 
de famIlie-informatie en hun DNA

87
00:04:26,680 --> 00:04:30,026
en nu ook nog de documenten om
precies te weten wat er gebeurd was.

88
00:04:30,026 --> 00:04:33,129
Maar nog belangrijker is
dat we twee weken later

89
00:04:33,129 --> 00:04:35,816
nog een connectie vonden, nog een match

90
00:04:35,816 --> 00:04:40,617
vanuit hetzelfde graf,
met Amancio Villatoro.

91
00:04:40,617 --> 00:04:43,363
De DNA uit dat lichaam kwam
ook overeen met die familie.

92
00:04:43,363 --> 00:04:46,732
Toen kwamen we erachter dat
hij ook in het dagboek stond.

93
00:04:46,732 --> 00:04:51,903
Maar het was verbazingwekkend om te zien
dat hij op dezelfde datum vermoord was.

94
00:04:51,903 --> 00:04:55,749
Daardoor werden we aan het denken gezet.
Hoeveel lichamen lagen er in het graf?

95
00:04:56,226 --> 00:04:57,413
Zes.

96
00:04:57,413 --> 00:05:00,746
Toen dachten we: hoeveel mensen

97
00:05:00,746 --> 00:05:05,159
zijn er op 29 maart 1984 geëxecuteerd?

98
00:05:05,159 --> 00:05:09,034
Inderdaad, ook zes.

99
00:05:09,034 --> 00:05:14,726
Dus nu hebben we Juan de Dios,
Hugo, Moises en Zoilo.

100
00:05:14,726 --> 00:05:18,574
Allemaal op dezelfde datum vermoord,
maar gevangen genomen op andere locaties

101
00:05:18,574 --> 00:05:20,328
en op verschillende momenten.

102
00:05:20,328 --> 00:05:21,492
Allemaal in dat graf.

103
00:05:21,492 --> 00:05:24,636
Het enige dat we nog nodigen hadden,
was DNA van die vier families.

104
00:05:24,636 --> 00:05:27,881
Dus we gingen op zoek en we vonden ze.

105
00:05:27,881 --> 00:05:31,844
We identificeerden die zes lichamen
en brachten ze terug bij hun families.

106
00:05:32,344 --> 00:05:34,783
Het andere voorbeeld
waarover ik wil vertellen,

107
00:05:34,783 --> 00:05:38,871
gaat over een legerbasis genaamd CREOMPAZ.

108
00:05:38,871 --> 00:05:43,482
Het betekent eigenlijk "geloven in vrede"
maar het acroniem staat werkelijk voor

109
00:05:43,482 --> 00:05:46,501
Regionaal Commando Centrum
voor Vredeshandhavende Operaties.

110
00:05:46,501 --> 00:05:51,491
Hier traint het leger van Guatemala
vredeshandhavers uit andere landen,

111
00:05:51,491 --> 00:05:54,332
degenen die werken voor
de Verenigde Naties

112
00:05:54,332 --> 00:05:57,095
en naar landen als Haïti
en Congo toegaan.

113
00:05:57,095 --> 00:06:00,608
We hebben een getuige die stelt 
dat er zich binnen deze legerbasis

114
00:06:00,608 --> 00:06:02,713
lichamen en graven bevonden.

115
00:06:02,713 --> 00:06:06,568
We gingen daar naar binnen met
een huiszoekingsbevel en twee uur later

116
00:06:06,568 --> 00:06:12,192
vonden we de eerste van 84 graven,
met een totaal aan 533 lichamen.

117
00:06:12,192 --> 00:06:14,829
Als je daar nou even over nadenkt,

118
00:06:14,829 --> 00:06:18,166
vredesbewaarders die bovenop
lichamen getraind worden.

119
00:06:18,166 --> 00:06:19,965
Dat is erg ironisch.

120
00:06:21,545 --> 00:06:26,802
Maar de lichamen -- gezicht naar beneden,
de meeste, handen achter hun rug gebonden,

121
00:06:26,802 --> 00:06:29,426
geblinddoekt, allerlei soorten letsel --

122
00:06:29,426 --> 00:06:32,505
deze mensen waren weerloos
toen ze geëxecuteerd werden.

123
00:06:32,505 --> 00:06:36,530
Mensen waar 533 families
op zoek naar zijn.

124
00:06:36,530 --> 00:06:39,142
We gaan onze aandacht op graf 15 vestigen.

125
00:06:39,142 --> 00:06:42,838
Wat ons opviel aan graf 15 is dat het
vol lag met vrouwen en kinderen,

126
00:06:42,838 --> 00:06:45,041
het waren er 63.

127
00:06:45,041 --> 00:06:48,269
Toen dachten we meteen:

128
00:06:48,269 --> 00:06:50,544
mijn hemel, waar was er zo'n geval?

129
00:06:50,544 --> 00:06:53,237
Toen ik in 1995 naar Guatemala kwam

130
00:06:53,237 --> 00:06:57,888
hoorde ik over een bloedbad dat op
14 mei 1982 had plaatsgevonden,

131
00:06:57,888 --> 00:07:01,021
waarbij het leger binnenviel,
de mannen vermoordde

132
00:07:01,021 --> 00:07:05,256
en de vrouwen en kinderen naar een
geheime locatie bracht met een helikopter.

133
00:07:06,026 --> 00:07:06,968
Nou, raad eens?

134
00:07:06,968 --> 00:07:11,161
De kledingstukken uit dit graf kwamen
overeen met kleding uit de regio

135
00:07:11,161 --> 00:07:12,891
waar deze mensen vandaan kwamen,

136
00:07:12,891 --> 00:07:15,274
waar deze vrouwen en
kinderen vandaan gehaald zijn.

137
00:07:15,274 --> 00:07:17,746
Dus we hebben DNA-
onderzoek gedaan. Raad eens?

138
00:07:18,767 --> 00:07:21,034
We herkenden Martina Rojas
en Manuel Chen.

139
00:07:21,034 --> 00:07:24,109
Beiden verdwenen tijdens deze zaak
en dat konden we nu bewijzen.

140
00:07:24,109 --> 00:07:27,119
We hebben fysiek bewijs om
aan te tonen dat dit gebeurd is

141
00:07:27,119 --> 00:07:29,860
en dat deze mensen meegenomen
zijn naar deze legerbasis.

142
00:07:29,860 --> 00:07:33,118
Toen Manuel Chen drie jaar oud was,

143
00:07:33,118 --> 00:07:37,985
ging zijn moeder naar de rivier om kleren
te wassen en liet hem achter bij de buren.

144
00:07:37,985 --> 00:07:39,689
Op dat moment kwam het leger

145
00:07:39,689 --> 00:07:43,029
en werd hij meegenomen in een helikopter
om nooit meer gezien worden

146
00:07:43,029 --> 00:07:45,008
totdat we hem in graf 15 vonden.

147
00:07:45,008 --> 00:07:50,726
Dus tegenwoordig, met archeologie,
antropologie en erfelijkheidsleer,

148
00:07:50,726 --> 00:07:53,960
geven we een stem aan degenen
die niet kunnen praten.

149
00:07:53,960 --> 00:07:55,645
Maar we doen meer dan dat.

150
00:07:55,645 --> 00:07:57,810
We leveren eigenlijk
bewijs voor rechtszaken,

151
00:07:57,810 --> 00:08:01,331
zoals het genocideproces dat vorig
jaar in Guatemala plaatsvond,

152
00:08:01,332 --> 00:08:06,142
waar Generaal Rios Montt schuldig werd
bevonden en 80 jaar gevangenisstraf kreeg.

153
00:08:06,142 --> 00:08:09,786
Dus ik kwam jullie hier vandaag
vertellen dat dit overal gebeurt --

154
00:08:09,787 --> 00:08:12,511
recht voor onze neus in Mexico --

155
00:08:12,511 --> 00:08:14,451
en we kunnen dit niet meer toestaan.

156
00:08:14,451 --> 00:08:17,352
We moeten nu samenkomen en beslissen

157
00:08:17,352 --> 00:08:19,573
dat we geen vermisten meer toestaan.

158
00:08:19,573 --> 00:08:20,765
Geen vermisten meer...

159
00:08:20,765 --> 00:08:23,476
Oké? Geen vermisten meer.

160
00:08:23,476 --> 00:08:24,719
Dankjewel.

161
00:08:24,719 --> 00:08:27,935
(Applaus)