WEBVTT

00:00:10.218 --> 00:00:13.647
لە شەواندا لە کاتی فڕین،
سەیری ئەم جیھانە دەکەم،

00:00:13.647 --> 00:00:20.646
پاسەوانێکی بێدەنگ، پارێزەرێکی ھۆشیار،
سوارچاکی ڕەش، من...

00:00:22.686 --> 00:00:25.884
زۆر چاکە .کەواتە، من باتمان نیم.
من تەنھا شەمشەمەکوێرەیەکم.

00:00:25.884 --> 00:00:28.933
بەلام وەکو باتمان، زۆر جار بەھەڵە 
لێم تێدەگەن.

00:00:28.933 --> 00:00:31.712
خەلک پێیوایە من ترسێنەرم،
نامۆم و مەترسیدارم.

00:00:31.712 --> 00:00:36.841
تەنها ئەگەر چیرۆکی منیان زانیبایە، ئەوا،
وەکو پالەوان سەیریان دەکردم.

00:00:36.841 --> 00:00:38.276
کاتێک خەڵک بیریان لێدەکەنەوە،


00:00:38.276 --> 00:00:41.602
زۆربەی بیر لە خوێن مژەکان دەکەنەوە 
کە دەیانەوێ خوێنیان بمژن.

00:00:41.602 --> 00:00:44.459
بەڵام ڕاستیەکە ئەوەیە 
زیاتر لە ١٢٠٠ جۆری شەمشەمەکوێرە هەیە،

00:00:44.459 --> 00:00:47.500
تەنھا ٣ دانەیان شەمشەمەکوێرەی خوێنمژن.

00:00:47.500 --> 00:00:50.678
لەم ٣ جۆرەش،
تەنھا ١ دانە خوێنی شیردەرەکانی لاپەسەندە،

00:00:50.678 --> 00:00:54.462
و ھەرچەندە ئەم شەمشەمەکوێرانەش 
زۆربەی خۆراکیان لە ئاژەڵ دەستدەکەوێت.

00:00:54.462 --> 00:00:56.425
لەوانەیە ئەمەش ھێشتا ھەر باش نەبێ،

00:00:56.425 --> 00:01:00.540
بەلام شەمشەمەکوێرە خوێنمژەکان
لەوانەیە یارمەتیدەرێکی باشی مرۆڤەکان بن.

00:01:00.540 --> 00:01:04.506
مادەیەکی کیمیایی بەناوی دیسمۆتپلس لە 
شەمشەمەکوێرەی ساڤیای خوێنمژ بەدی دەکرێت

00:01:04.506 --> 00:01:06.517
کە چارەسەری خوێن مەین دەکات،

00:01:06.517 --> 00:01:10.925
ئێستاش بەکاردەھێنرێ 
بۆ قوربانیانی جەڵتەی مێشک.

00:01:10.925 --> 00:01:16.339
زیاتر لەو ١٠٠٠ جۆرە شەمشەمەکوێری کە ماون
لە ٪٧٠ لەسەر مێروەکان دەژین.

00:01:16.339 --> 00:01:19.014
ئەم شەمشەمەکوێرانە جڵەوگیری
خوێنمژە ڕاستەقینەکان دەکەن:

00:01:19.014 --> 00:01:22.384
مێشەکان، گازە قێزەونەکانیان 
تەنھا بێزارت ناکەن

00:01:22.384 --> 00:01:25.706
بەلکو نەخۆشی بڵاودەکەنەوە،
وەکو ڤایرۆسی ڕۆژئاوایی نیل.

00:01:25.706 --> 00:01:29.955
شەمشەمەکوێرەیەکی قاوەیی بچوک دەتوانێت 
١٠٠٠ مێروو بخوات لە ھەر کاتژمێرێکدا،

00:01:29.955 --> 00:01:34.587
و کۆمەڵەی شەمشەمەکوێرە کلکدارە مەکسیکیەکان
دەتوانن چەندین تەن لە مۆرانە بخۆن

00:01:34.587 --> 00:01:36.423
تەنھا لە شەوێکدا.

00:01:36.423 --> 00:01:37.727
بەتەنھا لە ئەمریکادا،

00:01:37.727 --> 00:01:41.559
شەمشەمەکوێرەکان نزیکی 
٣.٧ بیلیۆن دۆلار دابین دەکەن

00:01:41.559 --> 00:01:44.072
بۆ پاراستنی کێڵگەکان،

00:01:44.072 --> 00:01:47.547
کە گشتیان سودی لێدەبینن 
لەو خواردنەی خزمەتیان کردووە.

00:01:47.547 --> 00:01:51.231
شەمشەمەکوێرە میوەخۆرەکان، مێگاباتیشیان
پێدەوترێ بەھۆی قەبارە گەورەکەیانەوە،

00:01:51.231 --> 00:01:54.656
دەورێکی گرنگ دەبینن لە 
گواستنەوەی دەنکە ھەڵاڵەی ڕووەک.

00:01:54.656 --> 00:01:58.138
کاتێک بەنێو گوڵەکاندا دەرۆن 
لە کاتی خواردنی شیلە و میوەکان،

00:01:58.138 --> 00:02:02.791
ئەم شەمشەمەکوێرانە ھەڵاڵە و تۆ دەگوازنەوە
کە یارمەتی دروستبونەوەی ڕووەک دەدات.

00:02:02.791 --> 00:02:04.402
بۆنموونە، باشوری ڕۆژھەڵاتی ئاسیا،

00:02:04.402 --> 00:02:09.396
میوەی دوریان تەنھا بەھۆی شەمشەمەکوێرەی 
ئەشکەوتەکانەوە نێکتە شیلە دەگوازرێتەوە.

00:02:09.396 --> 00:02:11.716
جۆرەکانی تریش شیلەی قۆخ و مۆز دەگوازنەوە،

00:02:11.716 --> 00:02:15.131
و ڕووەکی ئەگەیڤ کە تەکیلەی لێ بەرھەمدێت.

00:02:15.131 --> 00:02:15.880
بەبێ ئەوان،

00:02:15.880 --> 00:02:20.214
زۆربەی خۆراکی ڕووەکەکانمان ناتوانن 
ئەمە بەرھەمبێنن کە ئێمە حەزی پێدەکەین.

00:02:20.214 --> 00:02:25.821
ھەر وەک پاڵەوانانی ژینگەی کارلێک کردوو،
شەمشەمەکوێرەکانیش ڕۆڵی دەگمەنی خۆیان ھەیە.

00:02:25.821 --> 00:02:29.245
شەمشەمەکوێرەکان سەرچاوەی داڕشتنی 
بیرۆکەی فڕینی ڕۆبۆت بوون

00:02:29.245 --> 00:02:32.297
و تەنانەت فڕۆکەیەکی سیخوری وزە کارا،

00:02:32.297 --> 00:02:39.146
ھەروەک ئەوان تەنھا شیردەرەکان 
توانای فرینی ڕاستەقینەیان ھەیە.

00:02:39.146 --> 00:02:44.520
ئێكو لوكێيشەن، جۆرە سۆنارێکی بایۆلۆجیە،
کە شەمشەمەکوێرەکان بەکاری دێنن بۆ گەڕان

00:02:44.520 --> 00:02:46.798
و دۆزینەوەی نێچیر لە تاریکی.

00:02:46.798 --> 00:02:49.670
گەرچی ھەڵەتێگەشتنێکی باو ھەیە 
کە شەمشەمەکوێرەکان کوێرن،

00:02:49.670 --> 00:02:52.539
لە ڕاستیدا، گشت جۆری شەمشەمەکوێرە دەبینن.

00:02:52.539 --> 00:02:57.489
و تەنانەت ھەندێکیان چاویان دەگونجێنن
بۆ باشتر بینین لە تاریکیەکی لێڵدا.

00:02:57.489 --> 00:03:00.374
زۆر خەڵک نیگەرانن لەبارەی 
توشبونیان بەھۆی شەمشەمەکوێرەکان،

00:03:00.374 --> 00:03:04.260
وەک ھەموو جۆرە ئاژەلەکانی تر، 
ئەوانیش نەخۆشی ھەڵدەگرن، وەکو گازی سەگ.

00:03:04.260 --> 00:03:09.813
لە ڕاستىدا، كەمتر لە ٥٪ى هەموو 
شەمشەمەکوێرەکان ئەم ڤايرۆسە هەڵ دەگرن.

00:03:09.813 --> 00:03:13.216
ئەمەش وەک دەست کەوتنی 
ھەمان ئەنجامە لە کاتی فرێدانی دراو

00:03:13.216 --> 00:03:19.045
ھەشت جاری یەك بەدوای یەكدا.

00:03:19.045 --> 00:03:21.169
وایدابنێ كە شەمشەكوێرەكان 
زۆربەی كات نەخۆشن

00:03:21.169 --> 00:03:23.323
لە ڕاستیدا شەمشەكوێرە نەخۆشەكان،

00:03:23.323 --> 00:03:26.813
ئەوانەی ڕەفتارێكی نائاسایی دەكەن، 
لەڕۆژدا وەدەردەكەون،

00:03:26.813 --> 00:03:28.672
یاخود توانای فڕینیان نییە،

00:03:28.672 --> 00:03:31.408
دەگونجێ ڕووبەڕووی مرۆڤانێك بووبێتنەوە.

00:03:31.408 --> 00:03:34.966
باشترین ڕێگە بۆ پارێزگاری لەخۆمان 
پاراستنی ئەوانیشە لەھەمان كاتدا،

00:03:34.966 --> 00:03:37.334
بەتەندروست ھێشتنەوەیان، 
و پاراستنی نشینگەیان،

00:03:37.334 --> 00:03:40.997
و ڕێگریكردن لە مەترسیەكانی 
گوازرانەوەی نەخۆشی.

00:03:40.997 --> 00:03:44.338
لە ئەمریكایی باكووردا، شەمشەكوێرەكان 
لە ژێر ھەڕەشەی نەخۆشیەكی كوژەردان

00:03:44.338 --> 00:03:46.760
پێی دەڵێن نەخۆشی لوتى سپى.

00:03:46.760 --> 00:03:49.293
ئەم ھەوكردنە خۆڕسكە وا دەكات 
ئەوان بەئاگا بێنەوە

00:03:49.293 --> 00:03:51.474
لەكاتی بێئاگابوونەكانی وەرزی زستاندا.

00:03:51.474 --> 00:03:54.571
ناتوانن ھیچ جۆرێكی خواردن وەدەستبخەن،
بۆیە وزەیەكی زۆر بەكاردێنن،

00:03:54.571 --> 00:03:57.064
لەكۆتایدا دەمرن بەھۆی برسی بوونیانەوە.

00:03:57.064 --> 00:04:00.997
گشت شەمشەمەکوێرەکانی ئەشکەوتەکان
بەھۆی نەخۆشی لوتی سپییەوە لەناو چوون،

00:04:00.997 --> 00:04:04.231
ڕەنگە ڕێژەی مردنیان بگاتە لە ٪ ٩٠.

00:04:04.231 --> 00:04:05.935
گۆڕانی کەش و ھەوا و تێکچوونی
ژینگەش

00:04:05.935 --> 00:04:08.780
هەڕەشەن بۆ بنەچەی شەمشەكوێرەكان.

00:04:08.780 --> 00:04:13.535
بۆ نموونە، لە بەفرانباری ٢٠١٤ لە،
ئوستراڵیا شەپۆلێکی گەرمایی بەھێز تۆمارکرا

00:04:13.535 --> 00:04:18.095
بووە ھۆی مردنی١٠٠،٠٠٠ شەمشەكوێرە.

00:04:18.095 --> 00:04:20.519
خەڵکانێک تەنھا دەیانەوێ 
سەیری سوتانی جیھان بكەن،

00:04:20.519 --> 00:04:25.264
ئەوان لە سەرانسەری جیھاندا لەژێر مەترسی 
كاریگەری ئەو شوێنانەن كەپێیان دەڵێین ماڵ،

00:04:25.264 --> 00:04:26.647
زۆنگاوەكانی مانگروڤ،

00:04:26.647 --> 00:04:28.284
دارستانە كۆنە گەشە سەندووەكان،

00:04:28.284 --> 00:04:31.337
و، بێگومان، ئەشكەوتی شەمشەكوێرەكانیش.

00:04:31.337 --> 00:04:35.636
لەگەڵ ئەوەی پاڵەوانی ئەم چیرۆكەم، 
بەڵام دەبێ پارێزگاریم لێ بكرێت.

00:04:35.636 --> 00:04:38.051
ئێستا دوای ئەوەی چیرۆكە 
ڕاستەقینەكەی ئێمەت زانی،

00:04:38.051 --> 00:04:40.992
دەتوانی فێری پاراستنی
ئەم ئاژەڵە پاڵەوانانە ببیت.

00:04:40.992 --> 00:04:44.218
سندوقی شەمشەكوێرەكان بەباشی وێنەكراوە،

00:04:44.218 --> 00:04:47.388
ئاسانترین ڕێگە بۆ دابینكردنی 
نشینگەیەكی شەمشەكوێرە.

00:04:47.388 --> 00:04:50.278
بەکارنەهێنانی دەرمانی مێروکوژەکانە،
کە زیانیان پێدەگەیەنێت

00:04:50.278 --> 00:04:54.451
کاتێک کە خۆراک بە مێرووەکان دەدەین
لەوەیە یەکەم کەس بیت کە شوێنەکە جێبێڵیت.

00:04:54.451 --> 00:04:58.539
بەدووربە لەڕۆشتن بەنێو ئەشكەوتەكاندا
لەو کاتەی ئەوان لە بێئاگای خۆیاندان،

00:04:58.539 --> 00:05:02.000
خۆپاكردنەوە لە دوای 
سەردانیكردنی ئەشكەوتەكان.

00:05:02.000 --> 00:05:04.917
گەر شەمشەكوێرەیەكی نەخوازراوت ھەیە 
لەژێر بنمیچەكەتدا،

00:05:04.917 --> 00:05:09.233
پەیوەندی بەلایەنی پەیوەندیدارەوە بكە 
تا بەسەلامەتی ئێمە بگوازنەوە.

00:05:09.233 --> 00:05:12.615
گەر تووشی شەمشەكوێرەیەك بوویتەوە، 
ھەوڵ مەدە خەریكی بیت،

00:05:12.615 --> 00:05:16.934
لە جێی ئەوە پەیوەندی
بە چاودێری ئاژەڵان بكە.

00:05:16.934 --> 00:05:19.768
لەوانەیە باتمان دەیەوێ
ناسنامەکەی پارێزراو بێت،

00:05:19.768 --> 00:05:23.727
بەلام باشترین ڕێگە بۆ یارمەتیدانی 
شەمشەمەکوێرەکان زیاتر فێربوونە دەربارەیان

00:05:23.727 --> 00:05:27.432
و بڵاوكردنەوەی ڕاستیەكان 
کە ئەوان پاڵەوانی ڕاستەقینەن،

00:05:27.432 --> 00:05:30.554
تەنانەت گەر كارە چاکەکانیان نەبینراویش بن.