1
00:00:00,611 --> 00:00:04,212
Mi konas la respondon al oftega demando.

2
00:00:04,212 --> 00:00:05,329
Kaj tiu demando estas :

3
00:00:05,329 --> 00:00:07,613
Kial la litero X

4
00:00:07,613 --> 00:00:09,611
reprezentas la nekonaton ?

5
00:00:09,611 --> 00:00:12,578
Nu, tion oni lernas en kursoj pri matematikoj

6
00:00:12,578 --> 00:00:14,329
sed hodiaŭ ĝi estas trakultura nocio --

7
00:00:14,329 --> 00:00:17,130
pensu pri la X-Files, ekzemple,

8
00:00:17,130 --> 00:00:21,053
aŭ TEDx.

9
00:00:21,053 --> 00:00:23,048
De kio tio devenas ?

10
00:00:23,048 --> 00:00:24,266
Antaŭ ses jaroj, pli-malpli,

11
00:00:24,266 --> 00:00:26,982
mi decidis lerni la araban,

12
00:00:26,982 --> 00:00:30,934
kaj tiam malkovris ege logikan lingvon.

13
00:00:30,934 --> 00:00:33,251
Skribi vorton aŭ propozicion

14
00:00:33,251 --> 00:00:34,932
aŭ frazon en la araba

15
00:00:34,932 --> 00:00:37,165
similas al imagi ekvacion,

16
00:00:37,165 --> 00:00:39,531
ĉar ĉiu ero estas treege preciza

17
00:00:39,531 --> 00:00:42,383
kaj enhavas multe da donitaĵoj.

18
00:00:42,383 --> 00:00:43,733
Jen unu el la kialoj tiom el tio kion

19
00:00:43,733 --> 00:00:45,248
ni nun konsideras kiel okcidentaj

20
00:00:45,248 --> 00:00:49,067
sciencoj kaj matematikoj kaj inĝenierarto

21
00:00:49,067 --> 00:00:52,389
estis fakte eltrovita dum
la unuaj jarcentoj de nia erao

22
00:00:52,389 --> 00:00:55,705
de la Persoj, Araboj kaj Turkoj.

23
00:00:55,705 --> 00:00:58,022
Tiu sciaro inkluzivas araban sistemeton

24
00:00:58,022 --> 00:00:59,738
nomitan "al-jebra",

25
00:00:59,738 --> 00:01:02,906
nomo, kiun oni povas traduki kiel

26
00:01:02,906 --> 00:01:06,605
"sistemo por akordigi malsamajn partojn".

27
00:01:06,605 --> 00:01:10,655
Al-jebr fariĝis en nia lingvo Algebro.

28
00:01:10,655 --> 00:01:12,822
Estas unu ekzemplo inter multaj.

29
00:01:12,822 --> 00:01:16,788
La arabaj tekstoj, kiuj enhavis
tiun matematikan saĝecon

30
00:01:16,788 --> 00:01:18,571
finfine atingis Eŭropon --

31
00:01:18,571 --> 00:01:19,857
tio estas, Hispanujon --

32
00:01:19,857 --> 00:01:22,322
dum la 11a kaj 12a jarcentoj.

33
00:01:22,322 --> 00:01:23,472
Alveninte,

34
00:01:23,472 --> 00:01:25,355
ili estigis grandan bezonon

35
00:01:25,355 --> 00:01:27,089
traduki tiun sciaron

36
00:01:27,089 --> 00:01:28,738
en eŭropan lingvon.

37
00:01:28,738 --> 00:01:30,756
Bedaŭrinde, la entrepreno malfacilis.

38
00:01:30,756 --> 00:01:32,473
Unue,

39
00:01:32,473 --> 00:01:35,106
kelkaj sonoj de la araba

40
00:01:35,106 --> 00:01:38,105
estas neprononceblaj de eŭropaj buŝoj

41
00:01:38,105 --> 00:01:40,372
sen longa ekzercado.

42
00:01:40,372 --> 00:01:42,106
Kredu min prie.

43
00:01:42,106 --> 00:01:44,323
Due, tiuj sonoj mem

44
00:01:44,323 --> 00:01:46,237
plej ofte ne estas prezenteblaj

45
00:01:46,237 --> 00:01:49,825
per la literoj uzataj en eŭropaj lingvoj.

46
00:01:49,825 --> 00:01:51,639
Jen unu el la netranslitereblaĵoj.

47
00:01:51,639 --> 00:01:53,523
La litero SHeen,

48
00:01:53,523 --> 00:01:57,122
kiu respondas al nia "Ŝ".

49
00:01:57,122 --> 00:01:59,724
Ĝi estas la unua litero

50
00:01:59,724 --> 00:02:02,156
de la vorto "shalan",

51
00:02:02,156 --> 00:02:03,950
kiu signifas "io"

52
00:02:03,950 --> 00:02:05,798
ĝuste kiel nia tabelvorto --

53
00:02:05,798 --> 00:02:09,084
iu nedefinita aĵo.

54
00:02:09,084 --> 00:02:10,249
En la araba,

55
00:02:10,249 --> 00:02:11,450
eblas igi ĝin difina

56
00:02:11,450 --> 00:02:13,598
aldonante la difinan artikolon "al".

57
00:02:13,598 --> 00:02:16,200
Tiel, jen "al-shalan" --

58
00:02:16,200 --> 00:02:17,850
la nekonitaĵo.

59
00:02:17,850 --> 00:02:21,153
En la fruaj matematikoj, oni vidas ĝin ofte,

60
00:02:21,153 --> 00:02:28,353
kiel en tiu ĉi 10-jarcenta derivo de pruvoj.

61
00:02:28,353 --> 00:02:30,863
La problemo de la mezepokaj hispanaj kleruloj,

62
00:02:30,863 --> 00:02:33,431
kiujn oni taskigis traduki

63
00:02:33,431 --> 00:02:37,913
estas ke la litero "SHeen" kaj la vorto "shalan"

64
00:02:37,913 --> 00:02:39,863
ne translitereblas en la hispana,

65
00:02:39,863 --> 00:02:42,449
ĉar la lingvo ne havas tiun "ŝ",

66
00:02:42,449 --> 00:02:43,746
tiun ŝ-sonon.

67
00:02:43,746 --> 00:02:45,328
Laŭ konvencio tiama,

68
00:02:45,328 --> 00:02:46,994
oni perregule anstataŭigis ĝin

69
00:02:46,994 --> 00:02:51,212
per la k-sono

70
00:02:51,212 --> 00:02:52,960
de la helena lingvo,

71
00:02:52,960 --> 00:02:55,641
sub la formo de la litero Kai.

72
00:02:55,641 --> 00:02:58,360
Poste, kiam oni tradukis tiun tekstaron

73
00:02:58,360 --> 00:03:00,708
en la komunan eŭropan lingvon,

74
00:03:00,708 --> 00:03:02,758
tiam, la latina,

75
00:03:02,758 --> 00:03:04,791
oni simple anstataŭigis la literon Kai

76
00:03:04,791 --> 00:03:07,141
per la latina X.

77
00:03:07,141 --> 00:03:08,410
Kaj kiam tio okazis,

78
00:03:08,410 --> 00:03:10,875
kiam tiu dokumentaro estis latinigita,

79
00:03:10,875 --> 00:03:14,458
ĝi fariĝis bazo por matematikaj lernolibroj

80
00:03:14,458 --> 00:03:16,541
por preskaŭ 600 jarojn.

81
00:03:16,541 --> 00:03:18,559
Kaj nun, ni havas la respondon al la demando:

82
00:03:18,559 --> 00:03:21,340
Kial X reprezentas la nekonaton?

83
00:03:21,340 --> 00:03:23,163
X reprezentas la nekonaton

84
00:03:23,163 --> 00:03:26,945
ĉar la Hispanoj ne kapablas prononci la "Ŝ"-n,

85
00:03:26,945 --> 00:03:29,329
(Ridoj)

86
00:03:29,329 --> 00:03:31,646
kaj mi pensis, ke tio interesus vin.

87
00:03:31,646 --> 00:03:34,763
(Aplaŭdoj)