0:00:00.516,0:00:04.623
Ik ga jullie vertellen over een aandoening [br]waar ik aan lijd.

0:00:04.623,0:00:07.127
Ik heb het gevoel dat hier nogal wat

0:00:07.127,0:00:09.047
patiënten in de zaal zitten.

0:00:09.047,0:00:11.144
Als ik rondloop in een kunstgalerij,

0:00:11.144,0:00:13.247
zalen na elkaar vol schilderijen,

0:00:13.247,0:00:17.764
dan besef ik na 15 à 20 minuten

0:00:17.764,0:00:19.655
dat ik niet aan de schilderijen denk.

0:00:19.655,0:00:21.263
Ik heb er geen band mee.

0:00:21.263,0:00:23.767
Ik denk aan die kop koffie

0:00:23.767,0:00:26.767
waar ik naar snak, om wakker te worden.

0:00:26.767,0:00:29.951
Ik lijd aan galerijmoeheid.

0:00:29.951,0:00:32.327
Hoeveel van jullie lijden aan --

0:00:32.327,0:00:34.332
Ja. Ha ha!

0:00:34.332,0:00:36.482
Soms hou je het langer uit

0:00:36.482,0:00:38.576
dan 20 minuten, of minder lang,

0:00:38.576,0:00:40.790
maar ik denk dat we het allemaal hebben.

0:00:40.790,0:00:42.871
Net als de schuld die erbij hoort.

0:00:42.871,0:00:45.858
Ik kijk naar de schilderijen aan de muur

0:00:45.858,0:00:48.873
en denk: iemand heeft ze daar gehangen,

0:00:48.873,0:00:51.401
vindt ze goed genoeg voor die muur,

0:00:51.401,0:00:52.759
maar ik zie het niet altijd.

0:00:52.759,0:00:55.423
Meestal zie ik het niet.

0:00:55.423,0:00:59.197
En dan ga ik ongelukkig naar huis.

0:00:59.197,0:01:02.664
Ik voel me schuldig en ontevreden over mezelf.

0:01:02.664,0:01:04.727
Ik denk niet dat er iets mis is met het schilderij,

0:01:04.727,0:01:06.184
ik denk dat er iets mis is met mijzelf.

0:01:06.184,0:01:09.092
Geen leuk gevoel, om zo de galerij te verlaten.

0:01:09.092,0:01:10.363
(Gelach)

0:01:10.363,0:01:12.672
Ik denk dat we onszelf wat moeten sparen.

0:01:12.672,0:01:15.132
Als je naar een restaurant gaat

0:01:15.132,0:01:18.819
en het menu bekijkt,[br]moet je dan alles bestellen

0:01:18.819,0:01:21.002
dat op het menu staat?

0:01:21.002,0:01:22.884
Nee! Je maakt een keuze.

0:01:22.884,0:01:26.059
Als je een hemd koopt in een winkel,

0:01:26.059,0:01:29.036
probeer je ze dan allemaal,

0:01:29.036,0:01:30.364
wil je ze allemaal?

0:01:30.364,0:01:34.491
Natuurlijk niet. Je mag selectief zijn.[br]Dat hoort zo.

0:01:34.491,0:01:37.112
Hoe komt het dan dat het niet hoort

0:01:37.112,0:01:39.685
om selectief te zijn in een kunstgalerij?

0:01:39.685,0:01:42.980
Waarom moeten we een band hebben[br]met elk schilderij?

0:01:42.980,0:01:45.684
Ik probeer een andere aanpak.

0:01:45.684,0:01:47.302
Ik doe twee dingen.

0:01:47.302,0:01:51.796
Als ik een galerij bezoek, ga ik eerst heel snel.

0:01:51.796,0:01:56.031
Ik bekijk alles en noteer de schilderijen

0:01:56.031,0:01:59.085
die mijn pas om één of andere reden vertragen.

0:01:59.085,0:02:01.886
Ik weet zelfs niet waarom:

0:02:01.886,0:02:03.943
iets trekt me aan, als een magneet.

0:02:03.943,0:02:07.061
Ik laat de andere links liggen. [br]Ik ga alleen naar dat schilderij.

0:02:07.061,0:02:09.525
Punt één is dus: ik ben mijn eigen curator.

0:02:09.525,0:02:12.821
Ik kies een schilderij. [br]Misschien maar één van de 50.

0:02:12.821,0:02:16.511
Als tweede ga ik voor het schilderij staan

0:02:16.511,0:02:19.588
en vertel er mezelf een verhaal over.

0:02:19.588,0:02:23.186
Waarom een verhaal?[br]Volgens mij zijn we daarop gebouwd.

0:02:23.186,0:02:27.077
Ons DNA zegt ons dat we verhalen moeten vertellen.

0:02:27.077,0:02:29.446
We vertellen de hele tijd verhalen over alles.

0:02:29.446,0:02:34.557
Volgens mij omdat de wereld een gekke, chaotische plek is.

0:02:34.557,0:02:38.508
Met verhalen proberen we de zin van de wereld te zien.

0:02:38.508,0:02:40.677
We proberen hem te ordenen.

0:02:40.677,0:02:44.668
Dat kunnen we ook doen als we schilderijen bekijken.

0:02:44.668,0:02:48.383
Ik heb nu een restaurantmenu-aanpak

0:02:48.383,0:02:51.606
voor galerijbezoeken.

0:02:51.606,0:02:54.814
Ik ga jullie drie schilderijen tonen

0:02:54.814,0:02:57.878
die me de pas deden inhouden

0:02:57.878,0:03:00.424
en maakten dat ik erover wilde vertellen.

0:03:00.424,0:03:03.975
Het eerste heeft geen introductie nodig --

0:03:03.975,0:03:07.006
'Meisje met de parel' van Johannes Vermeer,

0:03:07.006,0:03:09.162
een Nederlandse schilder uit de 17e eeuw.

0:03:09.162,0:03:11.662
Dit is een schitterend schilderij.

0:03:11.662,0:03:13.806
Ik zag het voor het eerst toen ik 19 was.

0:03:13.806,0:03:16.086
Ik ging meteen een poster kopen.

0:03:16.086,0:03:20.243
Die heb ik nog steeds. 30 jaar later hangt hij in mijn huis.

0:03:20.243,0:03:23.393
Hij vergezelt me, waar ik ook heenga.

0:03:23.393,0:03:25.737
Ik word het nooit beu om naar haar te kijken.

0:03:25.737,0:03:29.516
Wat me de pas deed inhouden,

0:03:29.516,0:03:32.073
waren de prachtige kleuren die hij gebruikt

0:03:32.073,0:03:34.017
en het licht dat op haar gezicht valt.

0:03:34.017,0:03:36.801
Maar wat me steeds weer doet terugkomen,

0:03:36.801,0:03:39.857
jaar na jaar, is iets anders:

0:03:39.857,0:03:43.551
de uitdrukking van tweestrijd op haar gezicht.

0:03:43.551,0:03:45.969
Ik weet niet of ze blij is of droevig.

0:03:45.969,0:03:48.936
Ik stel mijn mening steeds weer bij.

0:03:48.936,0:03:52.535
Dat maakt dat ik steeds weer terugkom.

0:03:52.535,0:03:56.544
Op een dag, 16 jaar nadat ik de poster had opgehangen,

0:03:56.544,0:03:59.226
lag ik in bed en keek naar haar.

0:03:59.226,0:04:01.805
Plots dacht ik: ik vraag me af

0:04:01.805,0:04:05.723
wat de schilder heeft gedaan [br]om haar zo te doen kijken.

0:04:05.723,0:04:08.667
Voor het eerst dacht ik

0:04:08.667,0:04:11.467
dat de uitdrukking op haar gezicht weerspiegelt

0:04:11.467,0:04:13.606
wat ze voor hem voelt.

0:04:13.606,0:04:16.762
Voordien dacht ik erover als een meisjesportret.

0:04:16.762,0:04:21.531
Nu begon ik het te zien[br]als het portret van een relatie.

0:04:21.531,0:04:24.363
Ik dacht: welke relatie?

0:04:24.363,0:04:27.571
Dus deed ik wat opzoekwerk.

0:04:27.571,0:04:29.896
Ik ontdekte dat we geen idee hebben wie ze is.

0:04:29.896,0:04:32.243
Dat geldt voor alle modellen

0:04:32.243,0:04:34.603
in de schilderijen van Vermeer.

0:04:34.603,0:04:36.730
We weten weinig over Vermeer zelf.

0:04:36.730,0:04:39.504
Hoera! dacht ik,

0:04:39.504,0:04:44.163
"Ik kan mijn zin doen. [br]Ik kan om het even welk verhaal verzinnen."

0:04:44.163,0:04:46.759
Dit is hoe ik bij het verhaal kwam.

0:04:46.759,0:04:48.636
Ten eerste dacht ik:

0:04:48.636,0:04:50.728
ik moet haar het huis inkrijgen.

0:04:50.728,0:04:53.216
Hoe kent Vermeer haar?

0:04:53.216,0:04:54.760
Sommigen zeggen

0:04:54.760,0:04:59.183
dat ze zijn 12-jarige dochter is.

0:04:59.183,0:05:01.408
Ze was 12 ten tijde van het schilderij.

0:05:01.408,0:05:04.104
Maar nee, het is een intieme blik,

0:05:04.104,0:05:06.288
maar niet de blik van een dochter voor haar vader.

0:05:06.288,0:05:08.128
In Nederlandse schilderijen uit die tijd

0:05:08.128,0:05:11.720
wees een open vrouwenmond[br]op seksuele beschikbaarheid.

0:05:11.720,0:05:13.608
Het zou ongepast zijn voor Vermeer

0:05:13.608,0:05:15.504
om zijn dochter zo te schilderen.

0:05:15.504,0:05:17.384
Het is dus niet zijn dochter,

0:05:17.384,0:05:19.634
maar iemand die fysiek dicht bij hem staat.

0:05:19.634,0:05:21.898
Wie is er nog in het huis?

0:05:21.898,0:05:25.281
Een hulpje, een knap hulpje.

0:05:25.281,0:05:26.842
Zo, ze zit in het huis.

0:05:26.842,0:05:29.503
Hoe krijgen we haar het atelier in?

0:05:29.503,0:05:31.637
We weten niet veel over Vermeer,

0:05:31.637,0:05:33.776
maar we weten één ding:

0:05:33.776,0:05:36.767
zijn vrouw was katholiek,[br]ze woonden bij haar moeder,

0:05:36.767,0:05:39.040
in een huis waar hij zijn eigen atelier had.

0:05:39.040,0:05:43.323
Hij had ook 11 kinderen.

0:05:43.323,0:05:46.400
Het was vast een chaotisch, luidruchtig huishouden.

0:05:46.400,0:05:49.344
Als je schilderijen van Vermeer hebt gezien,

0:05:49.344,0:05:53.208
valt je die ongelooflijke kalmte en rust op.

0:05:53.208,0:05:57.104
Hoe maakt hij die kalme, rustige schilderijen[br]met 11 kinderen in de buurt?

0:05:57.104,0:05:59.400
Hij deelt zijn leven op.

0:05:59.400,0:06:03.080
In zijn atelier zegt hij: "Niemand komt erin.

0:06:03.080,0:06:07.808
De vrouw niet, de kinderen niet.[br]Oké, de meid mag komen poetsen."

0:06:07.808,0:06:14.859
Ze is in het atelier. Ze zijn samen.

0:06:14.859,0:06:16.939
En hij beslist haar te portretteren.

0:06:16.939,0:06:19.207
Ze moet heel sober gekleed zijn.

0:06:19.207,0:06:22.578
De meeste vrouwen in de andere schilderijen [br]van Vermeer

0:06:22.578,0:06:28.544
dragen fluweel, zijde, bont, dure materialen.

0:06:28.544,0:06:31.064
Dit is gewoontjes. Het enige dat ongewoon is,

0:06:31.064,0:06:33.104
is haar paarlen oorring.

0:06:33.104,0:06:36.551
Als ze een meid is, kan ze zich nooit

0:06:36.551,0:06:38.758
een paar parels veroorloven.

0:06:38.758,0:06:42.020
Die parels zijn dus niet van haar. Van wie zijn ze?

0:06:42.020,0:06:47.061
Er bestaat een lijst van de kleding [br]van Catharina, zijn vrouw.

0:06:47.061,0:06:50.677
Die bevat een gele jas met bont,

0:06:50.677,0:06:52.424
een geel en zwart lijfje,

0:06:52.424,0:06:56.118
en die kleren zie je op vele andere schilderijen,

0:06:56.118,0:06:59.232
bij verschillende vrouwen in zijn schilderijen.

0:06:59.232,0:07:03.710
De kleding werd dus uitgeleend aan andere vrouwen.

0:07:03.710,0:07:06.229
Het is niet zo'n grote stap om aan te nemen

0:07:06.229,0:07:09.813
dat de parel van zijn vrouw was.

0:07:09.813,0:07:12.990
We hebben nu alle elementen van ons verhaal.

0:07:12.990,0:07:15.420
Zij is lange tijd met hem in het atelier.

0:07:15.420,0:07:17.463
Deze schilderijen maken, duurde lang.

0:07:17.463,0:07:20.334
Ze waren al die tijd alleen.

0:07:20.334,0:07:22.334
Zij draagt de parel van zijn vrouw.

0:07:22.334,0:07:25.149
Ze ziet er geweldig uit. Ze houdt van hem. Tweestrijd.

0:07:25.149,0:07:27.941
Weet de vrouw het? Misschien niet.

0:07:27.941,0:07:31.319
Als ze het niet weet, wel --

0:07:31.319,0:07:33.174
dat is het verhaal.

0:07:33.174,0:07:35.351
(Gelach)

0:07:35.351,0:07:37.941
Het volgende schilderij

0:07:37.941,0:07:41.188
heet 'Jongen die een kaartenhuis bouwt' van Chardin,

0:07:41.188,0:07:45.564
een 18e-eeuwse Franse schilder van stillevens,

0:07:45.564,0:07:48.157
die af en toe mensen schilderde.

0:07:48.157,0:07:52.124
Hij maakte vier versies van dit schilderij,

0:07:52.124,0:07:56.084
verschillende jongens die kaartenhuisjes bouwden, [br]heel geconcentreerd.

0:07:56.084,0:07:59.548
Deze vind ik de mooiste. Sommige jongens zijn ouder,

0:07:59.548,0:08:02.941
andere jonger, maar deze is voor mij

0:08:02.941,0:08:05.893
als de pap van Goudlokje: net goed.

0:08:05.893,0:08:09.884
Hij is geen kind[br]en hij is geen man.

0:08:09.884,0:08:14.677
Hij staat op de wip tussen onschuld en ervaring.

0:08:14.677,0:08:19.160
Dat deed me de pas inhouden voor dit schilderij.

0:08:19.160,0:08:22.877
Ik keek naar zijn gezicht. Het lijkt wel een Vermeer.

0:08:22.877,0:08:25.500
Het licht komt van links. [br]Zijn gezicht baadt

0:08:25.500,0:08:27.724
in een gloeiend licht. [br]Het is het centrum van het schilderij.

0:08:27.724,0:08:30.736
Terwijl ik ernaar keek,

0:08:30.736,0:08:31.943
stond ik te denken:

0:08:31.943,0:08:34.896
"Kijk me aan. Kijk me alsjeblieft aan."

0:08:34.896,0:08:37.632
Hij keek me niet aan. [br]Hij bleef naar zijn kaarten kijken.

0:08:37.632,0:08:40.384
Dat is één van de verleidelijke aspecten van dit schilderij:

0:08:40.384,0:08:44.874
hij is zo geconcentreerd bezig [br]dat hij ons niet aankijkt.

0:08:44.874,0:08:48.767
Voor mij is dat het teken van een meesterwerk,

0:08:48.767,0:08:52.744
een schilderij zonder oplossing.

0:08:52.744,0:08:54.265
Hij zal me nooit aankijken.

0:08:54.265,0:08:55.944
Ik bedacht dus een verhaal:

0:08:55.944,0:08:59.160
als ik hier sta, wie kan hem dan staan bekijken?

0:08:59.160,0:09:01.362
Niet de schilder, daar wil ik niet aan denken.

0:09:01.362,0:09:03.888
Ik dacht aan een oudere versie van hemzelf.

0:09:03.888,0:09:09.833
Een man, een oudere dienaar[br]die naar deze jongere dienaar kijkt

0:09:09.833,0:09:12.304
en zegt: "Kijk me aan. Ik wil je waarschuwen

0:09:12.304,0:09:14.754
voor wat je te wachten staat. Kijk me aan."

0:09:14.754,0:09:16.280
En hij doet het nooit.

0:09:16.280,0:09:20.083
Dat gebrek aan oplossing, net als in 'Meisje met de parel' --

0:09:20.083,0:09:22.127
we weten niet of ze blij is of droevig.

0:09:22.127,0:09:23.776
Ik heb een hele roman over haar geschreven,

0:09:23.776,0:09:25.776
en ik weet nog steeds niet of ze blij is of droevig.

0:09:25.776,0:09:27.880
Altijd weer terug naar dat schilderij,

0:09:27.880,0:09:32.561
op zoek naar een antwoord,[br]op zoek naar het verhaal dat het gat invult.

0:09:32.561,0:09:36.008
We maken een verhaal dat ons tijdelijk voldoet,

0:09:36.008,0:09:41.823
maar niet helemaal,[br]en we komen altijd weer terug.

0:09:41.823,0:09:44.361
Het laatste schilderij voor vandaag

0:09:44.361,0:09:49.225
heet 'Anoniem' door Anoniem. (Gelach)

0:09:49.225,0:09:52.276
Dit Tudor-portret is aangekocht door de [br]National Portrait Gallery.

0:09:52.276,0:09:54.889
Ze dachten dat het Sir Thomas Overbury was,

0:09:54.889,0:09:57.553
tot ze ontdekten dat dat niet zo is.

0:09:57.553,0:09:59.153
Ze hebben geen idee wie het is.

0:09:59.153,0:10:01.296
In de National Portrait Gallery

0:10:01.296,0:10:03.065
is een schilderij zonder biografie

0:10:03.065,0:10:04.689
nogal nutteloos.

0:10:04.689,0:10:07.113
Ze kunnen het niet ophangen [br]omdat ze niet weten wie het is.

0:10:07.113,0:10:12.017
Helaas hangt deze wees dus meestal in het depot,

0:10:12.017,0:10:14.161
samen met nogal wat andere wezen.

0:10:14.161,0:10:16.672
Sommige schilderijen zijn heel knap.

0:10:16.672,0:10:21.675
Dit schilderij deed me om drie redenen de pas inhouden.

0:10:21.675,0:10:24.552
Eén: er is een disconnectie tussen zijn mond,

0:10:24.552,0:10:27.257
die lacht, en zijn droeve ogen.

0:10:27.257,0:10:30.264
Hij is niet gelukkig. Waarom?

0:10:30.264,0:10:33.981
Het tweede ding dat me aantrok,

0:10:33.981,0:10:35.697
waren zijn felrode kaken.

0:10:35.697,0:10:39.304
Hij bloost terwijl hij geportretteerd wordt!

0:10:39.304,0:10:42.338
Allicht bloost deze kerel aldoor.

0:10:42.338,0:10:44.480
Waar denkt hij aan, dat hem doet blozen?

0:10:44.480,0:10:48.256
Het derde ding dat me de pas deed inhouden,

0:10:48.256,0:10:51.056
is zijn absoluut fantastische wambuis.

0:10:51.056,0:10:54.624
Zijde, grijs, prachtige knopen.

0:10:54.624,0:10:56.256
Mij doet het denken --

0:10:56.256,0:11:01.048
het sluit nauw aan en is wat pafferig,[br]als een sprei op een bed.

0:11:01.048,0:11:03.704
Ik bleef aan bedden en rode kaken denken.

0:11:03.704,0:11:06.464
Natuurlijk bleef ik aan seks denken[br]als ik naar hem keek.

0:11:06.464,0:11:09.072
Was dat waar hij aan dacht?

0:11:09.072,0:11:11.344
Als ik een verhaal maak,

0:11:11.344,0:11:13.328
wat is dan het laatste dat ik erin stop?

0:11:13.328,0:11:16.958
Wat zou de bekommernis van een Tudor-heer zijn?

0:11:16.958,0:11:18.888
Hendrik de Achtste, oké.

0:11:18.888,0:11:23.032
Die heeft zorgen om zijn erfgenaam.

0:11:23.032,0:11:26.681
Wie zal zijn naam en fortuin erven?

0:11:26.681,0:11:30.561
Leg dat samen, en je hebt je verhaal

0:11:30.561,0:11:33.915
dat het gat vult waardoor je steeds terugkeert.

0:11:33.915,0:11:38.636
Hier is het verhaal.

0:11:38.636,0:11:41.566
Het is kort.

0:11:41.566,0:11:44.297
'Roosje'

0:11:44.297,0:11:48.347
Ik draag nog steeds het wambuis van brokaat [br]dat Caroline me gaf.

0:11:48.347,0:11:52.658
Het heeft een gewone hoge kraag,[br]afneembare mouwen

0:11:52.658,0:11:55.834
en ingewikkelde knopen van gedraaide zijdedraad,

0:11:55.834,0:11:58.760
dicht bij elkaar, zodat het nauw aansluit.

0:11:58.760,0:12:02.323
Het wambuis doet me denken [br]aan de sprei op het grote bed.

0:12:02.323,0:12:06.073
Misschien was dat de bedoeling.

0:12:06.073,0:12:10.991
Ik droeg het voor het eerst op een groot diner[br]dat haar ouders te onzer ere gaven.

0:12:10.991,0:12:12.817
Zelfs voor ik ging staan voor mijn toespraak

0:12:12.817,0:12:15.386
wist ik dat mijn kaken brandden.

0:12:15.386,0:12:19.087
Ik heb altijd veel gebloosd,[br]na fysieke inspanning,

0:12:19.087,0:12:21.442
door wijn, door sterke emotie.

0:12:21.442,0:12:25.907
Als jongen plaagden mijn zussen [br]en de schooljongens me,

0:12:25.907,0:12:28.354
maar George niet.

0:12:28.354,0:12:31.428
Alleen George mocht me Roosje noemen.

0:12:31.428,0:12:33.587
Niemand anders mocht dat.

0:12:33.587,0:12:37.811
Hij maakte de wereld teder.

0:12:37.811,0:12:40.610
Toen ik de aankondiging deed,

0:12:40.610,0:12:43.674
werd George niet rozig, maar bleek als mijn wambuis.

0:12:43.674,0:12:45.578
Hij had niet verrast moeten zijn.

0:12:45.578,0:12:47.250
Iedereen verwachtte

0:12:47.250,0:12:51.098
dat ik op een dag met zijn nicht zou trouwen.

0:12:51.098,0:12:53.682
Maar het is lastig om de woorden hardop te horen.

0:12:53.682,0:12:56.983
Ik kreeg ze zelf nauwelijks over mijn lippen.

0:12:56.983,0:13:01.385
Achteraf trof ik George op het terras bij de keukentuin.

0:13:01.385,0:13:06.642
Ondanks een namiddag van drinken, [br]was hij nog steeds bleek.

0:13:06.642,0:13:10.867
We stonden samen te kijken [br]naar de hulpjes die sla uitstaken.

0:13:10.867,0:13:13.129
"Wat vind je van mijn wambuis?" vroeg ik.

0:13:13.129,0:13:18.573
Hij bekeek me. "Die kraag lijkt je te wurgen."

0:13:18.573,0:13:20.577
"We zullen elkaar blijven zien," drong ik aan.

0:13:20.577,0:13:23.865
"We kunnen blijven jagen, kaarten en aan het hof vertoeven.

0:13:23.865,0:13:25.601
Er hoeft niets te veranderen."

0:13:25.601,0:13:29.318
George bleef zwijgen.

0:13:29.318,0:13:32.712
"Ik ben 23. Het is tijd om te trouwen

0:13:32.712,0:13:36.817
en voor een erfgenaam te zorgen.[br]Dat wordt van me verwacht."

0:13:36.817,0:13:40.398
George sloeg nog een glas rode wijn achterover[br]en richtte zich tot mij.

0:13:40.398,0:13:44.481
"Gefeliciteerd met je komende huwelijk, James.

0:13:44.481,0:13:49.317
Ik weet zeker dat jullie samen tevreden zullen zijn."

0:13:49.317,0:13:52.634
Hij gebruikte mijn koosnaam nooit meer.

0:13:52.634,0:13:54.393
Dankuwel.

0:13:54.393,0:13:57.775
(Applaus)

0:13:57.775,0:13:58.957
Dankuwel.

0:13:58.957,0:14:00.504
(Applaus)